Category Archives: लेख – समीक्षा

लेख – समीक्षा / Critical writeups

लेख : नेपाली डायोस्पोराको सन्दर्भमा

~हाङयुग अज्ञात~ अज्ञातको अराजकता ———————————————————————— नयाँ नेपाल बन्ने क्रमको प्रथम प्रहरमा प्रवासी नेपालीहरूलाई हेर्ने दृष्टिकोणले केही अलग क्षितिज नियाल्दैछ । मुग्लाने, लाहुरे, परदेशी, प्रवासी जस्ता परम्परागत शब्द र बोधहरूको ठाममा हिंजो आज आप्रवासी या नेपाली डायोस्पोरा शब्दको प्रचलन बढेको छ … Continue reading

Posted in लेख | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : भोजपुरी प्रगतिशील साहित्य

~गोपाल ठाकुर~ नेपालको तराई क्षेत्रमा रौतहटदेखि रुपन्देही जिल्लाका बीच भोजपुरी मातृभाषाका रुपमा बोलिन्छ । यस भाषाको लामो इतिहास रहे पनि लेख्य साहित्यका रुपमा भारतमा कबीरदासका कृतिहरुबाट यो लिपिबद्ध भएको मानिन्छ । नेपालको सन्दर्भमा राणाकालको सामाप्ति पछाडि यस भाषामा कलम चलेको … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समालोचना : घामको चुम्बनमा लोकबोलीको चमत्कार

~वसन्त बस्नेत~ नेपाली नियात्रा र निबन्धलेखनमा आफ्नो नढल्ने सत्ता निर्माण गरिसकेका युवराज नयाँघरे हालसालै एउटा नयाँ नियात्रा पुस्तक “घामको चुम्बन” लिएर नेपाली भाषी पाठकमाझ प्रस्तुत भएका छन् । भाषामाथि पूर्ण पकड कायम गर्ने यी लेखकले यही चामत्कारिक शिल्प देखाउँदै “एक … Continue reading

Posted in समालोचना | Tagged | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : ‘गजल दर्शन’ नियाल्दा . . . . . . .

~सदानन्द अभागी~ परिचय समिक्षीत कृति गजल दर्शन नेपाली साहित्यमा गजलले अत्याधिक लोकप्रियता हासिल गर्दै अघि बढीरहेको छ । भनिन्छ गजलमा बाढी आएको छ तर म भन्छु गजलमा आज क्रान्ति आएको छ । त्यसो हुँदा मैले आजको गजलमय युगलाई गजल क्रान्तिको युग … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : चीत्कारको सौन्दर्य

~गण्डकीपुत्र~ जीवनमा सधैं हतारो छ उनलाई । घर अफिस गरेर मात्र पुग्दैन । फिल्डमा गइरहनुपर्छ । कहिले माथि पहाडतिरका गाउँमा कार्यक्रम पर्छ । कहिले धुलाम्य तराईका गाउँहरूमा पुग्नुपर्छ । यसै बीचमा राष्ट्रिय चाडजस्तै भएर आउँछन् दादुरा, पोलियो, हात्तीपाइले आदिका विरुद्धको … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

लेख : समग्रतावादी र्सार्वभौमिक सत्यको अस्विकार

~सगुन सुसारा~ उत्तरवर्ती सोच- केन्द्रीयताको विरुद्ध छ । अर्समर्थनमा रमाउँछ । अर्थात बहुकेन्द्रीयताको उपभोग । हालसम्म केन्द्रीयताले लादेको माखेसाङको फुस्काउने मात्र होइन-नयाँ सुरुको बाटो पनि उत्तरवर्ती सोच । वास्तवमा यो आएको बिचार हो । साँच्चै यो अन्य अश्त्रभन्दा कम छैन … Continue reading

Posted in लेख | Tagged | Leave a comment

लेख : नेपाली साहित्यमा एक नवीनतम सिद्धान्त र प्रयोगका कुरा (भयवाद र आदिवासीमाथि विमर्श)

~डा. गोविन्दराज भट्टर्राई~ भयवादबारे केही विचार विश्वसाहित्यलाई अनेका प्रकारका आन्दोलनले अघि बढाउ”दै ल्याएको छ । यहा”को कला, दर्शन, चिन्तन सबैमा यही लागू हुन्छ । मैले काव्यिक आन्दोलनको परिचय -२०६१) मा आधुनिक कालका प्रमुख पाश्चात्य वाद र आन्दोलनको चर्चा गरेको छु, … Continue reading

Posted in लेख | Tagged | Leave a comment

लेख : विचारान्तर परिप्रेक्षमा-उत्तरवर्ती

~थाम्सुहाङ् पुष्प सुब्बा~ विचारान्तरले यौटा विचार जन्म्यो – उत्तरवर्ती । यसलाई लीलाले भ्रम ठान्छ, सिर्जनशील अराजकताले सशक्त विचार रंगले दुबै ठान्छ । तेस्तै उत्तराधुनिक खेमाका केही समालोचक र टिप्पणीकारहरु पनि आ-आपmनै सुविधाको विचार राख्दछन् । काठमाण्डौको मोफसलभन्दा टाढा सुदूर पूर्बमा … Continue reading

Posted in लेख | Tagged | Leave a comment

लेख : रस्व जिवन, दीर्घ साहीत्य र प्रुफ मिस्टेक चिन्तन

~धर्मेन्द्र विक्रम नेम्बाङ~ “The oral specifications that I will provide –when I say ‘with an e’ or ‘with an a’– will refer uncircumventably to a written text that keeps watch over my discourse, to a text that I am holding … Continue reading

Posted in लेख | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : गोर्कीको कथा “कामरेड” एक समीक्षा

~गोविन्दप्रसाद आचार्य~ ललिजन रावलद्वारा अनुवाद गरिएको गोर्कीका उत्कृष्ट कथाहरू जसलाई वि.एन. पुस्तक संसार प्रा.लि. ले २०६६ मंसीर महिनामा पाठक समक्ष ल्याएको छ, जसमा दश (१०) वटा कथा संग्रहित छन्। विभिन्न विषयको बोध गराउँदै समाजको यथार्थ परिस्थितिलाई चित्रण गर्दै तिनलाई रूपान्तरणको … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : प्रगतिशील सांस्कृतिक आन्दोलनको अमूल्य निधि समिक्षा

~रारा नेपाल~ मोहनविक्रम सिंहका शब्दहरूमा जीवन शर्माका संगीत लिएर नयाँ भिसिडी बजारमा आएको छ–“लेफ्ट राइट कदम बढाऊ।” रक्तिम भिसिडी भाग –३ को रूपमा आएको यो कृतिलाई प्रगतिशील सांस्कृतिक आनदोलनको एक अमूल्य निधीको रूपमा लिन सकिन्छ। यसभित्र समेटिएका कोशेलीहरूले क्रान्तिप्रति अगाध … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समिक्षा : जगदीश अवतार : संक्षिप्त आराधना

~जोतारे धाइबा~ यस पुस्तकको विक्रीबाट प्राप्त सबै रकम जगदीश घिमिरे प्रतिष्ठानको अक्षयकोषमा जम्मा गरिनेछ र प्रतिष्ठानको मूल उद्देश्यअनुरुप रामेछापका अति विपन्न जनताको अत्यावश्यक स्वास्थ्योपचारमा खर्च गरिनेछ । २०६४ सालको मदनपुरस्कारविजेता कृति अन्तर्मनको यात्राको पेटबोली हो यो ।

Posted in लेख - समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : कविताको गाउँमा नयाँ पँधेरो

~दाहाल यज्ञनिधि~ ‘बा ? पाठशाला जान्न म इतिहास पढाइन्छ त्यहाँ, मरेका दिनहरूको ।’ हरिभक्त कटुवालको यो लघुकविता । लघुकविताको गर्भमा जोगिएको बृहत् काव्य । मैले बुझेको थिइन पहिले, अचेल धेरैतिर मानवबस्तीका कथा सुन्न मोहनी लाएको छ, यो लघुकाव्यले । म … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

लेख : प्रजातन्त्रोत्तर नेपालको गद्य साहित्य

~कृष्णप्रकाश श्रेष्ठ~ हाम्रो समयमा पनि नेपालका अनुश्रुतिहरु र किम्बदन्तीहरुको सम्पन्न भण्डारको महत्व कम भएको छैन । आधुनिक साहित्यिक रचनाहरुका लागि पनि त्यसबाट सामग्री प्राप्त गरिन्छ । यस सन्दर्भमा नेपालका प्रसिद्ध राजनीतिज्ञ एवं साहित्यकार विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला (ई.सं. १९१५-१९८२) को उपन्यास “सुम्निमा” … Continue reading

Posted in लेख - समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समालोचना : मिथकीय बिम्व, विनिर्माणवादी चिन्तन र नारीवादी चेतनामा: मेरो जोकाष्टा आमाको समर्थनमा

~पूर्ण इन्फादा~ आमुखः समकालीन नेपाली कविता साहित्यलेखनमा चर्चाको शिखरमा रहेका कवि हाङयुग अज्ञात (वि.सं. २०३३) विशेषतः कवितालेखन र भूमिकालेखनमा अभ्यस्त देखिन्छन् । सिर्जनशील अराजकतालाई रूचाउने हाङयुग अज्ञात सिर्जनशील साहित्य समाज हङकङका संस्थापक पनि हुन् । उनले आजको युवा पुस्ताको आवाजको … Continue reading

Posted in समालोचना | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : कवि मनु र उनका पहाड चढिरहने कविता

~कृष्ण धरावासी~ अर्थबेगर हामी जीवनमा कत्ति पनि अघि बढ्न सक्दैनौं । अर्थ नभए आफ्नै नाम पनि हामी चिन्दैनौं । अर्थ भनेको सङ्केत हो, जसले वस्तुलाई चिनाउँछ । जीवनको यात्रा नै अर्थको खोजीमा छ । के हो < किन हो < … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

ऐतिहासिक लेख : राजकुमार बहादुर शाहको दुर्भाग्यपूर्ण अवसान

~बाबुराम आचार्य~ प्रसिद्ध मेवाड–नरेश राणा प्रतापसिंह शाहजस्तै यशस्वी, पराक्रमी र युद्धकुशल समेत होऊन् भन्ने आकांक्षा राख्दै श्री ५ पृथ्वीनारायण शाहले आफ्ना नवजात जेठा छोरा युवराजाधिराजको नाम ।।।प्रतापसिंह शाह राखेका थिए । तर समय बित्तै जाँदा परिणाम भने उनको यस आकांक्षाको … Continue reading

Posted in लेख - समीक्षा | Tagged | Leave a comment

लेख : विश्वपरिवेशमा नेपाली साहित्य : परिवर्तित समयको आह्वान र एक वैकल्पिक मार्गचित्रको परिकल्पना

~डा.गोविन्दराज भट्टर्राई~ नेपाली कलासाहित्य डटकम प्रतिष्ठानको कलासाहित्य यात्राअर्न्तर्गत प्रस्तुत पोखरा-गोष्ठीपत्र (२९ कार्तिक २०६५) —————————————————————————- विश्वपरिवेशमा नेपाली साहित्य : परिवर्तित समयको आह्वान र एक वैकल्पिक मार्गचित्रको परिकल्पना -डा.गोविन्दराज भट्टर्राई प्राध्यापक -(अङ्ग्रेजी) त्रिभुवन विश्वविद्यालय tu.govinda@gmail.com ———————————————————————————————— विश्वको आकाशमा धावनमार्गको खोजी : नेपाली … Continue reading

Posted in लेख | Tagged | Leave a comment

लेख : बिसन्चो जदौ

~रामजी दाहाल~ रेडियो नेपालको साहित्य संसारमा ‘जदौ’ बाट शुरू हुने एउटा विनीत तर, प्रभावशाली स्वर सम्झ्ने नेपालीको एउटा ठूलो पुस्ता छ । काठमाडौंको अनामनगरस्थित ‘दाहालको दैलो’ मा दाहाल यज्ञनिधिको आउजाउ पातलिएकोमा चिन्तित हुने पनि निकै छन् । दुवै मिर्गौला प्रत्यारोपण … Continue reading

Posted in लेख | Tagged , | Leave a comment

लेख : यज्ञनिधि र पुरस्कार

~डा. लेखनाथ काफ्ले~ ‘जदौ’ भन्दै बिहान बिहानै ‘साहित्य संसार’ रेडियो साहित्यिक कार्यक्रम मार्फत आउने ‘यज्ञनिधि दाहाल’ ले आफ्नो मौलिक स्वर र रचनाहरु बाचन गर्ने जादुमय कला मार्फत सरल भाषामा नेपाली साहित्यलाई जनता समक्ष पुर्‍याए । साहित्य जस्तो गम्भीर र अफ्ठ्यारो … Continue reading

Posted in लेख | Tagged , | Leave a comment

समालोचना : सन्दर्भ समकालीन कथालेखनको चर्चा ‘वेदना’ (कथाविशेष) का कथाको

~गोपीन्द्र पौडेल~ १. थालनी सिरानमा उल्लिखित शीर्षकले मूलतः दुईवटा पक्षतर्फ सङ्केत गरेको हुँदा त्यसैअनुरूप सर्वप्रथम समकालीन कथालेखनका बारेमा सान्दर्भिक टिप्पणी गर्दै विशेषतः ‘वेदना’ (कथाविशेष–२०५६) का कथाको छोटोमोटो विश्लेषण गर्नु प्रस्तुत आलेखको मुख्य उद्देश्य हो । कथारचनाको आधारभूमि यही वस्तुजगत् हो, … Continue reading

Posted in समालोचना | Tagged | Leave a comment

समालोचना : नवकविताको प्रगतिशील कविता विशेषाड्ढ : मेरो दृष्टिमा

~बलभद्र भारती~ वि.संं २०३९ सालदेखि कविताप्रधान त्रैमासिक प्रकाशनको रूपमा ‘नवकविता’ बजारमा आउन थालेको हो । यसले आफ्ना उषाकालीन संकट र व्यवधानहरूसँग त लडिसकेकै छ, यद्यपि वर्तमान समयसन्दर्भका थुप्रै चुनौतीहरू भने यसका लागि भयंकर सावित भएका छन् । हालसम्म जम्माजम्मी ५२ … Continue reading

Posted in समालोचना | Tagged | Leave a comment

सौन्दर्यशास्त्र : प्रगतिवादी साहित्य र यसको विशेषता

~निनु चापागाईं~ प्रगतिशील लेखक संघ, नेपालको वार्षिक कार्यक्रम र योजनाअनुसार मोफसलका विभिन्न ठाउ“मा सम्पन्न गोष्ठी एवं छलफलका क्रममा यी पंक्तिका लेखकले त्यहा“का अधिकांश साहित्यकार मित्रहरूबाट उठाइएका लगभग एउटै प्रकृतिका केही प्रश्नहरूको सामना गर्नुपरेको थियो । प्रगतिशील साहित्य र प्रगतिवादी साहित्यका … Continue reading

Posted in समालोचना | Tagged | 1 Comment

लेख : तामाङ आधुनिक कविता प्रकृति र प्रवृत्ति

~कुमार यात्रु~ तामाङ आधुनिक कविताको फांटमा प्रवेश गर्नुअगाडि ‘आधुनिक’ शब्दको छिनोफानो गरिनु जरुरी छ । मूलधारको भनिएको नेपाली (खस) साहित्यको सन्दर्भमा नै ‘आधुनिक’ शब्दको सर्वमान्य व्याख्याको अभाव भइरहेको बेला तामाङ आधुनिक कविताको खोजी जटिल विषय हो । वास्तवमा, विश्वव्यापी रूपमा … Continue reading

Posted in लेख - समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समालोचना : अराजक अक्षरहरूको राजक अभिव्यक्ति

~रामप्रसाद ज्ञवाली~  ‘नयाँ स्रष्टा, नयाँ सृष्टि र नयाँ पुस्तकको समालोचना गरौं’ मातृभाषा नेपाली नभएका नेपाली स्रष्टाहरूद्वारा नेपाली साहित्यमा पु¥याइएको योगदान अद्वितीय छ । आख्यानतर्फ गिरिश बल्लभ जोशीदेखि विष्णुचरण श्रेष्ठ हु“दै रूपनारायण सिंह, विजय मल्ल, गोविन्दबहादुर मल्ल, ह्दयचन्द्रसिंह प्रधान, इन्द्रबहादुर राई, … Continue reading

Posted in समालोचना | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : ‘क्षितिज पर’लाई राजनैतिक कसीमा घोटेर हेर्दा

~नन्दलाल आचार्य~ सुख सबैको भित्री इच्छा हो । समृद्धशाली बन्ने सबैको सपना हो । शान्तिको सुवास चारैतिर फैलियोस्, उन्नतिको मूल सर्वत्र फुटोस्, भातृत्वको भावना यत्रतत्र मौलाओस् भन्ने चाह सबको हुनसके उत्तम हुन्थ्यो । यही आकाङ्क्षा र अपेक्षा एउटा चोखो भावना … Continue reading

Posted in समीक्षा | Tagged | Leave a comment

लेख : आजको कविता मापनका केही विशेष आधारहरु

~समदर्शी काइँला~ आजको कविता मापनका केही विशेष आधारहरु १. चिद्वैषम्यवादबाट २. अधिभाषिक संचेतनाबाट ३. फेनोमेनोलोजिकल पद्धतिबाट ४. उत्तरवर्ती संरचनावादी पद्धतिबाट ५. अनेकार्थकताको अन्वेषणबाट ६.वस्तुगतताबाट ७.अङ्ग-सङ्गतीको बन्दोबस्तीबाट ८. भाव तत्व,वुद्धि तत्व,शैली तत्व र कल्पना तत्वको सम्यक् निर्माणबाट

Posted in लेख | Tagged | Leave a comment

खोजपत्र : नेपाली नाटकमा महिलालेखन

~लीला लुइटेल~ नेपाली साहित्यमा अन्य विधाका तुलनामा नाटकको लेखन कमै भएको पाइन्छ । यस क्षेत्रमा महिलाको सक्रियता निकै कम देखिए पनि निराशै हुनुपर्ने स्थिति चाहिँ छैन । हालसम्म प्राप्त जानकारीअनुसार नेपाली एकाङ्की नाटकमा महिलाको प्रवेश राधिका रायाको ‘जीवनको इच्छा’ (भारती, … Continue reading

Posted in खोजपत्र | Tagged | Leave a comment

लेख : नेपाली खेलीगीत – एक अध्ययन

~तुलसी प्रवास~ १. पृष्ठभूमि: लोकगीतका विभिन्न प्रकारहरूमध्ये एउटा महत्वपूर्ण गीत खेली हो । लय वा भाका प्रधान भएर वाणीका रुपमा अभिव्यक्त भएको हार्दिक अनुभूति नै गीत हो (खनाल, २०६० ः १२) । जब लोकले आफ्ना विरह वेदना सौन्दर्य तथा श्रृङ्गार … Continue reading

Posted in लेख - समीक्षा | Tagged | Leave a comment

लेख : छुटेका छन्द

~रूपेश आचार्य~ ‘ए कान्छा… ठट्टैमा यो बैंस जान लाग्यो।’ तारादेवी र नारायणगोपालको यो कालजयी गीत रेकर्ड भएदेखि २०५० सालसम्म झन्डै १० हजार पटक बज्यो। गीतकार रत्‍नशमशेर थापालाई रेडियो नेपालका कार्यक्रम सञ्‍चालकले श्रोताबाट सर्वाधिक ‘फर्माइस’ यही गीतका लागि आउने बताएका थिए।

Posted in लेख - समीक्षा | Tagged | Leave a comment

समीक्षा : नेपाली वाङ्मयमा नेपाल भाषाका शब्दावली

~तेजेश्वरबाबु ग्वंगः~ यात्रामय जीवनका सबै संसाधनहरू पनि यात्रा भर्छन् । मानव जीवनको सबैभन्दा ठूलो संसाधन भाषा हो भन्ने धारणा मेरो छ । भाषाले जव यात्रा गर्छ मात्रा पु¥याएर गर्छ । भाषिक यात्रा, संपर्क, सहवास र साँस्कृतिक आदान–प्रदानको आधारमा हुने गर्दछ … Continue reading

Posted in लेख - समीक्षा | Tagged | Leave a comment

लेख : आँधीखोले रोइला – एक परिचय

~भीमनारायण रेग्मी~ १ पृष्ठभूमि नेपाल अर्थात् पश्चिमाञ्चल विकासक्षेत्रस्थित स्याङ्जा जिल्ला लोकगीतका लागि प्रसिद्ध ठाउँहरूमध्ये एक हो। आँधीखोला यस जिल्लाको मुख्य खोलो हो। नेपाली लोकगीतको एउटा भेद रोइला यस क्षेत्रको सांस्कृतिक सम्पदा हो। यस क्षेत्रमा सडक यातायात सुरु हुनुअघि अर्थात् सिद्धार्थ … Continue reading

Posted in लेख - समीक्षा | Tagged | Leave a comment