~केशव राज आमोदी~
यो प्वालैप्वालको संसार हो । प्वाल नै हावा, पानी र माटो हो । प्वाल नै जीवन र मृत्यु पनि हो । सम्प्रति, म घरका प्वालहरू टाल्दाटाल्दै हैरान भएको छु । घरमा वनमुसाको प्रकोप बढेपछि समस्या अरू जटिल बन्दोरहेछ । घरमुसाले प्वाल पारेका कोठाहरूमा वनमुसाले खोलेर प्वालमात्र पारेको छैन, भित्रभित्रै ओडार बनाएको छ । यो क्रम रोकिएन भने यति सुन्दर र भव्य घर कुन दिन पहिरिएर गर्ल्यामगुर्लुम्म ढल्छ – पहिरोको नाम सम्झयो कि मलाई कृष्णभीरको र हुस्लाङको पहिरोले आङ सिरिङ्ग पार्छ । अहिले त झन् कृष्णभीरझैँ देश अशान्तिले पहिरिएको छ । जसले गएको साउनको झरी र बाढीको वीभत्स प्रकोप सहेको छ उसले अभाव र समस्याका प्वालबाहेक के देख्न सक्छ र – मसँग अभाव, पीडा, भय, भोक, शोक र न्रि्राका प्वालहरू मात्रै छन् । प्वालहरू क्यै गरे पनि टालिदैनन् । एउटा टाल्यो, अर्को उस्तै, अर्को टाल्यो फेरि अर्को उस्तै । अचम्म झ् प्वाल घट्नको साटो उल्टै बढिरहेको छ । प्वाल बाहिर बस्नेहरूको भन्दा भित्र रमाउनेहरूको दुनियाँ हो । कमिला, स्याल, मुसा, न्याउरीमुसा, लोखर्के, खरायो आदि जन्तुहरू मात्रै प्वालमा बस्दैनन्, अपितु र्सपहरू प्वालमै बस्छन्, दुम्सीहरू प्वालमै रमाउँछन् । हाम्रा आदिम पुर्खाहरू ओडार अर्थात् प्वालमै बसेर आफ्ना दिनचर्याहरू व्यतीत गर्थे रे झ् प्वालमा नै बसेर ‘सिंहले सिकारपछि आराम गर्दछ । सामाजिक जीवजन्तुहरूदेखि लिएर वन्य जीवजन्तुसमेत प्वालमै बसेर जीवनयापन गर्दछन् ।
दुलो, टोड्को र छ्रि्र भनेको प्रकारान्तरमा प्वालै हो । छ्रि्रमा धेरै अनर्थहरू हुने सम्भावना हुँदोरहेछ । दैनिक जीवनमा गरिने समग्र क्रियाकलापहरूमा कमी-कमजोरी रहन गए भने छ्रि्रहरू बढ्दै जान्छन् र अनर्थका सतह फैलिन्छन् । त्यसो त समाजमा छ्रि्र खोजी हिँड्ने छ्रि्रान्वेषीहरूको कमी छैन । हामीहरू ‘कुरा धेरै काम थोरै’ गर्र्छौं तापनि लङ्गौटी कहाँ कतिखेर फुत्कियो थाहा पाउँदैनौँ । हतपतको बेला लतपत भनेझैँ थुप्रै प्वालहरू हृवाङ्ग्रै छोडिदिन्छौँ । नेपालीमा छिरान्वेषणको प्रवृत्ति बढ्दो छ । छिद्र कतै भेटिएन भने विरोधको लागि विरोध गर्र्छौं । वास्तवमा नेपाली प्वालप्रेमी छ, त्यसैले प्वालको चिन्तनमा आफ्ना अधिकांश समयहरू व्यतीत गर्ने गर्दछ ।
अहिले म प्वालको खोजीमा छु । सानातिना वा सामान्य प्वालतिर मेरो दृष्टि गएको छैन । म अलि मोहनीदार प्वालको कल्पनामा छु । मलाई प्वालको मोहनीले किन खिचिरहेको छ – मैले बुझन सकिरहेको छैन । मैले लोकतन्त्र प्राप्तिका निम्ति धेरै त्याग, तपस्या र र्समर्पण गरेको छु । मेरो लोकतन्त्रप्रतिको भक्तिभाव र र्समर्पण मोक्षप्राप्तिका लागि गरेको होइन । हाम्रा ऋषिमुनिहरूले ओडार र गुफामा बसेर तपस्या गरेझैँ मैले पनि पञ्चायतकालभरि भूमिगत रहेर आफ्नो भूमिका निभाएको छु । भूमिगत हुनु भनेको प्रकारान्तरमा प्वालमै रमेर सामूहिक क्रियाकलाप सम्पन्न गर्नु नै हो । प्रजातन्त्र देशमा आएको हल्ला सुने पनि आफूले देखेर अँगालो मार्न पाएको होइन । सुन्न त प्रजातन्त्र आएपछि मेरा सहयात्रीहरूको जीवनमा सुधारात्मक परिवर्तन आएको सुनिरहेकै छु । प्रायः सबैले काँचुली फेरिसकेका छन्, तर मेरो जीवनदशा उस्तै छ । म जहाँको तहीँ छु । काँचुलीको नाममा टोपी फेर्न सकेको छैन । त्यसैले यो बेलाको सम्यक् सदुपयोग मेरा लागि आकाशको फल आँखा तरी मर भएको छ । तैपनि ँमरता क्या नहीँ करता’ वा ँसास रहेसम्म आश’ भनेझैँ प्वालप्रतिको उत्सुकता हराएको छैन । भ्रष्टाचारको बिगबिगी चलेको बेलामा हात लामो पारेर प्वालसम्म पुर्याई गमर्क्याउन पाए सुख्खा जीवनमा हरियाली भरिन्थ्यो कि – यसैले पनि मेरो प्वालप्रतिको चाख बढेको हो ।
मेरा कतिपय साथीहरू राजनीतिबाटै भाग्यको लहरो झयाङ्गिने विश्वासमा छन् भने कतिपय धर्म, संस्कृति र साहित्यबाट जीवनलाई र्सार्थक तुल्याउने प्रयत्नमा छन् । मलाई न देशप्रेमले खिँचेको छ र राजनीति दर्शनले । मलाई खिँचेको छ – प्वालको आकर्षाले । म प्वालमहिमा सुन्ने रहरमा छु । अझ यसो भनौँ – म प्वालप्रेमी भएको छु – कहिले नथाक्ने प्वालको साधक ।
मलाई जनताको सेवाभन्दा प्वालबाट मिल्ने मेवा चाहिएको छ । माल न तालको संस्कृतिभन्दा मालामाल बनिने प्वालको ज्यादा ख्याल आइरहेको छ । अहिले काङ्गे्रसीजनहरू पनि हिजोको त्यागतपस्याको लाजसरम त्यागेर पस्ने प्वाल खोज्दै छन् । भित्र पसेकाहरूले बाहिरकालाई तान्ने प्रयास गर्दैछन् । कोही नयाँ प्वालभन्दा पुरानै प्वाल ठीक भनी भित्रभित्र कोचिँदै छन् । अलि चतुरा चाहिँ भित्र पस्ने प्वालका साथै बढी नै गमर्क्याउन पाइने खालको प्वालको तलासमा छन् । सुख, सुविधा र सन्तोष मिल्ने प्वाल सबैलाई अच्छा लाग्दोरहेछ । मौकामा चौका हान्न होशियार जुवाडेहरूको चुरिफुरी हेर्नै लायकको छ । त्यसैले धेरैभन्दा धेरै क्षेत्रका मानिसहरू यो सुवर्ण्र्ाावसरलाई उम्कन नदिने तयारीमा छन् । तिनलाई प्राकृतिक मौसमले र राजनीतिक वातावरणले राम्रो साथ पनि दिएको छ । स्वार्थी, लोभी र किरन्टोकीहरूले प्वालको चिन्तनमा अधिक समय खर्चन्छन् । बाढी, पहिरो र झरीले बिचल्ली भएका मानिसहरूको हातले पनि लाभका प्वालहरू फराकिलो पारेको छ । असम्भावित आसन्न निर्वाचनमा फैलिने प्वालहरूको प्रतीक्षामा कतिपय धनलुब्ध स्यालहरू अहिलेबाटै ढुक्न थालिसकेका छन् । त्यसो राजनैतिक लस्करदेखि लिएर विभिन्न कोणहरूमा रहेर सानाठूला तस्करहरूसमेत लाग्दा प्वाल प्यारो भएको छ । सबै आ-आफ्नो खाले प्वालको ध्याउन्नमा छन् । म आफै पनि उपयुक्त प्वालको खोजीमा निरन्तर लागिरहेको छु तर भनेजस्तो प्वाल फेला पार्न सकेको छैन ।
यो प्वालको संसार हो । त्यसैले मानिसले प्वालको जप, प्वालको तप र प्वालकै निदिध्यासन गर्दछ । हुनसक्छ म प्वालको प्रसङ्गमा केन्द्रीभूत हुँदा तपाईं पनि कुनै न कुनै प्वालको चिन्तनमा अवश्य हुनुहुन्छ । तपाईं शिष्टता र शालीनताको अभिनयमा पोख्त हुनुहुन्छ भने तपाईंको चिन्तन मेरोजस्तै मानसिक र एकाकी हुनुपर्छ । प्वालमै जिन्दगी गुजारेर प्वालबाट अनभिज्ञ रहेझैँ गर्नुहुन्छ, होइन र –
आजभोलि ओजोन तहमा प्वाल पर्दैछ रे झ् कहाँ नपरेको प्वाल हो र – परोस् । त्यसको विकिरणले भन्दा प्वालको भित्रपट्टिबाट आएको विकिरणले म त्रसित भएको छु । प्वालबाट निस्कने विकिरणको कुप्रभाव कहाँ परेको छैन – साहित्य, सङ्गीत र कलादेखि लिएर धर्म, सम्प्रदाय र संस्कृतिमा समेत असर परिरहेको छ । उद्योगपति, व्यापारी, समाजसेवी र विभिन्न सङ्घ-संस्थाहरूमा यसले आफ्नो कालो छायाँ फिँजाउन सफल भएको छ र त्यसैगरी कूटनीति र राजनीतिमा फैलिएको विकिरणले आफ्नो वर्चस्व कायम गरेकै छ । आजका हरेक तह र तप्काका महानुभावहरूलाई यसै विकिरणले विक्षिप्त बनाएको छ र यसै विकिरणले व्यामोहित अनि सम्मोहित गरेको छ । त्यसैले युवाहरूदेखि लिएर वृद्धसम्मले प्वालको चासो र रुचिमा समय खर्चिरहेका छन् । प्वाल शब्द आफैमा आकर्ष, सुन्दर र मोहनीदार भएर पनि श्रुतिमधुर छ । प्वाललाई मान्छेले पर पन्छाउनै सक्दैन । ध्यान, जप, तप र चिन्तनमा प्वाल छ, मानिसका हरेक क्रियाकलापमा प्वाल छ र मानिसको प्रत्येक चाहनाको दौडमा प्वाल छ । ऊ प्वालमै जन्मेर प्वालमै जीवनलीला र्समर्पण गर्न चाहन्छ र प्वालमै विलय हुन पनि चाहन्छ । यद्यपि उसलाई प्वाल पहिरिने, पुरिने र टालिने हो कि भन्ने पिरलोले खाएको छ, तापनि प्वालको अभावमा जीवनमा धेरै घाटा वा नोक्सान बेहोर्नु परेको छ । प्वालबाट निसृत विकिरणले मानवलीला धराशायी भएको छ तैपनि प्वालबाट विरक्त रहन नसक्ने भएको छ । प्वाल, दिनदिनै खतरा बन्दै गएको छ, त्यसैले म प्वाल बुन्दै छु ।
सम्प्रति, मैले प्वालको मुख थुनिदिएकोले खतराको सम्भावना टरेको छ । वास्तवमा प्वाल भनेको मानवीय दुरभिसन्धिबाट उत्पन्न दुर्नियतिको सूक्ष्म बीज हो । त्यही बीजको विकसित रूप नै व्यभिचार र दुराचार हो । मानवीय खराबीहरूको आरम्भविन्दु नै प्वाल हो । जेहोस्, साँझ पर्दैछ र म प्वालको खोजीमा छु । यहाँनेर यो ठान्नुहोला कि यो यौनाचार गर्दोरहेछ वा मदिरापान गर्दोरहेछ वा तस्करी गर्दोरहेछ । मैले खोजेको प्वाल तपाईंको चिन्तनमा पर्दैन । कारण आफू भोलेबाबाको भक्त परियो, हजुर । त्यसैले भजन कीर्तन गर्ने प्वाल खोज्दैछु । मैले लोभ, लालचका प्वालहरू टालिसकेकोले बाँसुरीका प्वालहरू खोज्दैछु । आफ्नै धुनको बाँसुरी बजाउन पाइयो भने पनि अलिकति आनन्दको अनुभूति त हुन्थ्यो ।
माधवपुर, चितवन ।
पल्लव साहित्यिक पत्रिका–१२औँ अङ्क
(स्रोत : पल्लव साहित्य प्रतिष्ठान)
