~जीवनकुमार शाक्य~

जातक या जातक पालि या जातक कथाहरु बौद्ध ग्रंथ त्रिपिटकको सुत्तपिटक अन्तर्गत खुद्दकनिकाय को १०औँ भाग हो । यि कथाहरुमा भगवान बुद्धको पूर्व जन्मको कथाहरु छन्। विश्वको प्राचीनतम लिखित कथाहरु जातक कथाहरु हो जस्मा लगभग ६०० कथाहरु संग्रह गरिएकोछ । यो ईस्वी संम्वत देखि से ३०० वर्ष पूर्वको घटना हुन । यि कथाहरुमा मनोरंजनको माध्यमबाट नीति र धर्म लाई सम्झाउने  प्रयास गरिएकोछ ।

जातक खुद्दक निकाय को दशौँ प्रसिद्ध ग्रन्थ हो । जातकलाई वस्तुतः ग्रन्थ न भनेर ग्रन्थ समूह नै भन्नु उपयुक्त होला । त्यस्को कुनै-कुनै कथानक पूरा ग्रन्थको रूपमा छ र कतै-कतै त्यस्को कथाहरुको रूप संक्षिप्त महाकाव्य-जस्तैछ । जातक शब्द जन धातुबाट बनेको छ । यस्को अर्थ हो भूत अथवा भाव। Continue reading →

~जीवनकुमार शाक्य~

पालि साहित्यको विकास यात्रा

त्रिपिटकमा केहि यस्ता उल्लेख पाईन्छ जस्ले बुद्धको जीवनकालमा नै धर्म को केहि प्रकरणहरुको व्यवस्थित पाठ गरिने थाहा भएकोछ। उदाहरणार्थ, उदानमा वर्णन छ कि एक पटक सीण नामक भिक्षुबाट स्वयम् भगवानले सोध्नुभयो कि तिमीले धर्मलाई कसरी बुझ्यौ ? यस्को उत्तरमा त्यस भिक्षुले १६ अष्टक वर्गहरुलाई पूरै स्वरको साथ गाएर सुनायो । यस्को भगवानले प्रशम्सा पनि गर्नुभयो । विनयपिटक आदि ग्रन्थहरुमा बहुश्रुत, धर्मधर, विनयधर, मातृकाधर तथा पंचनेकायिक, भाणक, सुत्तंतिक जस्ता विशेषणहरुको प्रयोग पाईन्छ, जस्ले स्पष्ट छ कि बुद्धको उपदेशहरुको धारण, पारणको परम्परा उहाँको जीवनकाल देखि नै चलेको थियो । यस परम्पराको आधारमा बुद्धको उपदेशहरुलाई सुव्यवस्थित साहित्यिक रूप दिनको लागि तीन पटक संगीतिहरु गरिएको उल्लेख चुल्लवग्ग, दीपवंश, महावंश आदि ग्रन्थोंहरुमा पाईन्छ । प्रथम संगीति बुद्धनिर्वाणको चार Continue reading →