साहित्य सङ्ग्रहालय

~रजनी ढकाल~

“…नेपालमा खान पनि पाइन्न, बोल्न पनि पाइन्न । हामीलाई खान पनि पाइने, बोल्न पनि पाइने परिपाटी चाहिन्छ ।” (घिमिरे: २०६४) तत्कालीन पञ्चायती शासनकालको चरम अवस्थामा बाईस वर्षे युवा उमेरको जोसमा जगदीश घिमिरेको परिपक्व दिमागले बोलेको वाक्य हो यो । हो, यही खान र बोल्न नपाइने दासताका विरुद्ध युद्ध लड्ने सोचमा थिए जगदीश घिमिरे । तर साहित्यका माध्यमबाट यस्तै बलियो विचार घन्काउन उनी सफल भए लिलाम लेखेर । तर उनको लिलामको मूल पात्र बहादुरेले कुनै वर्ष पनि स्वास्नीलाई बाह्रै महिना ढिंडो पस्काउन सकेन । यो निम्नवर्गीय नेपाली समाजको यथार्थ हो । वि. सं. २०२४ सालतिर लेखिएको र वि. सं. २०२७ सालमा प्रकाशित यो उपन्यासको चर्चा नेपाली उपन्यासको इतिहासमा सामान्य रूपमा मात्रै हुनु जति दु:खलाग्दो छ, प्रगतिवादी समालोचनामा नसम्झिइनु उत्तिकै आपत्तिजनक छ ।

“छैन, नून छैन, काँको सितन हुनु ? खोर्सानी मात्तै छ । ई; म त बिर्सिराकी” लिलामकी बहादुरेकी स्वास्नी सेतीको संवाद हो यो । बल्लबल्ल पस्किन सकेको ढिंडोमा खोर्सानीको ढिँडी तेर्स्याउन सकेकोमा बहादुरेकी स्वास्नीको पीडाजन्य स्वाभिमान बोलेको छ । यी सीमान्तकृत जीवन बाँच्न विवश प्राणीहरू पनि आफ्नो स्वतन्त्र जीवनको सुख बाँच्न पाउँदैनन् । दु:खजिलो गरेर कमाएको एक गास पनि सन्तोषले खान सकेको छै Continue reading →