~हरिप्रसाद भण्डारी~
मानिस र गाडीको नियमित आवत–जावतले गर्दा बानेश्वरचोकमा प्रायः घुइँचो भइनै रहन्छ । त्यस्तो घुइँचोमा पनि उसले सकी–नसकी बाटो काट्यो र टक्–टक् बैसाखी बजाउँदै बायाँ किनारै–किनार उत्तरतिर लाग्यो । खुट्टाको अपाङ्ग भए पनि बैसाखीको सहाराले ऊ तीव्र गतिमा अगाडि बढिरहेको थियो । प्रतीत हुन्थ्यो— ऊ कुनै लक्ष्यप्राप्तिका लागि प्रतिस्पर्धा गरिरहेको छ ।
मङ्सिरको महिना, दिन छिप्पिसकेको थियो तापनि आकाशमा लागेको कालो बादल र वरिपरि Continue reading
~मोहन बन्जाडे~
ऊ बेला सूर्यास्त नहुने उपनिवेशले
आँखा लगाएको मेरो माटोलाई
दुई ढुङ्गा बीचको तरुल भनेर
तिमीले त्यो बेलाको समय चिन्यौ
बाइसी चौबीसी टुक्रामा बाँडिएको भूमिलाई Continue reading
~भागवत खनाल~
हिमालय पर्वतको प्रिय सखा नेपालको सान
रुरुक्षत्रको शीरस्थान अर्गलीको सिरान मेरो खस्यौली
ऋषिकेशव भैरवस्थान बिराट धराधाम
प्रक्रितिको अनुपम उपहार सुन्दर जुहार मेरो खस्यौली Continue reading
~राजेन्द्र ज्ञवाली~ 
लामो सेताम्म दारी, तर जुँगा भने सफाचट । मुखमा प्राय पान र त्यसका कारण रातो (विस्तारै कालो हुन थालेका) ससाना दाँत ! अग्लो अथवा मझ्यौलो शरिर, अनी हातमा कालो बेँतको लठ्ठी ! प्राय सेतो रङ्गको पाइजामा र कमिजमा देखिने उनको नाम त हामी कसैलाई थाहा थिएन, तर सबैले उनलाई थर्ड मास्टर भन्थे, तर उनलाई सम्बोधन गर्दा भने थड माड्साप भन्ने सुनिन्थ्यो र हामीले पनि यही उच्चारण गथ्र्यौँ । सम्भवतः स्कुलमा मास्टरहरूको वरियतामा उनी तेस्रोमा पर्थे । उनका बारेमा हामी केटाकेटीहरूबीच धेरै पटक धेरै किसिमका कुरा हुन्थ्यो ।
सधै गम्भिर देखिने उनको व्यक्तित्वको वयान गर्दा अरु कुरा छुटे पनि उनको हातमा सधै हुने त्यो बेँतको लट्ठी Continue reading
मरेका साँढेहरुमाथि
कोहि मान्छेहरु
अझ पनि अक्सिजनका सिलिण्डरहरु
चढाउन खोजिरहेछन्
होसियार मान्छेहरु ! Continue reading
~अज्ञात~
नेपाली साहीत्यमा अन्य विधाहरुका तुलनामा उपन्यास विधाको सुरुअात निक्कै पछि मात्र भएको हो ! उपन्यास आख्यानात्मक विधा भएकोले नेपाली उपन्यासको प्रारम्भ बिन्दु बि.सं.१८२७ को शक्तिबल्लभको आख्यानात्मक कृति ‘ महाभारत विराट् पर्व ‘ बाट भएको मानिन्छ ! यस कृतिको रचनादेखि हालसम्मको करीब सवा दुईसय बर्ष लामो इतिहासनै नेपाली उन्यासको विकासक्रमको इतिहास हो ! उपन्यासको यस इतिहासलाई सुविधाका दृष्टिले तीन खण्डमा बाँड़ेर हेर्न सकिन्छ !
१. प्राथमिक काल ( वि.सं. १८२७ -१९४५ )
२. माध्यमिक काल ( १९४६ – १९९० )
३. आधुनिक काल (१९९१ – हालसम्म )
प्राथमिक काल ( १८२७ – १९४५ ) Continue reading
~टंक सम्वाहाम्फे~
फूल हुँ म वनको नलाए तिमीले ओइली झर्छु
पानी हुँ म नदीको नरोके तिमीले वगी जान्छु
नपछ्याउन सक्छौ यी मेरा यात्राहरु
नसझाउन सक्छौ यी मेरा सपनाहरु
अधुरो भए भाग्य अधुरै जिवन वाची दिन्छु Continue reading
~प्रकाश सुनुवार ‘निराकार’~
अप्रिल फुल आज मात्र होइन
हरेक दिन हामी ढांटिएका हुन्छौ
पलपल हामी छलकपटको शिकार हुन्छौं
हामी माथि झुठका खेती गरिएको हुन्छ
सदियौं देखि हाम्रो भावना माथि खेलिएको हुन्छ
यहि एउटा प्रचलन वसेको छ
हामीलाई पटकपटक निस्सासिने वनाएको हुन्छ Continue reading
~मिरा प्रसाई~
स्वार्थको मलखाडी भित्र
सम्वेदना कुहाएर
कम्पोस्ट मल
बनाएकै हौ भने,
तिम्रा लागि बेअर्थी भएको माया
कर्तव्यबोध पैतालाले धुलोपिठो बनाए पछि
फेरिएको तिम्रो कायाले तिमीलाई
दम्भ र अहङ्कारी बनाए पछि
सद्दे तिम्रा आँखाला२ जानीजानी तिमीले Continue reading
~मनु ब्राजाकी~
भारतबाट एउटा भजनीयाँ मण्डली नेपालको एउटा गाउँमा भित्रियो । यो गाउँ नेपाल-तराईको सबै गाउँजस्तै गाउँ नै थियो अर्थात् यहाँका किसानहरू यहीँ थन्किएका, पढेलेखेका युवाहरू सहरतिर पसेका र अशिक्षित युवाहरू पन्जाब-सन्जाब रिर्टन भएका ।
यस कीर्तनमण्डलका नेता थिए सीयारामशरण दासजी । कीर्तनमण्डलका सदस्यहरू उनीलगायत छ जना थिए । पाँच जना युवा र एउटी युवती । युवाहरू त युवाहरू नै थिए तर युवती चाहिँ युवती हुनाका साथसाथै सीयारामशरणजीकी प्रमुख चेली र कीर्तन कार्यक्रमकी चमेली पनि थिएन् । भजनियाँ सीयारामशरणलाई Continue reading
~महेश प्रसाईं~
आजकल तिम्रो तस्विरमा
कुनै कोमलता देख्तिनँ,
भद्दापन
भएपनि हुन्थ्यो,
कुन्नि कस्तो सुडौलको
एकएक अनर्थमा
क्रूरता र कलुषितताहरू
कपट र अनर्गलहरू
भित्रैदेखि मडारिरहन्छन्, Continue reading
~मनबहकी लाल~
भिखारीहरू आए
नवयुगका मसिहा बनेर
मानिसहरूलाई अज्ञान, अशिक्षा र निर्धनताबाट
मुक्ति दिन
अद्भूत वाककला, लेखनशैली र
साङ्गठनिक क्षमता भएका
स्वस्थ, सुदर्शन, सुसंस्कृति भिखारीहरू आए Continue reading
~मोदनाथ प्रश्रित~
चलिरहेको रेलमा अन्दाजी असी वर्षका एकजना बुढालाई नेपाली ठहराएर मैले सोधें–“बा को घर कहाँ होला ?”
“मैले भनेको पत्याउनु होला र ?” उल्टै उनले मैतिर प्रश्न तेस्र्याए ।
“किन ? नपत्याउनुपर्ने के कारण छ र ?”
“कुरा त्यस्तै छ । धेरैले मेरो घर सोध्छन् तर सही कुरा बताउँदा मलाई नै उल्लु बनाउन खोज्छन् । Continue reading
~रमेश भट्टराई ‘सहृदयी’~
विकासे भाषण, स्वार्थी जलप कालोधनले चल्छ राजनीति
पाइन, पैसा, पावरले सोझाकै पसिनामा फल्छ राजनीति
चुनावमा असम्भव केही हुन्न, सबै जनता चिन्छन् नेताजी
जिते बिर्सिन्छन्, हारे कुर्लिन्छन्, प्रतिशोधसँगै जल्छ राजनीति Continue reading
~अमृत सिङ थिङ~ 
छोरी ! तिम्रो बाबा , बाबा रहेन अचेल
मामा, काका, दाजु ,भाइ
जो जो छन् तिम्रो वरिपरि
तिम्रो रक्षक रहेन अचेल
तिमी छोरी हुनुको दुश्मन हुन्
तिमी नारी हुनुको शत्रु हुन् Continue reading
~Eagam Khaling~
Whenever there is a celebration of Bhanujayanti (the birthday celebration of famous Nepali poet ‘Bhanubhakta Acharya) I do remember his poem ‘Ghahsee’. When I was in my primary school we also had Bhanujayanti celebration where we recited some stanzas of Nepali Ramayana translated by Bhanubhakta and his poem ‘Ghahsee’. We too had that poem in our Nepali language book but I do not know it was exactly in which class. Since then the poem has been coming in my mind. The poet himself has described that he once Continue reading
~दीपक कुमार ज्ञवाली~
राजनीति नै सकल ठान्ने कस्तो दम्भी बिचार ।
आफ्नै घरभित्र अर्काे घरबनाई रमाऊने जमात ।
कसरी हुन्छ सुदृढ देशमा छन् मत भिन्न अनेक ।
यस्तोमा देखिएन सवल नेतृत्व राष्ट्रपिता समान ।
आफैलाई चाहिने राज्यका पद प्रतिष्ठा सम्मान ।
आफ्नैलाई राज्यका सुखसयल देखाऊन रवाफ । Continue reading
~इलामेली टीकाराम दुलाल~
छन्द : ईन्द्रबज्रा
पारेर पोको नदिमा बगाउँ
लाग्दैछ आफै कि रसी लगाउँ
पालेर राखेँ तर झन् पिडा भो
फालेर जीवन् अति दूर् भगाउँ Continue reading
~दिल थापा~
म बेस्सरी खुसी भएको थिएँ ए! छोरा
तिमी मेरो पेटमा आएको रात
म बेस्सरी दुःखी भएको थिएँ ए! छोरा
तिमी देश छोडी विदेशीएको रात
तिमी मेरो गर्भमा छँदा
मैले तिमीलाई कति जतन गरेँ Continue reading
~जे. एन. दाहाल~
एउटा बन्द कोठामा
उस्तै आँखा,नाक र कान भएको
सेतो रुन्चे रुमाल
झुण्डी रहेछ भित्तामा
विचल्लीत भएर एक्लै
खै,कुन ईतिहासको खण्ड देखी !
~जीवन डाँगी~
लेकाली गाउँ छाडेर हिडेको बर्षौ भयो । गाउँ पुग्दा थाहा पाए, मै संग मुग्लान लागेकाहरु छुट्टी आई, फेरि फर्किए छन । ४ बर्ष पछि मुकाम, गुराँस बजारबाट गाउँमा पाईला टेग्दा, नौलोपन महसुस भयो ।
गाउँमा घर जति जम्मै हरिया भएको सचिब काकाले, गुराँस बजार पुग्दा भनेका थिए । गाउँ सप्रिएको रहेछ । जम्मैका घरहरु एकैनासे देखिने । धेरै पछि जन्मथलो आउदा, बिदेशी भन्दा कम नाउरो लाग्या छैन । गुराँस बजारबाट, गाउँ आउन – जान दिनैभरी हरेपछि सकिन्छ । Continue reading
~Mukunda Prayas~
Trans : Suman Pokharel
On the picture of nature
made up by assembling the bright colors,
who did paint with the color of smoke ?
These eyes feel uncomfortable
to see these scenes these days.
Melodies are running away from the ears
and getting evoked in distance Continue reading
~लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा~
ज्यादै थाकें हे ईश्वर !
भेंडो बनाऊ मलाई ।
यो शिरको धराप- जो हो मेरो घर
यो विचारको शराप-
यो जान्नाको पाप-
यो अन्तःकरणको हृदय ज्वालक नाप
यो खसुंला भन्ने तीन किसिमको ताप
यो चढ्ने रवाफ ।
यो जवाफदेहीको अभिशाप ।
भो ! भो ! म चाहन्न दिव्य रवाफ ! Continue reading
~शम्भुप्रसाद ढुङ्गेल~
कटारी तिमी घस्दछ्यौ मुख लुकाई
म बस्छु हरे ? चित्तलाई फसाई ।।
तिमी नैन सर् मार्दछ्यौ झल्मलाई,
म मन्लाई बस्छु निशाना बनाई ।। Continue reading
~सिद्धिचरण श्रेष्ठ~
क्यै हारे झैं, क्यै बिर्से झैं,
को त्यो पथमा आइरहेको ?
कुक्कुर जस्तै लुरु लुरु हिंड्दै,
दुर्बलताले पीर निखन्दै,
को त्यो पथमा आइरहेको ?
X X
दुइटा लठ्ठी, एउटा ढुङ्गा, Continue reading
~विजय मल्ल~
कतिले आत्महत्या गरिसक्थे!
बगर-बगरमा, गल्ली-गल्लीमा,
रानीपोखरीको नील जलमा,
हरेक देखिने दलिनहरूमा
कतिले झुन्डिएर सृष्टिलाई गिज्याइसक्थे!
कतिले आत्महत्या गरिसक्थे!
Continue reading
~धर्मराज थापा~
एकलासे रानी वनमा
गोल काटयो कामी दाइले
ग्रीष्मको पोल्ने घाममा
भिज्दै पसीनाले
गोल पारी पारी हेर्छ
कामी यताउता
देख्छ बोल्ने चल्ने चित्र Continue reading
~सैलेन्द्र साकार~
यो भूमण्डलबाट हराएर जाने छैन
मानिसको रगतको टाटो लागेको अक्षर
सत्ताका भाटहरुले बोकेर लाने छैनन्
पुस्तकालय, म्युजियम र संग्रहालय
अथवा संविधान ।
पानीको दहमा ढुंगाको छालझैं Continue reading
~विक्रम सुब्बा~
शंकाको पखेटामा उडिरहेछन् चराहरू
अनगिन्ती प्वालझैँ देखिने
तैनाथ ताराका आँखाहरू टाँगेर
छपनीजस्तो घोप्टो आकाश
रातभर धर्तीको जासुसी गरिरहेछ
किसिम-किसिमका पराई जहाजहरु
समुद्रपारीका चस्मा र मगज ओसारिरहेछन् Continue reading
~देवी नेपाल~
गजलको सम्बन्ध श्रृंगार रससँग जोडिएको छ । गजलको उत्पत्तिमा प्रेमिकासँगको वार्तालाप अर्थ दिएर यसलाई पूर्णतः प्रेम विषयक विधाका रूपमा अगाडि सारिए पनि पछिल्लो चरणमा उर्दु÷फारसी वा हिन्दी साहित्यमा पनि अन्य विषयले विशेष प्रवेश पाएको देखिन्छ । विचारलाई वा कुनै निश्चित सिद्धान्त र दृष्टिकोणलाई गजलमा प्रयोग गर्नु युगीन परिवेशको माग हो । नेपाली गजलको उत्पत्ति कालदेखि सुषुप्त कालसम्म पनि श्रृंगारिक विषयले मात्र स्थान पाएको देखिन्छ । पुनर्जागरण कालमा भने विचारले विशेष रूपमा प्रवेश पायो । २०४० को दशकमा नै ज्ञानुवाकर पौडेल, मनु ब्राजाकी, ललिजन रावल, धर्मोगत शर्मा, तुफान, बुंद राना, घनश्याम न्यौपाने “परिश्रमी” लगायतका स्रष्टाहरूले समसामयिक चेतना र राष्ट्रिय परिवोशलाई गजलमा उतार्ने काम गरे । नेपाली जगलको पुनर्जागरण काल हरेक अद्र्धदशक र एक दशकका बीचमा कुनै न कुनै राजनीतिक उतारचढाव, सामाजिक परिवर्तन र युगीन महत्व राख्ने घटना वा परिवेशबाट प्रभावित देखिन्छ । Continue reading
~नागिन्द्र आचार्य~
१
खेतमा विउ
असारको महिना
छैन खेतला
२
नरोपी खेत
नबस्नु दाजुभाई Continue reading
~लु सुन~
दुर्दिनमा जन्मेको मैले
के गर्न सक्थेँ र ?
हावामा पल्टाबाजी खान डराएथेँ तापनि
आखिर थाप्नु पर्यो मुड्की टाउकैले ।
च्यातिएको टोपीभित्र मुख लुकाएर Continue reading
