Category Archives: लेख – समीक्षा

लेख – समीक्षा / Critical writeups

समीक्षा : स्याङ्जाली लोकगीत अन्तर्गत आँधीखोले लोकगीत

~तुलसी प्रवास~ हरेक मुलुकका आ—आफ्नै संस्कृति अनुसार लोकगीतहरू हुन्छन् । नेपालका पनि पचहत्तरै जिल्लाका लोकगीतहरूको समष्टि स्वरूप नै नेपाली लोकगीतको स्वरूप हो, जसको फेद एउटै छ र इतिहास पनि । मोटामोटी रूपमा मात्र सबैतिरका लोकगीतका सामान्य विशेषताहरू बटुलेर नेपाली लोकगीतहरूको … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : एक कविका अनेक कथा

~शार्दूल भट्टराई~ कणाद महर्षि मूलत: कवि हुन् । तर, उनको लेखन विधा कविता मात्र होइन । उनी राम्रा कथाकार पनि हुन् । कविता सँगसँगै उनले कथाहरू पनि लेखेका छन् । तापनि उनको चर्चा भने कविकै रूपमा मात्र हुने गरेको छ … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

कार्यपत्र : २०६० को दशकमा नेपाली कथा

~घनश्याम घिमिरे~ सारसङ्क्षेप             (प्रस्तुत “वि.सं. २०६० को दशकमा नेपाली कथा” शीर्षकको कार्यपत्र २०६० सालदेखि २०६९ सालसम्म प्रकाशनमा रहेका नेपाली कथामा केन्द्रित छ । कथाको सामान्य परिचय र नेपाली कथाको इतिहासका बारे सङ्केत गरी नेपाली … Continue reading

Posted in कार्यपत्र | Tagged , | Leave a comment

समीक्षा : नेपाली पर्दामा बुद्ध

~मीना बज्राचार्य~ चलचित्र जगतमा धार्मिक भावनाले प्रेरित भइ चलचित्र बनाउने चलन नयाँ हैन । नेपालमा भने त्यस्ता उदाहरणहरू थोरै मात्र छन् । यसै क्रममा “पटाचारा” चलचित्र सबैभन्दा नयाँ उदाहरणको रूपमा अगाडि आएको छ । निर्देशक रामकृष्ण खड्गीको निर्देशन रहेको “पटाचारा” … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : आत्मकथाको टेकोमा इतिहासको अभिलेखीकरण

~राजेन्द्र पराजुली~ ‘आ फ्ना विचारको ख्याल गर, किनभने ती शब्द बन्छन्। शब्दको ख्याल गर, किनभने ती कार्य बन्छन्। कार्यको ख्याल गर, किनभने ती बानी बन्छन्। बानीको ख्याल गर, किनभने ती चरित्र बन्छन्। चरित्रको ख्याल गर, किनभने ती भाग्य बन्छन्। र, … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

समीक्षा : सांस्कृतिक रूपान्तरणमा साहित्यको भूमिका

~मोहनराज शर्मा~ १. विषयप्रवेश : सांस्कृतिक रूपान्तरणको आवश्यकता यस युगको वर्तमान समयमा पनि डरलाग्दो आतङ्कवादको बिगबिगी कायमै छ । जहींतहीं अवाञ्छित हमला, हिंसा र युद्धको कालो छाया फिंजिएको छ । वातावरणमा आणविक तथा जैविक शस्त्रास्त्रको सन्त्रास व्याप्त छ । उर्लदो … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : सम्भावनाको ढोका खोल्ने उपन्यास

~हरि अधिकारी~ युवाकवि बुद्धिसागरको उपन्यास कर्नाली ब्लुजको प्रकाशनलाई नेपाली साहित्यको संसारमा यसवर्ष भएको एउटा महत्त्वपूर्ण घटनाका रूपमा लिन सकिन्छ । उपन्यासमा केही उल्लेख्य घटना छन्, जसले यस कृतिलाई पठनीय र मननयोग्य बनाएका छन् । गत वर्ष उर्गेनको घोडा लिएर आएका र चर्चा … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : अतितको बिस्कुनका अनिल

~खिमानन्द पोखरेल~ साहित्य पढ्ने बुझ्ने र मनन गर्ने मान्छेले अनिल पौडेललाई पक्का पक्की चिनेकै हुनु पर्छ । साहित्यमा लगनशिल भएर लाग्नु उनको लागि धर्म वनिसकेको छ । वास्तविक रुपले उनको मुल्याँङ्कन गर्नै परे उनलाई साहित्यका प्रमुख योद्धा एवम् शक्तिशाली कवि … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : व्यावहारिक व्याकरण कृति

~देवेन्द्र अर्याल ‘आँसु’~ नेपाली भाषाको व्याकरण लेखन परम्पराको फेहरिस्तमा बलदेव अधिकारी ‘गाउँले’ को एउटा अनुसन्धानात्मक गहन कृति थपिएको छ ‘मध्यस्थ व्याकरण ।’ यस ‘मध्यस्थ व्याकरण भाग-१’ मा नेपाली व्याकरणमा विद्यमान विविध पक्षलाई उठाइएको छ । जे.ए. एटनबाट सुरु भएको नेपाली … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : वैज्ञानिकको नियात्रा

~आनन्द पी राई~ झापा टटुवामारीको एउटा खम्बू (राई) केटो जीव–विज्ञानमा स्नातकोत्तर गरेर पढाउन थाल्छ । विद्यावारिधिका लागि उभयचर र सरीसृपको नमुना सङ्कलन गर्दै झपाको केचनाकलन र सोलुखुम्बुको खुम्जुङदेखि कर्णाली र बैतडीका भीरपाखा चहार्छ । पूर्वी पहाडमा अनुसन्धान गर्ने क्रममा २६ थरी किरात … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : ‘लुटिएको वसन्त’ कवितासङ्ग्रहलाई नियाल्दा

~रामचन्द्र फुयाल~ नेपाली साहित्यको फाँटमा डा. युवराज सङ्ग्रौला नयाँ नाम होइन । शिशिरमा फुलेको गुराँश शीर्षक उपन्यास वि.सं. २०६४ मा प्रकाशित गरी साहित्य यात्राको शुभारम्भ गरेका सर्जक सङ्ग्रौला एउटा अर्को कोसेली लिएर फरक विधाबाट पुनः नेपाली साहित्यमा टुप्लुक्किएका छन् । … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : प्रयोगशालाको सूक्ष्म अवलोकन

~मुमाराम खनाल~ “पीएम, तपाईंलाई त जनताले भ्रष्ट्राचारी पो भन्दारहेछन् ।” “सरकार, मेरो बारेमामात्र के ? धेरै मानिसले मसँग भनेका छन्, दरबार हत्याकाण्डमा सरकारको हात छ ।” राजतन्त्रात्मक वहुदलीय व्यवस्थाका संवैधानिक राजा ज्ञानेन्द्र शाह र कार्यकारी प्रधानमंत्री स्वर्गीय गिरिजाप्रसाद कोईरालाबीचको संवाद … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

लेख : कम लेखेर पनि चर्चित हुने कविहरु

~विवश वस्ती~ डा. मीनबहादुर विष्टले पछिल्लो समय कविता–लेखनबाट आफूलाई अलग राखे । तर, उनले लेखनको ऊर्जाकालमा जति कविता लेखे, ती कविताहरुलाई ‘मास्टरपिस’ नै मान्नुपर्ने हुन्छ । पचासको दशकसम्म कविता लेखिरहेका शिक्षा शास्त्रका यी प्राध्यापकले नेपाली समाज र चरित्रहरुलाई टपक्कै टिपेर … Continue reading

Posted in लेख | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : ऐतिहासिक खण्डकाव्य ‘भक्ति थापा’ एक झलक

~निमबहादुर थापा~ हाम्रो शौभाग्य हो माटो, यसकै निम्ति लड्नु छ धर्ति माता पुकारेर अगाडि अझ बढ्नु छ रित्तो हात हुँदै हुन्न, तरबार साथ छ भने भोको पेट कतै हुन्न, धर्ति माता सँगै भए कवि निलमकुमार न्यौपानेको नवौं कृति ऐतिहासिक खण्डकाव्य … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : राज्यको भाषिक नीति

~अमर गिरी~ विषयप्रवेश राज्यको भाषिक नीति कस्तो हुनुपर्ला ? यो आजको गम्भीर एवं ज्वलन्त प्रश्न हो । यस प्रश्नको समुचित उत्तरले नै सबै राष्ट्रभाषाको समान विकास र संरक्षण, भाषिक अधिकारको सम्मान, भाषिक विभेदका कारण सिर्जित द्वन्द्वको अन्त्य, अनावश्यक र अनपेक्षित … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : आख्यानमा ‘फ्यान्ट्यासी’

~गुरुङ सुशान्त~ नेपाली ग्रामीण जीवनदेखि अमेरिकासम्मको संघर्षगाथा अनि ‘मास्टरपिस डायस्पोरकि’ कृति भनेर लेखिएको उत्तरआधुनिक ‘ब्रान्डेड’ भूमिका। होमराज आचार्यको आख्यान टुल्कु पल्टाएपछि यी पूर्वानुमान सबै भत्किन्छन्। उपन्यासको सुरुतिरै भूतप्रेतका प्रसंग आएपछि चरत्रिचित्रणको स्वाभाविकताप्रति शंका लाग्छ। देश-दुनियाँ डुलेका, विज्ञान-प्रविधिको सोझो सम्पर्कमा रहेका … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : डायोस्पोरिक भावनाको कथा: ‘कमरेड भाउजू’

~रामकुमार पण्डित क्षेत्री~ सन् २००७ मै ‘यन्त्रवत्’ लघुकथा सङ्ग्रह प्रकाशन गरी पाठकहरूमाझ परिचित स्रष्टाले सन् २००९ मा ‘हिउँको तन्ना’ हाइकु सङ्ग्रह लेराएका थिए । उनले सन् २०१० मा फेरि अर्को लघुकथा सङ्ग्रह ‘रोडम्याप’ लेराएर पाठकका मनका सडकहरू तताए । उनले … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : प्रतिरोधी कविता

~गुरुङ सुशान्त~ पुँजीवादी भूमण्डलीकरणको साम्राज्यवादी नीतिविरुद्ध कविता लेखिएका छन्, नेपाली साहित्यमा । प्रतिरोधी चेतयुक्त कला-साहित्यले तरंग ल्याउँछ नै, सांस्कृतिक क्षेत्रमा । प्रतिरोधी विचारको दाबी छ, कोकाकोला संस्कृतिले नेपालजस्तो देशको पहिचानको अनुहारलाई क्षय गर्दै छ । संगीतश्रोताले आफ्नो कवितासंग्रह “म काठमाडौँ … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : शान्तिनारायण श्रेष्ठका कवितामा समाजशास्त्रीय चिन्तन एक अवलोकन

~सदानन्द अभागी~ ‘शान्तिनारायण श्रेष्ठका कवितामा समाजशास्त्रीय चिन्तन’ विषयक समालोचना कृतिको समालोचक राजेन्द्र पहाडी हुनुहुन्छ । यो किताब (७४+१८) पृष्ठको छ । मुल्य संस्थागत रु २००।– र व्यक्तिगत १००।–भएको यो कृतिको प्रकाशन गुप्तेश्वर बहुउदेश्यीय पुस्तकालय कुश्मा पर्वतले गरेको छ । प्रस्तुत … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : मयुर टाइम्स : भयहरूको एउटा कोल्याज

~सुवास खनाल~ मान्छेहरूसँग अनगिन्ति आशाभावहरू हुन्छन् नै । यो अपरिमेयजस्तै हो । स्वतन्त्रताका गुलाबहरूजस्तो सुन्दर र प्रिय कुन त्यस्ता वस्तु छन् , यता कतै ? सिङ्गो आकाश अँगालेर उड्ने चराका बथानहरू र बगैँचामा निर्बाध डुल्दै गरेका पुतलीहरू जस्तो कथाहरू बोकेर … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

समीक्षा : युरोपमा नेपाली भाषा

~केदार वाशिष्ठ~ विषय प्रवेश नेपाली भाषाको अध्ययनमा स्वदेशी तथा विदेशी परम्पराको इतिहास कहिलेदेखि हो भन्न कठिन छ ।  खोज तथा अनुसन्धानले नयाँ नयाँ तथ्य पत्ता लगाउने काम जारी रहन्छ ।  त्यसै व्रmममा नेपाली भाषाबारे पनि खोजीहरू भएका छन् ।  तथ्यप्राप्ति … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : अलग शैलीका अलग कविता

~हरि अधिकारी~ लामै समय कविता र कथादिका माध्यमबाट साहित्यको आराधाना गर्दै आएका धराने स्रष्टा चन्द्र घिमिरेको हालसालै प्रकाशनमा आएको कविता संग्रह हो, “डन्ट टच मी ओ कविताहरू !” पुस्तक नामबाटै अलग देखिन्छ । यसमा संकलित ४२ थान कविता वास्तवमै अलग … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

समीक्षा : कोरियाली कविता सिजोको सिर्जना कला

~रामकुमार पाँडे~ पूर्वीय परम्परामा कविताकै विशेष महत्त्व छ । जप, मन्त्र, प्रार्थनादेखि भजनकीर्तन, सिलोक (श्लोक ?), लोकगीत अनेकौँ प्रकारका पद्य प्रचलित छन् । नेपाली समाजमा काव्य परम्परा उन्नत छ । दार्शनिकदेखि आमोद-प्रमोदमा प्रयुक्त कविता गीतका रूपमा त लोक साहित्यमा विविधापूर्ण … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

लेख : लोकगाथा : धमारी

~तेज माझि~ गाथा लोकसाहित्यको एक महत्वपूर्ण विधा हो । स्थानिय समुदायले लोक मनोरञ्जनकालागि प्रस्तुत गर्ने गाथाले जुनसुकै उद्देश्य राखेको भए पनि मुलतः लोकमनोरञ्जन गर्नु नै यसको प्रमुख उद्देश्य देखिन्छ । नेपाली लोकसाहित्यमा लोक गाथाहरु धेरै प्रकारका पाईन्छन् । तिनीहरु जातिय … Continue reading

Posted in लेख | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : एकु घिमिरेको गाउँमा एकछिन्

~पञ्च विस्मृत~ खेवाराः रमदानका दिनहरु । राती जाग्ने दिनमा सुत्ने अनौठा मान्छेहरुको बस्ती छ अगिल्तिर । ढोकाहरु सदा बन्द देखिन्छन् । यहाँ कोही कसैको घर छिर्दै गरेको देखिन्न । गाडीलाई नगन्ने हो भने सडकमा महिलाहरुको उपस्थिति प्रायः शून्य देखिन्छ । … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

लेख : रिमाल, भूपी र विमल निभा

~शार्दूल भट्टराई~ कवि र कविता ! यी दुई विशिष्ट अर्थमा आफैँमा पर्याय हुन् । कवि भए कविता हुन्छ , कविता भए कवि हुन्छ । तर पनि कविताको नाममा सबै कवि र कविता पर्याय बन्न सक्दैनन् । कवि राम्रो नभई कविता … Continue reading

Posted in लेख | Tagged | Leave a comment

समालोचना : पाश्चात्य समालोचनाको विकासक्रम

~अपर्णा पोखरेल~ समालोचना कहाँबाट सुरु भयो र साहित्यमा के के कुरो नभई हुँदैन, कुन कुन विद्वानले यस बारेमा चिन्तन गरे भन्ने कुराको ऐतिहासिक समीक्षा गर्ने प्रयास यस लेखमा छ । समालोचनाको पहिलो बिउ रोप्ने काम इ.पू. पाचौँ शताब्दीमा गि्रसका नाटककार … Continue reading

Posted in समालोचना | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : “अकवरी सुन” कथा संग्रहको संक्षिप्त चर्चा

~उपेन्द्र पागल~ कथाकार बद्री अधिकारीका २०६२सालका ९ कथा २०६३ सालका ४कथा र २०६५ सालको १ कथासमेत १४ वटा कथाको बटुलो ‘अकबरी सुन’ हो । उनका अभ्यासिक चरणका निकै राम्रा कथाहरूका बारेमा पनि सुनिएको थियो । ती पुराना कथाहरूले पनि त्यस … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

समीक्षा : महाकविः अमेरिका र वेद मेहता

~गोविन्द गिरी प्रेरणा~ सन् २००२ को कुनै महिना वाशिङ्गटन डी.सी.को जर्ज टाउनमा अवस्थित वर्निस एण्ड नोवल पुस्तक गृहमा भारतीय अमेरिकी लेखक वेद मेहतासँग भेट गर्ने अवसर जुरेको थियो । उनको नव प्रकाशित पुस्तकको बजारका लागि पुस्तकाश पढ्ने सिलसिलामा । कार्यक्रम … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : बूढो रुखको सम्झना

~पुरुषोत्तम सुवेदी~ छन त खाली यी नीला सागर छन् जसमा सलबलाइरहेछन् अनेक दुःखहरू यो विरही क्षितिज छ र केही उदास गीतहरू छन् जो, तिम्रो सम्झनामा अनायसै आइदिन्छ

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : ‘इच्छुक–बकपत्र’लाई नियाल्दा

~मोहनराज शर्मा~ नन्दलाल आचार्य (२०३०) मोफसलमा साधनारत युवा साहित्यिक प्रतिभा हुन् । उनको जन्म उदयपुरमा भए पनि उनले राजविराजलाई कर्म थलो बनाएका छन् । उनी राजविराजमै रहेर शिक्षण र साहित्यलेखन दुवै गर्छन् । शिक्षण उनको पेसा हो भने साहित्यसिर्जना उनको … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

लेख : पाठ २ – मात्रा गणना, जुज, रुक्न, तक्तीअ र बहर

~करूण थापा~ पाठ २: मात्रा गणना, जुज, रुक्न, तक्तीअ र बहर शब्दका मात्रा या वजन (उर्दू वज्न) हामीले पहिलो पाठबाट थाहा पाइसक्यौं कि मात्रा लघु या गुरु हुन सक्छन् । हामीले लघुलाई १ र गुरुलाई २ भनेर गन्न सक्छौं । … Continue reading

Posted in लेख | Tagged | Leave a comment