Category Archives: समीक्षा

समीक्षा : नेपाली साहित्य भण्डारमा ‘किरात मिथक’

~प्रकाश दिप्साली राई~ नेपाली साहित्यलाई संमृद्ध बनाउनका निम्ति इतिहासका विभिन्न कालखण्ड हुँदै हालसम्म विभिन्न वाद, विचार र प्रयोगहरू हुँदै आएका छन् । बुट पोलिस, राल्फा, आयामेली लेखन, प्रगतिशील विचार हुँदै पछिल्लो पल्टको आन्दोलन वा अभियानहरू युद्ध साहित्य, भयवाद, सीर्जनशील अराजकता … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : डायस्पोरा साहित्य चिन्तन र मन्थन

~दयारत्न शा.भि.~ मानवीय उन्नतिलाई वर्तमान परिपेक्षमा उन्नति भन्दा अवन्नतितिर ढल्केको तर्क ग्लोबल वार्मिङ, डिइन्डष्ट्रीलाइजेशन र अर्गानिक उत्पादन समूहले प्रस्तुत गर्दै आइरहेका लक्षोन्मुख समाज कतातिर लागेको छ भन्ने अनुमान गर्न सकिन्छ । नेपालको सन्दर्भमा ‘विकासे’ शब्दले केहि वर्ष यतादेखि मात्र जग … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : एकुका कवितामा सीमान्त देहातका धुकधुकी

~सुरेश हाचेकाली~ लचकदार हुन नचाहने सूत्रहरूलाई च्यातेपछि मात्रै कवितामा इन्नोभेसनको यात्रा सुरु हुन्छ । त्यो इन्नोभेसनको पहिचान चक्रब्यूह सञ्चेतना(Labyrirth Conscern) ले भनेजस्तै विश्लेषण नमूनागत विविधिकरण अन्तर्गत गर्न सकिन्छ । यतिबेला यो लेखमा हाम्रो पचास र साठीका सिङ्गा दशकहरु हुँदै सत्तरीको … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

समीक्षा : मैले देखेका रुद्र खरेल

~गोविन्द भट्ट~ रुद्र खरेलसित पहिलो चिनजान २०२५ सालताक साहित्य सङ्गम आठराईको प्रस्ताव अनुसार साहित्य सेवा समिति, शनिश्चरे र नेपाली साहित्य परिषद् झापा जस्ता पूर्वी नेपालका तिन सक्रिय संस्थाहरूको संयुक्त प्रयासद्वारा शनिश्चरेमा आयोजित मेची स्तरीय साहित्य सम्मेलनमा भएको हो । पछि … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

समीक्षा : किरात चाड अर्थात् चासोक तङ्नाम

~अमर तुम्याहाङ~ विषय प्रवेश शुष्कतामा पारिलो घामको न्यानोपन । अन्नबाली भित्राइएको याम । पल्लो किरात लिम्बुवानका साथै पूरै महाभारत पर्वतश्रृङ्खला अर्थात् पहाडी गाउँका बारीमा पैयौँ ढकमक फुलेको मनोरमता । चराचुरुङ्गीहरू औलतिर लागेका र तितेमाछादेखि अन्य जलपायी प्राणीहरू यसअघि नै आफ्नो … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : नेपाली उपन्यासमा मिथक

~रोहेज खतिवडा~ १. मिथकबाटै थालनी नेपाली उपन्यासको पहिलो पाइला नै मिथकीय भयो। वीर चरित्रबाट नेपाली उपन्यासले यात्रा थालनी गर्नु संयोगमात्रै होइन, हाम्रो संस्कृतिमा मिथक अभिन्न रुपमा गाँसिनुको प्रमाण हो। मिथकहरु हाम्रा बिम्ब हुन्, आदर्श हुन् र हाम्रो जीवनशैलीसँग गाँसिएका छन्। … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : मेरो फेसबुक परिधीमा देखिने साहित्य उपाषकहरुः एक सन्दर्भ

~पूर्ण बन्धन~ फेसबुकको सदुपयोग, दुरुपयोग के गनें? यो प्रयोगकर्ताको नियतमा भर पर्ने कुरा हो । देशविदेशमा छरिएर रहेका आफन्त तथा मित्रजनहरुका साथ सापिप्यता बढाई सामाजिक सञ्जालको सदुपयोग गरेका उदाहरणहरु पनि छन् । अतिरञ्जित राजनैतिक गुटबन्दी र यौनजन्य अपराध बढाउने खालका … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : तापैतापको राप ताप

~माधवप्रसाद नेपाल~ व्यक्ति, परिवार र समाजले विगत र वर्तमानमा भोगेका मानसिक सास्ती, पीडा र दुःखहरूलाई समेटेर लेखिएको उपन्यास हो ताप । हिन्दूशास्त्रअनुसार मानिसले जीवनमा मुख्य तीन प्रकारका तापबाट मुक्तिको कामना गर्छन्, ती हुन्— आध्यात्मिक, आधिदैविक र आधिभौतिक । प्राचीन मनिषीहरूले … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : नारीमनकी कथाकार प्रेमा शाह र उनको ‘पहेँलो गुलाफ’

~कृष्णप्रसाद कोइराला~ ‘साहित्य हो, सभ्यताको प्रतीक । मानव सभ्यताको विस्तृत क्षेत्रबाट एक मुट्ठी माटो लिएर त्यसलाई मात्र सभ्यताको नाम दिनु कूपमण्डूकता हो । आंशिक सत्यता सबैमा विद्यमान छ, पूर्णसत्यता कसैमा पनि छैन । साहित्य जीवनजस्तो व्यापार होइन, त्यसको क्रय पनि … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

समीक्षा : युग बुझेका साझा कवि भूपि

~विश्वविमोहन श्रेष्ठ~ भूपिका कविता लेखन र आनीबानीबारे धेरै कुरा आइसकेका छन्। वैयक्तिक जीवनका केही मुख्य कुरा भने अँझै बाहिर आउन पाएका छैनन्। झन्डै एक दशकको निकटतामा रहँदा मैले धेरै बुझ्ने अवसर पाएँ। युवा पुस्ताका कविसँग सम्पर्कमा रहन सधैं उत्साहित र … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

समीक्षा : उत्तर–आधुनिकताका सन्दर्भमा डा. ध्रुवचन्द्र गौतमको ‘उपसंहार अर्थात् चौथो अन्त्य’ उपन्यास

~कृष्णप्रसाद कोइराला~ १. लेखक परिचय डा. ध्रुवचन्द्र गौतम (जन्म– २००० : रक्सौल, भारत) नेपाली साहित्यमा नौला–नौला बान्की र विषयका आख्यान सिर्जना गर्ने बेजोड आख्यानकार हुन् । यिनले नेपाली साहित्यका प्रायः सबै विधामा सशक्त रूपमा कलम चलाई उत्तिकै सफलता पनि प्राप्त … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : हरायो हाँसो

~हरिवंश अाचार्य~ हास्य र व्यंग्य भनेको जेरी र स्वारी जस्तै हो । स्वारी मात्रै देख्यो भने जेरीको याद आइहाल्छ, जेरी मात्रै देख्यो भने स्वारीको याद आउँछ । हास्य र व्यंग्य भनेको अलिअलि हामी ‘मह’ जोडी जस्तै पनि हो, मदन कृष्णलाई … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : कविताको प्रभाव

~हरिवंशराय बच्चन~ अनुवाद : किशोर पहाडी त्यो बेला मैले जे जति कवि सम्मलेनहरूमा भाग लिएँ, तीमध्ये एकको विशेष चर्चा गर्न चाहन्छु । किनभने त्यस सम्मेलनमा यस्तो एउटा दुःखदायी घटना घट्यो कि त्यसले मेरो पहिल्यैदेखि शोकातुर भएको मनलाई झन् उद्विग्न पार्यो … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

समीक्षा : महिलालेखन र नारीवादी नेपाली उपन्यास

~लीला लुइटेल~ पृष्ठभूमिः नारीवादको सङ्क्षिप्त परिचय साहित्यकारलाई लिङ्ग भेद गरेर हेर्नु हुँदैन भन्ने दृष्टिकोण पनि रहेको पाइन्छ तर महिलाका भावना, अनुभूति, अनुभव, समस्या, कुण्ठा, विकार, यौनसम्बन्धी दृष्टिकोण आदि महिलाकै कलमबाट सिर्जना हुँदा ती जति बढी प्रामाणिक र वस्तुगत हुन्छन् त्यति … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : सांस्कृतिक दृष्टिबाट कुमारी शोभा उपन्यासको विश्लेषण

~लीला लुइटेल~ १. प्रारम्भ : संस्कृतिको परिचय मानव जीवनको पहिचानका रूपमा रहेको संस्कृतिसँग साहित्यको पनि निकट सम्बन्ध रहेको हुन्छ । प्रायः सबैजसो साहित्यिक कृतिहरूमा पनि कुनै न कुनै ढङ्गले संस्कृति अभिव्यक्त भएको हुन्छ । साहित्यले संस्कृतिको निर्माण गर्ने र संस्कृतिले … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : विजय मल्लका कविताका संरचक तत्त्व र प्राविधिक कौशल

~डा. माधवप्रसाद पोखरेल~ विजय मल्लका कविता सङ्ग्रह (२०२८) मा बटुलिएका ६१ ओटा कवितालाई केलाउँदा उनको कविता लेख्‍ने छुट्टै प्रविधिको परिचय पाइन्छ । उनका कवितामा ‘अमूर्त कला’ मा जस्तो चित्रकारिता पाइन्छ । भन्नु पर्ने कुरालाई घुमाउरो पाराले ‘प्रतीक’ हरू प्रयोग गरेर … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : गजलको परिचय, अर्थ र परिभाषा

~डा. घनश्याम परिश्रमी~ सैद्धान्तिक आलेख १.१. विषयप्रवेशः गजल अधुनातन नेपाली साहित्यिक जगत्मा अत्यन्त प्रभावकारी काव्य विधाका रूपमा देखा परेको छ । वास्तवमा अचेल हरेक तह र तप्काका पाठक तथा श्रोताहरू गजल औधि मन पराउँछन् । आजभोलि त्यस्ता साहित्यिक पत्रिकाहरू बिरलै … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : प्रेमपिण्ड : वस्तुयोजना

~वंशीधर कट्टेल~ पूर्वीय र पाश्चात्य साहित्यमा नाटकको स्थान सर्वोपरि छ । नाटक अभिनेय काव्य भएकाले श्रव्य काव्यको तुलनामा यसको सर्वोपरि स्थान रहेको छ । नाटक वस्तुपरक विधा हो र यसमा लोक जीवनको अनुकरण हुन्छ । ज्ञान विज्ञान कला संस्कृत सबै … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : हिमवत्खण्ड महाकाव्यमा अलङ्कारयोजना

~घनश्याम दाहाल~ १. पृष्ठभूमि नेपाली महाकाव्यको विकासको आफ्नै किसिमको इतिहास र परम्परा रहेको मानिन्छ। कविताकै ठूलो रूप महाकाव्य भएकाले पनि विकासको पृष्ठभूमिसँग सह–सम्बन्ध रहनु स्वाभाविकै ठानिन्छ। नेपाली महाकाव्यको विकासमा महाकाव्यकार भानुभक्त पोख्रेलको महत्त्वपूर्ण भूमिका रहेको बुझिन्छ। उनका मृत्युञ्जय (२०४७), जागृतिराग … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : कथाकार भवानी भिक्षुको प्रवृत्तिगत आलोकमा ’मैयाँसाहेब’ कथा

~कृष्णप्रसाद कोइराला~ भवानी भिक्षुको परिचय माता यशोदादेवी कलवार गुप्ता र पिता इन्द्रप्रसाद गुप्ताका माइलो सुपुत्रका रूपमा विक्रम संवत् १९६६ साल जेठ २१ बिहीबारका दिन लुम्बिनी अञ्चल कपिलवस्तु जिल्लाको तौलिहवामा जन्मिएका भवानी भिक्षु आधुनिक नेपाली कथाको फाँटमा गुरुप्रसाद मैनाली र विश्वेश्वरप्रसाद … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

समीक्षा : निबन्धकार जगदीश घिमिरेको ‘स्वभाव’ उपशीर्षक निबन्धका केही घतलाग्दा कुराहरू

~तोयराज कोइराला~ वि.सं. २००२ साल चैत्र– २८ गते जनकपुर अञ्चलको रामेछाप जिल्लाको मन्थलीमा जन्मेका निबन्धकार जगदीश घिमिरे अचेल काठमाडौं चोभारको आÇनै घरमा बस्छन् । समाजशास्त्र र जनसङÑख्या विषयमा स्नातकोत्तरसम्मको औपचारिक शिक्षा लिएका घिमिरे उनकै प्रकाशित कृतिका आधारमा हेर्दा उच्च वर्गीय … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : नेपाली भाषामा पदयोग र पदवियोगसम्बन्धी नियम

~डा. खगेन्द्रप्रसाद लुइटेल~ शब्दहरू जोडेर एउटै डिकमा लेख्नुलाई पदयोग भनिन्छ भने शब्दहरू छुट्ट्याएर लेख्नुलाई पदवियोग भनिन्छ । पदयोग एक पद/शब्दमा अर्को पद/शब्द जोडिने प्रव्रिmया हो भने पदवियोग एक पदमा अर्काे पद नजोडिने प्रव्रिmया हो । पदयोग गरी जोडिएका पदलाई एउटै … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : कवि शिरोमणिको “ए नेपाल !”

~क.दी.~ लेखनाथ पौड्यालले धेरै गीत लेखेका छैनन्। तर, त्यसैले मात्र महत्वपूर्ण भएको होइन उनको “ए नेपाल!” भन्ने गीत। आजभन्दा ५४ वर्षअघि लेखिएको यो गीत नेपालमा होइन भारतमा छापियो, पश्चिम बङ्गालको कालिम्पोङमा। नेपालमा प्रजातन्त्र उदाएपछि र राणाकालको पिँजडाबाट मुक्ति पाएपछि नेपाली … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

समीक्षा : कथाकार विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला

~मदनमणि दीक्षित~ सिगमन्ड फ्राइडले मानिसको मनोविश्लेषणको वैज्ञानिक पद्धतिको स्थापना गरे । त्यसमा उनलाई जुङ र एडलरको सहयोग थियो । फ्रायडवादको मानसिक विकृतिहरू तथा मानवीय चरित्र र व्यवहारहरू उपचेतन र अवचेतनमा थिचिएर बसेको यौनवृत्ति या यौनआकांक्षाद्वारा निरुपित वा नियन्त्रित हुने गर्छन् … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : गीतकारका रूपमा पुरण गिरी

~ नवीन पौड्याल~ १. आमुख : साहित्यमा कविता विधा सबैभन्दा लोकप्रिय र बहुप्रायोगिक देखिन्छ। एक हरफेदेखि लिएर लाखौं हरफसम्मका कवितात्मक स्वरूप पाइन्छन्। कविताका विविध ढाँचा, तरिका र प्रयोगबाट लेखिने गरिन्छ। कविता एउटा ठुलो विधा हो भने हाइकु, गीत, खण्डकाव्य, महाकाव्य, … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : सरगमको सपनामा पैसाको पसल

~नवराज लम्साल~ चानचुन नब्बे वर्षभयो- मेलवादेवीले झन् पर जान्छु झन् माया लाग्छ सानु रेलैमा… गीत रेकर्ड गराउनु भएको । चन्द्र शमशेरको दरबारमा उनका करिब तीन सय सुसारेहरुमध्ये कुनै एउटीले मेलवादेवीको स्वरको डाहा गरेर स्वर बिग्रने पदार्थ विशेष खुवाइन् । चन्द्र … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : शिरोमणी सत्यवती

~लीला लुइटेल~ नेपाली साहित्यका विभिन्न विधामा महिलाले पु:याएको योगदानबारे अध्ययन-अनुसन्धान गर्ने सिलसिलामा लेखनाथ पौड्यालकी श्रीमती सत्यवती पौड्यालको कवितासंग्रह नामक कृति प्रकाशित भएको जानकारी प्राप्त भयो। यसले निकै उत्साहित तुल्याएकाले म उनका बारेमा थप खोजी गर्न अग्रसर भएँ। उनका बारेमा जानकारी … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : मुनामदन खण्डकाव्य

~कृष्णप्रसाद कोइराला~ विषयप्रवेश र कथानक प्रस्तुत मुनामदन खण्डकाव्य महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा (१९६६–२०१६) द्वारा लेखिएको सानो र अत्यन्त प्रभावकारी तथा लोकप्रिय काव्यकृति हो । यो खण्डकाव्य जम्मा १९ वटा खण्डमा विभाजन गरी सिर्जना गरिएको छ । मुना, मदन, भोटे, आमा, नैनी, … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : हराउँदैछन् लोकभाकाहरु

~भीमप्रसाद न्यौपाने~ लोकभाका जनजीब्रोबाट स्वतस्फूर्त्रुपमा प्रस्फुटित हुने गीत हो । मायाप्रीति, संयोग वियोग, हर्षविस्मात, यातना, बेदनाहरु उजागर गर्ने सबल माध्यम हो । लोकगीत महलको शोफामा तातो कफिको घुट्कासँगै रचना, परिकल्पना गर्ने विघा होइन । यो त वन पाखा–घाँसदाउरा–मेलापर्व–पानी पँधेरो, हाटबजार, … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : नाट्यतत्त्वका आधारमा अँध्यारामा बाँच्नेहरू एकाङ्की

~कृष्णप्रसाद कोइराला~ अँध्यारामा बाँच्नेहरू एकाङ्की एकाङ्कीकार मनबहादुर मुखिया (२००२) द्वारा रचना गरिएको नाट्यरचना हो । यो उनको अँध्यारामा बाँच्नेहरू नामबाट प्रकाशित एकाङ्कीसङ्ग्रहको सातौँ क्रममा रहेको सिर्जना हो । यस एकाङ्कीको शीर्षकले सङ्केत गरेबमोजिम नै यसमा चेतना र शिक्षाको आलोकबाट ओझेल … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : बालकृष्ण सम र उनको मुकुन्द इन्दिरा नाटक

~कृष्णप्रसाद कोइराला~ १. नेपाली नाटक र नाट्यसम्राट् बालकृष्ण सम नाटक दृश्यकाव्यको सशक्त रूप हो । यद्यपि नेपाली साहित्यको विशाल प्राङ्गणमा नाटक विधा तुलनात्मक रूपमा कान्छो विधा भए पनि मोटामोटी नेपाली नाटकलाई तीन चरणमा विश्लेषण गर्ने परम्परा छ । विक्रम संवत् … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | 2 Comments

समीक्षा : रुद्र ज्ञवालीका कथाहरुलाई हेर्दा

~नारायणप्रसाद पौडेल~ समसामयिक नेपाली कथाका क्षेत्रमा कलम दगुराउने सशक्त स्रष्टा हुन् रुद्र ज्ञवाली । वि.सं. २०२० कार्तिक १ गते गुल्मीको ग्वादीमा जन्मेका ज्ञवालीका निर्वासन कथा संग्रह (२०५८), सपना फुल्ने रातहरु गजल संग्रह (२०६१),विवरुका कथाहरु संयुक्त लेखन (२०६६) प्रकाशित रहेका छन् … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment