Category Archives: लेख – समीक्षा

लेख – समीक्षा / Critical writeups

पुस्तक समीक्षा : ‘आमाको स्मृतिमा’ बनेको ‘सत्यप्रेमी’को आँसुको दह छिचोल्दा….

~नन्दलाल आचार्य~ सुदूर पश्चिमाञ्चलको साहित्यको रथका एक सारथी रहँदै गीत, गजल र कविता रचनामा सक्रिय जुझारु स्रष्टा लक्ष्मीदत्त भट्ट ‘सत्यप्रेमी’का ‘हाम्रो कर्तव्य र गन्तव्य’ -खण्डकाव्य, २०६३), ‘चाँदनीको व्यथा’ -गजलसङ्ग्रह, २०६८) र ‘आमाको स्मृतिमा’ -शोककाव्य, २०६९) गरी तीन कृतिहरू प्रकाशित भएका … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : ज्याक्सन हाइट र महेशविक्रम

~नीरज लवोजु~ ‘छापामारको छोरो’ कथासङ्ग्रहले मदन पुरस्कार पाएपछि कथाकार महेशविक्रम शाहको साहित्यिक उचाइ अग्लियो। त्यो कृति प्रकाशित हुनुपूर्व उनका ‘अफ्रिकन अमिगो’, ‘सिपाहींकी श्रीमती’ प्रकाशित थिए। तर ‘छापामारको छोरो’ ले उनको ख्यातिमा व्यापकता थपियो। मदन पुरस्कारबाट पुरस्कृत भएपछि शाह नेपाली कथाको … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : सांस्कृतिक रूपान्तरणको आवश्यकता र कार्यदिशा

~तुलसीहरि कोइराला~ राजनीतिक परिवर्तनको सन्दर्भबाट हेर्दा हामीले ऐतिहासिक फड्को मारेका छौँ । राजनीतिक परिवर्तनले मात्र समाजको बनोट, सांस्कृतिक परिवर्तन र व्यावहारिक रूपान्तरण हुन सक्दैन । हाम्रो सामाजिक जनजीवन र रहनसहन परम्परागत कार्यशैलीमा आधारित भएकाले समाजलाई रूपान्तरण गर्नका लागि सांस्कृतिक रूपान्तरणको … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : कथा सङ्ग्रह चकलेट देशको प्रतिबिम्ब

~सञ्जु शिल्पकार~ बजारमा धेरै थरी पुस्तकहरू आइरहन्छन् तर समयको दिशाबोध गर्ने थोरैमात्र पुस्तक भेट्टिन्छन्। जसले देश, काल र परिस्थितिको प्रतिनिधित्व गर्छ त्यसले समाजलाई पथप्रदर्शन पनि गर्छ। त्यसैमध्ये समावेश गर्न सकिने पुस्तक हो, नयनराज पाण्डेद्वारा लिखित कथासङ्ग्रह चकलेट। देशलाई चकलेट बनाएर बाँडिरहेका … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : जनसाहित्यमा थपिएको एक बलियो इँटः ‘रक्तमुच्छेल अंकुरण’

~नन्दलाल आचार्य~ साहित्य र कलाले गलत चिन्तन र प्रवृत्तिको भण्डाफोर गरी नयाँ परिवर्तनमा निकै दूरगामी भूमिका खेल्ने गरेको र त्यसमा पनि अहिलेसम्म सामन्ती सत्ताले दवाइराखेका क्रान्तिकारी, समाजवादी, यथार्थवादी साहित्य र कला जनतामा निकै फस्टाइरहेको छ । – रामकुमारी यादव प्रगतिवादी … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : पैयुँका फूलहरु नियाल्दा

~अतित मुखिया~ एउटै मूल क्युँइतिच मुइलि -सगोत्रि) भएरै पनि साहित्य सहयात्रीका रुपमा फेसबुकको भित्तो मार्फत परिचित युवा कवि भाई केदार सङ्केत उनको नियात्रापुस्तक एथेन्सको झरीको बिमोचन कार्यक्रमबाट मात्र प्रत्यक्ष परिचित बन्नपुगेका थिए । गहकिला साहित्य सृजना गर्नसक्ने सङ्केत ले फेसबुक … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : ‘लू’ उपन्यास: अभाव र सङ्घर्षको कथा

~सञ्जु शिल्पकार~ ‘लू’ नयनराज पाण्डेद्वारा लिखित उपन्यास साहित्य साहित्यकै निम्ति लेख्नेहरूको भीडमा ‘लू’ एउटा पृथक परिचय बोकेको उपन्यासभन्दा फरक नपर्ला। पात्रहरूको सजीव चित्रण र पाठकसँगको भावनाको साइनो जोड्ने कार्यमा लेखक सफल भएका छन्। अभावले चेतना र बुझाइमा तुवाँलोको पर्दा लगाइदिन्छ … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : साहित्यमा मधेशको संवेदना

~धीरेन्द्र प्रेमर्षि~ “नेपाली साहित्यमा हाम्रो अनुहार छैन” भन्ने मधेशीहरू लू र सङोर पढेर आफ्नो संवेदना चित्रण गर्न आफैं अग्रसर हुन सक्छन्। तराई–मधेशको सम्पदा र संवेगबाट देशले पर्याप्त लाभ लिइरहे पनि कृतज्ञता प्रकट गर्न कञ्जुस्याईं गरेको अनुभव हुन्छ, राजनीतिमा मात्र हैन … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : रमेश विकलः कथादेखि कथासम्म

~विजय चालिसे~ नेपाली आख्यानस्तम्भ साहित्यकार रमेश विकल अब हामीबीच रहनु भएन । रमेश विकलको अभावबोध उहाँको प्रत्यक्ष अभिभावकत्वबाट वञ्चित यी पङ्क्तिका लेखक जस्तालाई हुनु त स्वाभाविक नै हो, अहिले यो अभावको अनुभव उहाँलाई माया गर्ने नेपाली भाषा, साहित्य र संस्कृति … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : ‘चुली’ भित्रको चुल्याइ

~रुपकेशरी उलक~ असारे झरीसँगै चियाको चुस्कीहरूको साथमा उपन्यासकार सरुभक्तको लघु उपन्यास ‘चुली’ पल्टाउँदै गर्दा मैले धेरैपल्ट हिमचुलीहरूको कल्पना गरें, सँगसँगै सरुभक्तभित्रको लेखन चुलीको आनन्द लिएँ। हिमाल चढाइमै मात्र सीमित राखेर ‘चुली’ लाई हेर्ने हो भने एकथअजययिनष्अब भााभअत का रुपमा यसले … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : हत्केलाको आगो ताप्दा

~अतित मुखिया~ ओल्लो किरात, ओखलढुङ्गा गजलरुपी बज्र हत्केलाको आगो ताप्नु अगाडि गजल शब्दको आयतन नाप्नु उचित होला झैं लाग्यो । बिदेशी पराई समालोचकहरुले गजल शब्दलाई जे जस्तो अर्थ लगाए पनि स्वदेशी आफन्तहरुले लगाएको अर्थ नियाल्न अझै उचित झैं नै लाग्यो … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : राजवको ‘सोटिट’

~नयनराज पाण्डे~ एउटा लेखकले अर्को लेखकको रचनामाथि विशुद्ध पाठकीय धारणा बनाउन साह्रै गाह्रो हुन्छ । जति नै जोगिन खोजे पनि यसमा लेखकको आफ्नै आग्रह र पूर्वाग्रह हावी भैहाल्छन् । यसपटक राजवको नवीनतम उपन्यास ‘सोटिट’ माथि यो समीक्षा लेखेर त्यो जोखिम … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

समीक्षा : कुन पढौँ ? कुन लेखौँ ?

~केदार वशिष्ठ~ यतिबेला नेपाली भाषामा हिज्जेको बहस पुनः चुलिएको छ । द् लेख्ने वा त्यसलाई अर्को संयुक्त वर्ण जोडेर नै लेख्ने विषयमा विवाद देखिएको छ । यस्तैमा डा. लक्ष्मी प्रसाद खतिवडाले आठ वटा शब्दको सूची दिएर ‘तपाईँ कुन लेख्नुहुन्छ ?’ … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : रामायण र रामभक्तिपरक साहित्य लेखन परम्परा

~प्रा.डा. नारायणप्रसाद खनाल~ आचार्य भानुभक्तको द्विशतवाषिर्क सन्दर्भः १. पृष्ठभूमि जुन काव्यले भानुभक्त आचार्य (१८७१-१९२५) लाई भानुभक्त बनायो, यसको स्रोत संस्कृत साहित्यका आदिकवि वाल्मीकि र उपादिकवि पाराशर्य व्यासद्वारा रचित रामायणहरू नै हुन् । रामायणको महत्त्व र परम्परा सनातन नै रहेको बुझिन्छ … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : विचारले बाँचिरहने नाटक

~ईश्वरचन्द्र ज्ञवाली~ खेम थपलियाको नाटकको मूल्यलाई उजिल्याउन सक्ने भूमिका लेखन मैले पूरा गर्न सकिनँ । लेख्ने मानसिकता छैन, परिवेश छैन, साधना पनि छैन । यस स्थितिमा नाटकको भूमिका लेख्नु मेरो निम्ति यातनाजस्तै भयो । म भूमिका लेख्न विवश भएँ । … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : नाट्यसाहित्यमा कोशेढुङ्गा: खेम थपलियाकाे प्रगतिवादी एकाङ्की नाटक

~रघु अधिकारी~ खेम थपलिया प्रगतिवादी साहित्यिक–सांस्कृतिक–राजनीतिक आन्दोलनमा सशक्त क्रान्तिकारी वैचारिक धारलाई समातेर निरन्तर क्रान्ति र अथक सङ्घर्षमा होमिएका एक स्रष्टा हुन् । साझा प्रकाशनबाट प्रकाशित उनको महत्वपूर्ण पुस्तकको नाम हो– प्रगतिवादी एकाङ्की नाटक । यसका सीमारेखा र व्यापकतालाई अध्ययन गर्दा … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समालोचना : हृदय चन्द्र सिंह प्रधानका उपन्यासमा नारी मुक्तिको बाटो

~डा. यदु नन्दन उपाध्याय~ १. विषय प्रवेश साहित्यकार हृदय चन्द्र सिंह प्रधान (१९७२–२०१६) नेपाली साहित्यका उपन्यास, नाटक, निबन्ध, समालोचना, कथा, व्याकरणजस्ता वाङ्मयका विविध क्षेत्रमा कलम चलाउने बहुमुखी व्यक्तित्व हुन् । उनका साहित्यको उपन्यास विधामा ‘स्वास्नीमान्छे’ (२०११) र ‘एक चिहान’ (२०१७) … Continue reading

Posted in समालोचना | Tagged | Leave a comment

लेख : पाठ १ – स्वर, व्यञ्जन, मात्रा गणना र बहरबारे

~करूण थापा~ पाठ १ : स्वर, व्यञ्जन, मात्रा गणना र बहरबारे बहर के हो ? भनेर बुझ्नु अघि केही आधारभूत कुराहरु बुझ्नु जरुरी हुन्छ । संसारमा धेरै भाषाहरु छन् र सबैजसो भाषामा साहित्य लेखिएका पनि छन् । ती सबै भाषाका सबैभन्दा … Continue reading

Posted in लेख | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : ‘भुइँफूलको देश’ मा

~नीरज लवोजु~ गोविन्द वर्तमानकृत ‘हरियो साइकल’ मा सङ्ग्रहित यात्रा निबन्ध ‘हिउँले छोपेका फूल’ पढिसकेपछि अरु केही नियात्रा कृति पढ्ने जाँगर पलायो। त्यही बेला पछिल्लो समय चर्चामा रहेको शारदा शर्माको ‘भुइँफूलको देश’ हात पर्‍यो। केही समयअघि मात्र पढेको शर्माकै उपन्यास ‘ताप’ … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समालोचना : सिक्किममा नेपाली भाषाको सामाजिक शक्ति

~कृष्णमाया पुलामी~ १. पृष्ठभूमि सिक्किममा नेपाली भाषा प्रयोगको प्राचीनताबारे गम्भीर शोध अपेक्षित नै छ । कुनै पनि भाषा र भाषिक समुदायको इतिहास एक–अर्कासँग सम्बन्धित हुने हुनाले सिक्किममा बोलिने नेपाली भाषाको सम्बन्ध नेपाली भाषिक समुदायको इतिहाससँग जडित हुनु स्वाभाविक नै छ … Continue reading

Posted in समालोचना | Tagged | 1 Comment

पुस्तक समीक्षा : तादी किनारको गीतः सरल भाषा, सशक्त प्रस्तुति

~जय सिंह महरा~ एउटा भनाइ छ- प्रत्येक मानिसका आ-आफ्ना कथा हुन्छन्, केहीले ती कथा संसारसामु ल्याउछन् शब्दहरूको बैशाखी टेकेर, र अमर बनाउछन् आफ्ना कथालाई जुगौँ जुगसम्म। तर केहीले आफ्ना कथा प्रस्तुत गर्न सक्दैनन् भाषाको घोडा चढेर र बिलाउछन्, खरानी बनाउछन्, … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : योजनगन्धाको सुगन्ध

~ डा. कपिल लामिछाने~ नेपाली उपन्यास जगतमा उज्यालो हुनुअघि (२०२८) जस्तो आञ्चलिक उपन्यास लेखेर ख्याति कमाएका साहित्यकार विनोदप्रसाद धिताल (१९८०) को दोस्रो उपन्यासका रूपमा योजनगन्धा (२०५२) देखापरेको छ । काव्य–कविताको रचना, उपन्यासलेखन र अनुवादबाट तिखारिइआएको धितालको परिपक्व लेखनीबाट सिर्जित प्रस्तुत उपन्यास … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : ‘अभागी’ पुस्ताको बयान

~लक्ष्मण श्रेष्ठ~ किशोरवस्थाको उकालो चढ्दै गरेको उमेरमा हिमाल खबरपत्रिकाको एक अंक मेरो हात पर्‍यो । नेपाल टेलिभिजन बाहेक अरु सञ्चारमाध्यमको पहुँच नभएको गाउँमा त्यो पत्रिकाको आफ्नै महत्व थियो । त्यो अङ्कमा प्रकाशित कालिकोटमा विमानस्थल खन्न गएका जोगिमाराका मजदुर मारिएको कथाले … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

समालोचना : ‘एक चिहान’ उपन्यासको शैलीवैज्ञानिकबारे

~अनुराधा थापामगर~ हृदयचन्द्रसिंह प्रधान नेपाली साहित्य साधनमा प्रतिष्ठित नाम हो। उपन्यासकारका साथै प्रधानलाई हामी निबन्धकार, कथाकार, एकाङ्कीकार, कवि एवम् समालोचकका रुपमा पनि चिन्दछौं। प्रगतिशील अथवा मार्क्सवादी दृष्टिकोणको आधारमा प्रगतिवादी लेखनप्रति झुकाव राखेर लेख्न मन पराउने प्रधानलाई आलोचनात्मक यथार्थवादी उपन्यासकारका रुपमा … Continue reading

Posted in समालोचना | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : प्रयोग र साहित्य

~नरेश शाक्य~ साहित्यमा प्रयोगको स्थान, उपस्थितिलाई लिएर एकथरिका साहित्य समालोचकहरू हिलो छ्यापिरहेछन्, वितण्डता मच्चाइरहेछन् । उनीहरू प्रयोगको प्रवेशलाई जर्मनको पर्खाल उभ्याएर निषेधको चेष्टा गरिरहेछन् । जर्मनको पर्खाल त ढलिसक्यो तर यी एकथरिका समालोचकहरूको दिमागी पर्खाल भने अझ ढलेको छैन, यथावत … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : ‘ह्वाइट केन’ उपन्यास पढ्दा

~सुलोचना मानन्धर~ ‘ह्वाइट केन’ दृष्टिविहीनका लागि स्वतन्त्रताको प्रतीक हो। स्वतन्त्र गमनशीलताको प्रतिविम्ब। यात्राको सहारा। अझ भनुँ जीवनकै सहारा। यही केन लिएर अन्नगिन्ती गल्ली, सडक, किनारा, खुट्किला, सिंढी सबैतिर उक्लिन्छु म।’ उद्धृत भनाइ साङ्ग्रिला पुस्तक प्रा.लि.द्वारा प्रकाशित मनीषा गौचनद्वारा लिखित दोस्रो … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

समालोचना : नेपालमा नाटक परम्परा

~हरिप्रसाद रिमाल~ नेपाली रङ्गमञ्चको मौलिक पहिचान बारे यस लेखमा चर्चा गर्न खोजिएको छ । लिच्छवि र मल्लकाल नेपाली नाटक र रङ्गमञ्चीय परम्पराको इतिहास निकै लामो देखिन्छ। हरिसिद्धि पुराणअनुसार नेपालमा सर्वप्रथम विक्रम संवत् ९४१मा हरिसिद्धि नाटक मञ्चन भएको बुझिन्छ। लिच्छविकालमा ललितकलाको … Continue reading

Posted in समालोचना | Tagged | Leave a comment

समालोचना : महाकाव्यीय तत्वका आधारमा प्रमिथस महाकाव्यको विश्लेषण र यसको कथासार

~दीपेन्द्र अधिकारी~ पूर्वीय पाश्चात्य महाकाव्यीय मान्यतालाई गहन रूपले समीक्षण गर्दा महाकाव्यका आधारभूत मान्यतामा समानता पाइन्छ । परन्तु दुबै काव्यीय परम्पराको लामो इतिहास भएकाले केही पृथकता पनि पाइन्छ । महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा दुबै साहित्यिक परम्पराका गहन अध्येता भएका र दुबैतर्फ उत्तिकै … Continue reading

Posted in समालोचना | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : खीरको स्वादभित्र मञ्जु

~सविता विमली~ कविता संग्रह दुई थोपा आँशुको प्रकाशनपछि लेखिका मञ्जु विमलीको दोस्रो कृति खीर भर्खरै बजारमा आएको छ । संस्मरणात्मक निबन्ध संग्रह खीरमा लेखिकाले आफ्नो बाल्यकालको वर्णन ६ थान निबन्धमार्फत गरेकी छिन् । एउटी स्कुले विद्यार्थीले पसलमा प्याड किन्दै गरेको … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : अपरितुष्टि, बेलायती–नेपाली डायस्पोरा र मानन्धर

~डा. रुपक श्रेष्ठ~ वि.सं.२०५८ मा प्रकाशित ‘अपरितुष्टि’ बेलायती–नेपाली डायस्पोरामा लेखिएको सम्भवत पहिलो उपन्यास हो । ईश्वर मानन्धरकृत यस लघुउपन्यास नेपालबाट सन् १९७० को दशकमा कामको शिलशिलामा बेलायत प्रवेश गरेका नेपालीहरुको प्रतिनिधि कथा हो । कथाका मुख्य पात्र बिक्रम लन्डनमा एक … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged | Leave a comment

लेख : लेखकीय शिष्टता र मर्यादा

~बासु शर्मा~ आज मलाई लेखकीय शिष्टता र मर्यादाका बारेमा लेख्न मन लाग्यो । व्यक्तिहरु बीचमा विचारको भिन्नता भएकै कारणले अभिव्यक्ति र लेखनकार्यमा कुनै विषय वा मुद्दामा फरक विचारहरु आउनु स्वाभाविक हो । कसैले आफ्ना विचारहरु शालिन र शिष्ट रुपमा व्यक्त … Continue reading

Posted in लेख | Tagged | Leave a comment

लेख : समकालीन सिक्किमेली नेपाली साहित्यको परिचयात्मक अध्ययन

~पारसमणि शम~ उठान : साहित्य कुनै समय, परिवेश, सीमा, जाति, भाषा, क्षेत्र, शैली आदिमा बॉंधिएर बस्ने वस्तु होइन। यो निरन्तर विकास भइरहने एउटा धारा प्रवाह गति हो, जो निरन्तर अघि बढ़िरहन्छ। यसैले साहित्यलाई कुनै क्षेत्र, समय र सीमामा बॉंधेर राख्न … Continue reading

Posted in लेख | Tagged | Leave a comment