~डा. गोविन्दराज भट्टर्राई~
भयवादबारे केही विचार
विश्वसाहित्यलाई अनेका प्रकारका आन्दोलनले अघि बढाउ”दै ल्याएको छ । यहा”को कला, दर्शन, चिन्तन सबैमा यही लागू हुन्छ । मैले काव्यिक आन्दोलनको परिचय -२०६१) मा आधुनिक कालका प्रमुख पाश्चात्य वाद र आन्दोलनको चर्चा गरेको छु, तिनको पर्रि्रेक्ष्यमा नया” इतिहास बोकेको नेपाली साहित्यमा आएका वाद र आन्दोलनको पनि चर्चा गरेको छु । नेपाली साहित्यका मोती मण्डलीदेखि रङ्गवादसम्ममा वितेको डेढ सय वर्षो इतिहासमा तीन दर्जन जति प्रमुख आन्दोलन जन्मिए । Continue reading
~थाम्सुहाङ् पुष्प सुब्बा~
विचारान्तरले यौटा विचार जन्म्यो – उत्तरवर्ती । यसलाई लीलाले भ्रम ठान्छ, सिर्जनशील अराजकताले सशक्त विचार रंगले दुबै ठान्छ । तेस्तै उत्तराधुनिक खेमाका केही समालोचक र टिप्पणीकारहरु पनि आ-आपmनै सुविधाको विचार राख्दछन् । काठमाण्डौको मोफसलभन्दा टाढा सुदूर पूर्बमा यौटा विचार हुर्केको पक्ष स्वीकारेरै पनि प्रकारान्तरमा गाभ्छन् उत्तरवर्तीलाई इश्वर वल्लभ । बहुल्ता चाहानु र वैश्विककरण अमान्य हुनुले आफैमा अन्तर्विरोध देख्छन् डा गोविन्दराज भट्टर्राई – उत्तरवर्ती विचारमा Continue reading
~धर्मेन्द्र विक्रम नेम्बाङ~
“The oral specifications that I will provide –when I say ‘with an e’ or ‘with an a’– will refer uncircumventably to a written text that keeps watch over my discourse, to a text that I am holding in front of me, that will read, and toward which I necessarily will attempt to direct your hands and your eyes. ”
– Jacques Derrida, DIFFERANCE
“Writing not only records languages, it also changes language– and consciousness. ”
– Charles Bernstein, THE ART OF IMMEMORABILITY
…..’जिवन’ खेलियो र ‘साहीत्य’ खेलियो । छायाँमा पर्यो जीवन र साहित्य । टाढोबाट कतैबाट नल्याइकिन यो उही जीवन र साहित्यको इकारलाई फेरबदल गरिएको थियो । जीवनको- ( ी ) र साहित्यको ( ि ) लाई अदलबदल गर्दा अघि दीर्घ ( ी ) भएकोमा ह्रस्व ( ि ), अघि ह्रस्व ( ि ) भएको दीर्घ ( ी ) इकार बन्नुपुग्यो । साटासाट गर्दा ( ि ) जीवनमा आयो, ( ी ) साहित्यमा गयो । बन्यो यस्तोमा अब ‘रस्व जिवन’ र ‘दीर्घ साहीत्य’ र ‘दीर्घ साहीत्य’ र ‘रस्व जिवन’ । नजिकको साइनो थपियो दुईको, मुल्य आदान-प्रदान भयो । उपहार, चिनो साटासाट भएकोजस्तो, अंशबण्डा गरेको जस्तो भयो । मित लगाइएको जस्तो भयो । यस्तोबाट बन्यो ‘जिवन र कला एकअर्काको लागि ।’ Continue reading
~उषा गिरी~
सुनसान रातमा
गाउँको चौतारीको
रहर लाग्दि, झ्याङ्गिएर बेरिएको
शीतलताले
च्यातिएको मनहरूलाई
शीतलता नदिंदोरहेछ
बादलका पछ्यौरीभित्र
कोमल हाँसो
पवित्र स्नेह सम्झन्छु
गाउँघर पाखा पखेरा
सबैतिर हेर्छु Continue reading
~उषा गिरी~
आमा आज म त्यसै त्यसै तडपी रहेछु
खुम्ची रहेछु करुणा र बिसाद पिडाहरुमा
दु:ख को भयानक महासागरहरुमा
कहाली लागिरहेछ असह्य पिडा का पुकारहरु देखेर।
आमा,आज म भाबुक बनी तिम्रो न्यानो छातीमा
टोलाई रहेछु सन्कल्प आधी र बतास बनी उडिरहेछन Continue reading
~चिरञ्जीवी पौडेल~
डाक्डर साहेब नमस्कार!
(प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराई आफ्नो कार्यकक्षमा शान्ति प्रक्रियाको रोडम्याप बनाउँदै थिए, एक मधेसी महिलाको आवाजले झस्के)
प्रधानमन्त्रीः (महिलातिर फर्किदै)! तपाईंलाई मैले चिनिन नि? Continue reading
~सिस्नुपानी~
भन भन भाइ हो- देउ सरकार
भन भन बैनी हो- देउ सरकार
जोडले भन- देउ सरकार
स्वर मिलाइ कन- देउ सरकार Continue reading
~मनोज गजुरेल~
पृथ्वी गोलो छ र यो गोलो पृथ्वीको जुन भागमा हामी बस्छौँ, त्यसको ठ्याक्कैमुनि अमेरिका पर्छ। त्यसैले त यता दिन हुँदा उता रात पर्छ। धर्मग्रन्थहरुमा मुनिको लोकलाई पाताल भनिन्छ। अमेरिका त्यो अर्थमा पाताल हो। भर्खरै अमेरिकाबाट फर्किएका कलाकार मनोज गजुरेल माइसंसारका पाठकलाई आफ्नो पाताल अनुभव सुनाउँदैछन्। Continue reading
~मनोज गजुरेल~
इतिहास प्रमाणित गर्दछ- महात्मा गौतमबुद्धको जन्म वर्तमान नेपालको लुम्बिनी प्रदेशमा भएको हो । तर, एउटा मित्रराष्ट्रले आफ्नो देशभित्र नक्कली बुद्ध खडा गरेर बडा अचम्मको बखेडा झिकिरहेको छ। बेलैमा यसको खण्डन नगरे काठमाण्डौ पनि लण्डनमा पर्न बेर छैन । अरनिकोको जन्मघर पेकिङ्मा र्सन सक्दछ, जनकपुरकी सीताको माइती, ‘जमशेदपुर’ भएको हल्ला Continue reading
~अनुप जोशी ~
एक धर्सो समय
जो जादुगरको छडीजस्तै
चमत्कारी देखिन्थ्यो
त्यो त्यहि परिवर्तनकारी थियो Continue reading
~गोविन्दप्रसाद आचार्य~
ललिजन रावलद्वारा अनुवाद गरिएको गोर्कीका उत्कृष्ट कथाहरू जसलाई वि.एन. पुस्तक संसार प्रा.लि. ले २०६६ मंसीर महिनामा पाठक समक्ष ल्याएको छ, जसमा दश (१०) वटा कथा संग्रहित छन्।
विभिन्न विषयको बोध गराउँदै समाजको यथार्थ परिस्थितिलाई चित्रण गर्दै तिनलाई रूपान्तरणको दिशामा वैचारिक स्तर प्रदान गर्दै समाजभित्र देखापर्ने सबैजसो प्रवृत्तिलाई मनोवैज्ञानिक स्वयं पूंजीवादी रवैया जसले समाजको शोषण गरी समाजलाई दास बनाएर तिनीहरूको श्रममा पौडी खेलिरहेको अवस्थाको चित्रण यी कथाहरूमा गरिएको छ। कथाहरूमा समाजको यथार्थ मात्र प्रस्तुत नगरी वैचारिक धरातल हुँदै पुरानो र नयाँका बीच अन्तरद्वन्द्व प्रस्तुत गरी विचारलाई कलात्मक रूपबाट प्रस्तुत गरी निम्नवर्गलाई उच्च प्रकारको चेतना दिई वर्गीय स्वरूपको समाजलाई बदल्ने प्रेरणा मजदुरहरूलाई दिएको छ। जुन दृष्टिकोण रूसी समाज र अन्य देशको समाजमा तात्विक रूपले भिन्न पाइँदैन। यी कथाहरू मध्ये ‘कामरेड कथा’ ज्यादै उत्कृष्ट छ। जसमा पात्र, परिवेश र विषयको अन्तर्सम्बन्ध पनि बेजोड रूपमा प्रस्तुत गर्न समर्थ गोर्कीको जीवन दर्शन ‘कमरेड – एक कथा’ कथामा स्पष्ट रूपमा अनुभूत गर्न सकिन्छ। Continue reading
~गोविन्दप्रसाद आचार्य~
मायामा विष मिसेको भाव क्रान्तिलाई नदेऊ
गोमनका टुना जादुका तर्र्क क्रान्तिलाई नदेऊ
गोमनको मीठो लयको भाषाले क्रान्तिलाई खाला है
क्रान्तिले हारे संसार भरी भूतले नाच्ला है
हार्दैन सत्य बादल उठी घाम कति छेक्ला र
पानीको फोका जालीको शासन कतिन्जेल टिक्ला र
मायालु भावले काखमा राखी क्रान्तिलाई नरेट
खरीको हैन रगतको अक्षर इतिहास नमेट Continue reading
~शान्ति पौडेल~
साँध सीमा जोगाउन लगाउनुछ तारबार यहाँ
संघीयता हटाउन लड्नुपर्छ बारबार यहाँ
टुक्रयाउँदैछन राष्ट्रलाई नयाँ नेपाल भन्नेहरू,
राष्ट्रघाती जमातका फुटाउनु छ दरबार यहाँ। Continue reading
~गोविन्दप्रसाद आचार्य~
म पहाडमा जन्मिएको गाई गोठसँग राम्ररी परिचित छु। गाई बस्तुका पनि दुश्मन हुँदा रहेछन्। तिनीहरूको रगत खान विभिन्न प्रकारका किराहरू तछाड मछाड गर्दछन्। सबैलाई रगत चाहिएको छ। राम्रो वा नराम्रो जुनसुकै प्रकारको बलिदानीपूर्ण संघर्षमा रगतकै भूमिका हुँदोरहेछ। यहाँसम्मकि साना किरालाई पनि रगत कति मीठो लागेको मलाई ती गाईवस्तु देख्दा साहै्र टिठ लाग्छ। सानो भनेर के गर्नु किर्नो साहै्र अपराधी हुँदोरहेछ। पुच्छरले Continue reading
~रारा नेपाल~
मोहनविक्रम सिंहका शब्दहरूमा जीवन शर्माका संगीत लिएर नयाँ भिसिडी बजारमा आएको छ–“लेफ्ट राइट कदम बढाऊ।” रक्तिम भिसिडी भाग –३ को रूपमा आएको यो कृतिलाई प्रगतिशील सांस्कृतिक आनदोलनको एक अमूल्य निधीको रूपमा लिन सकिन्छ। यसभित्र समेटिएका कोशेलीहरूले क्रान्तिप्रति अगाध आस्था जगाइदिने मात्र होइन, त्यसमा लगातार लागिरहन उच्च प्रेरणा प्रदान गर्दछन्। भिसिडीमा समेटिएका गीतहरू सबै क्रान्तिप्रति समर्पित मात्र छैनन्, सही जीवन दर्शनले भरीपूर्ण पनि छन्। कम्युनिष्ट आन्दोलनमा दार्शनिक र राजनैतिक नेतृत्व प्रदान गर्दै आउनुभएका शीर्ष व्यक्तिका शब्दहरू र सर्वहारा वर्गीय गीत संगीत र गायन क्षेत्रका शीर्ष व्यक्तिको संगीत, –दुबैको समीश्रण हुँदाको सिर्जना कस्तो होला? हो, त्यही सिर्जना देख्न सकिन्छ रक्तिम भिसिडी– “लेफ्ट राइट कदम बढाउ” मा। Continue reading
~राजु स्याङ्तान~
……..त्यस पछि उनले आफ्नो केश डल्लो पारी, अनि दुई लालावालाको मुखतिर पुलुक्क हेरिन् । हेराई असामान्य थियो । अनुहारमा विछिप्त कहानीहरू मडारिरहेको थियो । दुई बच्चाहरूलाई खस्रा हातले सुम्सुम्याए पछि गाडीको झ्यालबाट पर पर हेर्दै आफैसँग हराउन थालीन् । गाडीको बेगसँग सरोकार थिएन उनलाई । रोसीखोलाको नागबेलीसँग पनि कुनै मतलव थिएन उनलाई Continue reading
~बदरूद्दीन उमर~
अनु: निनु चापागाई
बंगलादेशको अर्थनीति तथा राजनीतिको क्षेत्रमा जुन अनुशासनहीन्ता, अराजकता तथा अवसरवाद आज अति सजिलैगरी देखिने गर्दछ, त्यसको प्रभाव यस देशको संस्कृतिमा पनि पर्याप्त प्रबल छ।यही कारण बाम तथा दक्षिणपन्थी मध्यमवर्गीय बुद्धिजीवी तथा सांस्कृतिक कार्यकर्ताहरूको दृष्टिकोण र कार्यशैली आदिमा पनि त्यो अनुशासनहीनता, अराजकता तथा अवसरवाद हाल ज्यादै व्यापक रूपमा देखिने गर्दछ।
कुनै पनि समाजको मुनष्यको सांस्कृतिक जीवन उसको जीविका अर्जित गर्ने पद्धति र आर्थिक जीवनसित पूर्णतः गाँसिएको हुन्छ। यस दृष्टिले बंगलादेश पनि अपवाद छैन।यसैले सांस्कृतिक क्षेत्रमा जुन व्यापक अराजकतावाद तथा अवसरवाद हामी पाउँछौं। त्यकसो चरित्र सही तरिकाबाट बुझ्न मध्यमवर्ग वा बुर्जुवा वर्गको आर्थिक कर्मकान्डका महत्वपूर्ण पक्षका बारेमा परिचित हुन आवश्यक हुन्छ। Continue reading
~कमला क्षेत्री~
जनसागर उठ अब संघीयता फाल्नै पर्यो
देशद्रोहीले पिरे देशलाई वर्गीय आगो बाल्नै पर्यो।
नेपाली यो भूमिमा बजार्दैछन् बैरीले बुट
सिमामिच्ने अपराधिलाई समाति नेल हाल्लै पर्यो।
देश विकासमा हात झक्छन् बिगार्नलाई अघि सर्छन्। Continue reading
~गोविन्द्रप्रसाद आचार्य~
मलाई एउटा पंक्तिको सम्झना आइरहेछ, महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाले लेखेका छन् “मानिस ठूलो दिलले हुन्छ, जातले हुँदैन।” यसलाई साम्यवादी कोणबाट हेर्ने हो भने कार्लमार्क्सको वर्गसंघर्षको विचारलाई अपनाएको पाइन्छ र सामन्तवादी संस्कृतिको अन्त्य हुनुपर्छ भन्ने विषयमा गम्भीररूपमा प्रकाश पारेको पाइन्छ। अर्कोतर्फ मानिसका बीचमा जातीय प्रथाले जमाएको अविवेकी खाडाल पनि पुरेर मान्छेको बीचसम्म मैदान बनाउन खोजेको छ। मानवताका दृष्टिले पनि कसैले कसैलाई होच्याउनु राम्रो होइन। वर्तमानको सन्दर्भबाट हेर्दा यो पंक्तिलाई उल्ट्याउन मनलाग्छ। किनभने आज मानिस ठीक विपरीत दिशामा गयो। यस पंक्तिले दिएको उदार विचार प्रति ख्याल नराखी नयाँ नेपालमा पुरानो अस्तित्व बोकेको संस्कृतिले बलियो रूपमा जरा गाड्दै छ। अब भन्नुपर्ला कि “मानिस ठूलो जातले हुन्छ दिलले Continue reading
~चन्द्र घर्ती मगर~
समय छिटो हिड्यो कि बुवा !
म नै ढिलो भएँ ।?
सुई चाडो कुड्यो कि बुवा !
पाईला सुस्त चालें ।?
दु:ख गरी सुख दियौ
सन्तानलाई, बुवा ।
गरीबबाट धनी पार्यौ
परिवारलाई, बुवा ।
जिउभरी छोपिदियौ Continue reading
~कृष्ण बजगाईं~
कोट, पाईण्ट, र्सट तथा टाइमा ठाँटिएका क्रान्तिकारी नेता पाँचतारे होटेलको सभा कक्षमा चुनावी घोषणापत्र सुनाउँदै थिए ।
-दश वर्षा हाम्रो वाषिर्क आय तीनहजार अमेरिकी डलर पुर्याउनेछौं ।
-देश निर्माणका महत्वपूर्ण आयोजनाहरुमा विदेशी लगानी भित्र्याउनेछौं । Continue reading
~जोतारे धाइबा~
यस पुस्तकको विक्रीबाट प्राप्त सबै रकम जगदीश घिमिरे प्रतिष्ठानको अक्षयकोषमा जम्मा गरिनेछ र प्रतिष्ठानको मूल उद्देश्यअनुरुप रामेछापका अति विपन्न जनताको अत्यावश्यक स्वास्थ्योपचारमा खर्च गरिनेछ ।
२०६४ सालको मदनपुरस्कारविजेता कृति अन्तर्मनको यात्राको पेटबोली हो यो । बाँकी पढ्नुहोस्
~जगदिश घिमिरे~
उ शुभचिन्तकहरुको बथानले घेरिएको हुन्छ, जसरी सङ्लो खोलाको माछा जालको गोटिले घेरिएको हुन्छ, जसरी कैदी पर्खाल र नेल ले घेरिएको हुन्छ, जसरी देश साँध सिमाना ले घेरिएको हुन्छ । उ यसकारण बाँचेको थियो, कि कुनै शुभचिन्तकले उसलाई मर्ने सल्लाह दिएका थिएनन् ।
शुभचिन्तक नं १ ले भन्नुभयो – तिम्री पत्नी ठिक छैनन्, छाडिदेउ ।
उसले त्यागिदियो ।
बाँकी पढ्नुहोस्
~बासु श्रेष्ठ~
बिहे गरेको ५-७ वर्ष भईसक्दा पनि बाबु नभएकोमा आफुलाई भन्दा आफन्तहरुलाई पीर पर्दों रहेछ भन्ने कुरा तपाईंहरुले बुझ्नु भएको छ कि छैन कुन्नी तर मैले भने बुझेको छु । नाती- नातीनी हेर्ने रहर मेरो बा आमालाई त भयो भयो । त्यसको साथै मेरा अभिन्न मित्रहरु लगायत मावली देखी ससुराली, गाउँको उकाली देखी ओरालीका छिमेकहरुसम्मलाई म बाबु नबनेकोमा उदेक मानेको देखेर म आफैं उदेक भई सकें । तपाई भन्नु होला “तँ त
~होमनाथ सुवेदी~
यो आगोमा हिमालको सेतो च्यादर ओढेर आएँ
हारें वा जितें जिउदो लाश चितामा झोसेर आएँ । बाँकी पढ्नुहोस्
~हरिमाया भेटवाल~
हिजोआज प्रत्येक पल
मृत्युसँगैको जम्काभेटले
म बदलिएकी छु ।
मैले देखेँ
पानीले आत्महत्या गर्दै
माथिमाथि
आकासिएर कुइरो बनेको
अनि Continue reading
~हरिमाया भेटवाल~
हिड्दा हिड्दै पत्तैबिना
हिडिरहेको बाटोसग पनि हुदोरहेछ प्रेम
बस्दा बस्दै थाहै बिना
बसिरहेको माटोसग पनि हुदोरहेछ प्रेम
पानीलाई बिना स्वादै गरिदोरहेछ प्रेम
हावालाई बिना महसुस नै हुदोरहेछ प्रेम
फुलिरहेको फुलबाट किन आउछ प्रेमको सुबास ……?
झुल्किरहेको घामबाट किन आउछ घामको न्यानु ..? Continue reading
~हरिमाया भेटवाल~
पारिजातको बोट .
रातभरी सेताम्मे फुल जन्माउछे
र
बिहान सन्न बिहिन हुन्छे Continue reading
~सरुभक्त~
उत्सव
भुक्ने पदार्थहरु जंगली राग अलाप्दैछन्
खोई कहाँ हराए नाङ्गेझार
नियमापत्ति अनुचिन्तनहरु ?
ग्रेट मार्च – पशुहरुको महायात्रा
गोहीभोज चल्दैछ
ए सूक्ष्मजीव विश्वका स्थूल मान्छेहरु
परभक्षी सिंह÷वाघहरु दाँत माझ्दैनन्
माउथ ब्रिडिङः महेन्द्रगजहरु जन्मन्छन् Continue reading
~सरुभक्त~
अग्निमाला
नवः हिमयुगीन अर्घेलाहरु
सिमिट्रीमा रेटिसेन्ट बालहरु
आरोहण गर्छन्
मेथाडोन खाएका हुडिनीहरु
साइवरकोष्टरमा
अपरेशन डेजर्ट स्ट्रोम गर्छन्
गन्धका नाताहरु उस्तै छन्
मात्र नात्रेड्यामस विश्वमा
प्राविधिक गडवडीमा क्षमाप्रार्थनाहरु Continue reading
~सरुभक्त~
पीतसागरमा दुर्घटनाग्रस्त छ
नौसैनिकहरु लापता छन्
बुटिकका
खप्तडका बाबाहरु
साइवर प्रेम÷घृणामा व्यस्त छन्
खोई कहाँ पुग्यो विश्वतापमान ?
म हरितगृहतिर बसेर
इत्ना ओजन विनासको तमासा हेर्दैछु
सुरुङभित्रको पृथ्वी
गिरफ्तार मनोकामनामा ज्क्ष्ख् सेलिब्रीटी जन्माउँछन् Continue reading
~सरुभक्त~
कालो कालखण्डः दिब्योपदेशका क्षतविक्षत आत्माहरु
कुहिरो दूर्घटित छन्
अनिदो मनको देश चितास्तम्भ जलेका छन्
खोई कहाँ लागे हाम्रा राष्ट्रनिर्माताहरु ?
सम्यताहरुको युद्ध ः ढुङ्गा वर्सिने घरहरु
हेर ! हेर ! वाइबल हातमा लिइहिड्ने जुगाहरु
भागवत् व्यापारमा व्यस्त छन्
ब्रेनड्रेनः गुरुकुलीय व्यामोहहरु
हामी जीउमा मइलका कत्ला बोकेर सेतो Continue reading
