~मधुवन पौडेल~
पुराना कागजपत्र केलाउँदा चार–पाँच पानाको पाण्डुलिपि भेट्टाएँ । मैले त्यसमा आफ्नै जीवनको कथा लेखेको थिएँ ।
गर्भे टुहुरो अनि दाजुले आफ्नै सन्तानजस्तै गरी हुर्काउनुभएको म । मैले दाजुको छहारीको सौभाग्य पनि धेरै वर्षसम्म पाइनँ । सधैँकी बिरामी भाउजूले छाडेर गएपछि त म र दाजुको सम्पूर्ण समय सुयोगकै स्याहारसुसारमै बित्यो । अनि, एक दिन दाजुले पनि छाडेर जानुभयो ।
दाजु जीवित हुँदा एकाधपल्ट सरकारी जागिर खाने प्रयास गरेको थिएँ तर सरकारी जागिरप्रति आफ्नो वितृष्णाका कारण उहाँले मलाई अनुमति नै दिनुभएन । कुनै अर्को उपाय पनि थिएन मसामु । हाकिमले उहाँलाई विद्रोहीको मतियार भएको अपराध–लाञ्छना लगाएर जागिर खोसिदिए, जुन त्यतिबेला अक्षम्य अपराध हुने गथ्र्यो ।
यिनै दिनमा उदिता र मेरो भेट भएको थियो । ऊ कलेजमा मभन्दा दुई वर्षपछाडि थिई अनि विश्वविद्यालयमा मैले विद्यावारिधि गर्दा ऊ पुन: त्यहीँ पुगेकी थिई । यसरी हाम्रो सम्बन्ध गहिरो हुँदै गएको थियो । तर, नियतिमा अर्कै लेखिएको रहेछ, उदिताको बिहे अन्तै भयो । म पनि पहिले सुयोगको पढाइ अनि आफ्नै पढाइ र संस्थामा व्यस्त भएँ । तिनै एकल दिनहरूमा फेरि एक दिन उदितालाई भेटेको थिएँ । मनमा असमञ्जस थियो, त्यसपछि मैले एउटा सिंगो रात छर्लंग बिताएर यो पाण्डुलिपि तयार गरेको थिएँ ।
अहिले सम्झन्छु– सबै कुरा अर्कै भइसके । विद्रोहको पुन: नामकरण भएर जनयुद्ध भइसक्यो । सुयोग पढाइ सकेर अमेरिकामै बसिसक्यो र दिनको एकपल्ट कुरा गर्ने गर्छ । उदिता आफ्नै छोरो च्यापेर र मलिन मुद्रामा रुने गर्छे । बेपत्ता भएको उसको लोग्ने अझै फर्केको छैन । मेरी सहकर्मी विपना पहिलेजस्तै फतर–फतर गरिरहन्छे ।
यस्तै कुरा मनमा लिँदा लिँदै म पाण्डुलिपि सर्सर्ती पढ्न थाल्छु । उदिता चुलबुले त छँदै थिई, आँखाको भाकाले पनि कुरा गर्न खप्पिस थिई । त्यो दिन मैले उसको आँखाको भाका बुझ्न सकिनँ । सोधपुछ गर्ने भन्दाभन्दै अहिले १० दस वर्ष नाघिसकेछ । केही समय मैले उसलाई खोजेर रहस्य खोतल्ने प्रयास पनि गरेँ । तर, मेरा सबै प्रयास व्यर्थ भएर गए । अनि, म पनि आफ्नै संसारमा व्यस्त भएँ र उसलाई बिर्सें । मैले जस्तै उसले पनि बिर्सिहोली जस्तो लाग्थ्यो मलाई ।
उदितालाई आज अकस्मात् भेट्दा मेरा सबै पुराना घाउ बल्झिएझैँ लाग्यो मलाई । तर, सामान्य औपचारिकताभन्दा बढी केही खोतल्ने आँट नै आएन, उसका दुवै आँखामा १० वर्षअगाडिको भाका भएजस्तो लाग्यो मलाई । उसको काखमा लुटपुटिएको बच्चो छटपटिएर काखबाट बाहिरिन खोज्दै थियो तर उदिताले आफ्ना दुवै हातले बच्चालाई अँठ्याइरहेकी थिई । आज उसका आँखामा केही भाका देखिनँ मैले ।
“मेरो सानी भाउजू ! उहाँको माइती काठमाडौँमै हो ।” विपनाले उदितालाई चिनाएकी थिई ।
“उदितालाई म चिन्छु नि ! के छ तिम्रो हालचाल उदिता ? तिमी त बेपत्ता नै भयौ । हुन त म पनि गोरखधन्दा, सुयोग र पढाइमै अलमलिएँ !” मैले सोधँे ।
“ए ! मलाई त थाहै थिएन ! मैले सुमन सरसँग काम गर्छु हिजोआज भन्दा पनि भाउजूले केही भन्नुभएन,” विपना बोलिहाली ।
बिचरी उदिता फिस्स हाँसी मात्र, केही बोलिन, मलाई अभिवादन गरेर ऊ घरभित्र पसी । उसले पुराना कुरा लुकाएकी रहिछ ।
१० वर्षको अन्तराल धेरै पनि हो । उसले सायद मेरो प्रसंग उठ्दा कुनै टिप्पणी गर्नु आवश्यक ठानिनँ होला । मलाई पनि विपनालाई लागेजस्तै आश्चर्य लाग्नुपर्ने हो । तर होइन, मैले त्यस्तो केही सोचेको थिइनँ । जस्तै आधुनिकताको कुरा गरे पनि स्वास्नीमान्छेको मानसिकता र समाजको मान्ने/नमान्ने कुरा आउँथे । मैले चिनेकी छु भन्दा ‘कहाँ चिनेकी ? कसरी चिनेकी ?’ आदि अनेक प्रश्नको ओइरो लाग्ने सम्भाव्यता बुझेर पनि चूप लागेकी होली । हाम्रो आफ्नो समाज त हो ! मैले यही सोच्दै चित्त बुझाएँ ।
एकछिनपछि उदिता नोकरलाई चियाको प्लेट बोकाएर बाहिर बरन्डामा निस्की । यसपल्ट उसले आफ्नो कपाल केही मिलाएर आएकी थिई, चप्पलको ठाउँमा हल्का स्यान्डल र निधारमा सानो टीका थपिएको थियो, काखको बच्चा पनि थिएन ।
“बाबु सुत्यो कि ?”
“छैन, बुबासँग बस्यो ।” उदिताको शिर निहुरिएको थियो । मलाई आश्चर्य लाग्यो, पहिले त ऊ आँखा जुधाएर मात्र कुरा गर्थी ।
“दाइलाई उनीहरूले लगेको वर्ष दिन भयो, केही खबर पनि छैन । बुबाको मतलब, मेरो बुबा !” विपनाको मेरो कौतूहलको अन्त्य गरिदिई । ‘उनीहरू’को अर्थ राजनीतिक विद्रोहीतिर थियो ।
मैले उदितालाई नियाल्दै चियाको प्लेट हातमा लिएँ । उसको आँखामा साँच्ची नै पहिले जस्तो कुनै भाका लुकेको थिएन । मैले धेरै बेर नियालिरहने धृष्टता गर्नु उचित ठानिनँ ।
“बिचरी सानी भाउजूलाई कत्रो पिर ? एक त काठमाडौँकी रैथाने– यहाँ मधेसमा । त्यसमा पनि हामी पश्चिमेलीसँग राम्ररी घुलमिल हुन निकै गाह्रो भो उहाँलाई । जागिर हुँदो खान पनि मान्नुभएन । वर्षको एकाधपल्ट काठमाडौँ जानुहुन्थ्यो, अहिले झन्डै दुई वर्ष भयो । आमा बित्नुभएको, अब त जाने इच्छा पनि त्यति गर्नु हुन्नथ्यो । अहिले दाइको केही खबर पनि छैन ।”
“कहाँ ? कसले लगेको ? केही थाहा लाग्यो त ?”
“उहाँ अलि कडा र स्पष्ट वक्ता हुनुहुन्थ्यो । बिहे भएकै वर्ष यतै बैंकमा जागिर खानुभएको थियो तर जतिपल्ट सरकार फेरियो, उतिपल्ट सरुवा भइरहने क्रमले दिक्क पनि हुनुभएकाले आफैँ निस्कनुभएको हो कि जस्तो पनि लाग्छ । के गर्ने सर ? हिजोआज एउटा कुनै पक्ष नसमाए सबैको नियति उहाँकै जस्तो हुन्छ । खास गरी सरकारी जागिरमा !”
विपना निकै पुखली थिई । सुने–जाने अनुसार पढ्न लेख्न पनि निकै तेज भएकीले मैले पहिलोपल्ट देख्दा नै उसलाई छानेको थिएँ– बिनाकुनै सिफारिस र दबाब ! नयाँ पुस्ताका सबैलाई सरकारी जागिर भन्नासाथ अलिकति होच्याउने, अलिकति चिढ्याएजस्तो म अनुभव गर्थें । उनीहरूको दृष्टिमा सरकारी जागिर भनेको बेकम्मा मान्छेहरू जुट्ने ठाउँ हो, जहाँ भ्रष्टाचार, अकर्मण्य, नैराश्य व्याप्त छन् । कस्तो मानसिकता हो यो कुन्नि ? विपना र ऊजस्ता धेरैसँग कुराकानी गर्दै म यस्तै विचार सुन्ने गर्थें ।
“अनि त एक दिन दाइ फर्कनुभएन, अझै फर्कनुभएको छैन । कसैले भन्छन्– दिक्क मानेर हिन्दुस्तान लाग्नुभो अनि कोही भन्छन् राजनीतिक प्रतिबद्धताले अल्पिनुभो । तर, उहाँ कहाँ बेपत्ता हुनुभयो, कसैलाई थाहा छैन ।”
विपना एकोहोरो बोल्दै थिई । मचाहिँ उदिताकै विषयमा सोच्दै थिएँ । मेरो डेराबाट निस्केपछि ऊ रन्थनिएर घर पुगेकी थिई अनि मलाई फोन गरेर तथानाम भनेकी थिई । मैले वास्तवमा उदिताको आँखाको भाकाबाट अलिकति समर्पण, थुप्रै माया र केही विवशता पढेको थिएँ । तर, मेराअगाडि बुझपचाउनुसिवाय अर्को उपाय थिएन । भर्खर पढाइ सकिएको र जागिरको जोहो पनि नभएको अनि भतिजाको भविष्य बनाइदिनुपर्ने जिम्मेवारी लिएर बसेको थिएँ म । मेरासामु उदिताको उन्मत्त र छचल्किँदो बैँश थाम्ने कुराभन्दा दाजुले बित्नुअगाडि हात समातेर गर्नुभएको गुनासोको वजन
बढ्ता थियो ।
“तेरी भाउजूको नासो तेरो पोल्टामा हालिदिएको छु । जसरी आमाले तँ पिलन्धरेलाई मेरो काँधमा राखेर परलोक सिधार्नुभएको थियो, त्यसै गरी म पनि सुयोगलाई तेरो जिम्मामा छाडेर जाँदैछु ।”
त्यसबेला सुयोग आठ वर्षको थियो । कहाँ छुट्टी बिताउन घर पुगेको मान्छे म, सुयोगलाई लिएर थप जिम्मेवारीसाथ फर्केको थिएँ । साथमा घरको पुरानो शुभेच्छुक सोमबहादुर नभएको भए त म के पो गर्थें हुँला ? उसका जोईपोइले आफ्नो सन्तानजस्तै गरेर हुर्काए सुयोगलाई । तर, साँझ परेपछि ऊ मेरो साथ छोड्न मान्दैनथ्यो । उसका लागि म बाबु, आमा, काका, दाजु र खेल्ने साथी सबै थिएँ । कुनै दिन एकछिन ढिलो भयो भने ‘सान्दाजु, म हजुरसँग बोल्दिनँ’ भनेर ठुस्किएर बस्ने गथ्र्यो ।
त्यस्तो अवस्था थियो मेरो भर्खर एमएको पढाइ सक्दा । उदिताले मेरो बाध्यता नबुझेकी पनि होइन तैपनि उसले मलाई पर्खिनँ । मैले सुयोग र उदितामध्ये सुयोगलाई छानेँ भनेर ऊ मसँग चिढिएकी थिई कि वा उसलाई आफ्नी फुपूको छोरीले पनि भड्काएकी थिइन् ।
“हेर् उदिता ! यस्तो लाउने–खाने उमेरमा त्यो घरमा पसिस् भने त तँ बाईसै वर्षमा बूढी हुन्छेस् है ? सुमनले तँलाई उसको भतिजोलाई भन्दा बढी माया गर्दैन † मैले त भन्दिएकी छु ।”
उदिता आफैँले मलाई भनेकी थिई यी सब कुरा । हुन पनि मैले उदितालाई स्पष्ट भनेको पनि थिएँ, मेरा लागि पहिलो काम सुयोगको भविष्य बनाउनु हो ।
“१० कक्षामा पढ्ने भतिजोलाई पनि पाँच वर्षको बच्चाजस्तो गरेर त्यति सारो चिन्ता किन गर्ने ? आफ्नो जिन्दगी पनि त हेर्नुपर्छ नि !” उदिताको यस्तो अभिव्यक्तिले म तर्सिएको थिएँ ।
“दुई–तीन वर्ष त हो नि उदिता ! अनि त उसलाई म अमेरिकातिर पठाइहाल्छु त्यति हतार किन ?”
मेरो काखमा मुन्टो राखेकी उदिता फिस्स हाँस्थी अनि भन्थी, “यसपालि नेपालगन्ज फर्केपछि बुबाले मेरो बिहे गर्ने भन्नुभएको छ । मैले तिम्राबारेमा बताइदिएकी छु । उहाँलाई पनि तिमीले बातैपिच्छे सुयोगको रट लगाउने गरेको सुन्दा त्यत्ति चित्त बुझेजस्तो छैन ।”
उदिताको कुरा मैले धेरैपल्ट सुनेको थिएँ । ऊ एउटै रट दोहोर्याउने गर्थी । अनि, एक दिन मैले उसलाई स्पष्ट भनिदिएँ, “उदिता हाम्रो माया अलकनन्दाबाट निस्केको गंगाजस्तै शुद्ध र पवित्र छ । जसले जे भने पनि तिमीले एउटा कुरा बुझ्नुपर्यो । मसँग जीवन बिताउने भए सुयोग मेरो मात्र होइन, तिम्रो पनि जिम्मेवारी हो । नत्र… म के गर्न सक्छु र !”
“मैले भनेको हुन्छ ? बुबाले पनि त मान्नुपर्यो नि !” उदिताको बुबा केही वर्षअघि सेनाबाट निवृत्त भएर नेपालगन्जबाट सुर्खेत जाने बाटोमा खेती गरेर उतै बसोवास गर्न पुगेका थिए । ऊ चाहिँ त्यसपछि फुपूको घरमा बस्न गएकी थिई । त्यहीँबाट उसले एमए सिध्याई । वास्तवमा उदिताको कुरो ठीक पनि थियो । उसका बाबु आफ्नी छोरीको घरजम भएको हेर्न चाहन्थे, खास गरी पढाइ सकिएको कारणले पनि होला ।
मेरो घरमा आएको अघिल्लो दिन उसलाई फुपूले आफ्नै एउटा इष्टमित्र पर्ने केटाको फोटो देखाएकी थिइन् रे ! मधेसमा बसाइँ सरेको त्यो केटा मभन्दा सुन्दर र सम्पन्न थियो ।
उदिताले त भनेकी पनि थिई, “बुबाले मान्नुभएन सुमन ! मैले अब त बिहे गर्ने निधो नगरी नहुने भो । तिम्रो के विचार छ, स्पष्ट भन ! नत्र मैले त्यही केटासँग बिहे गर्ने सहमति दिनुपर्ने हुन्छ ।”
मैले केही निधो दिन सकिनँ, उदिताको बिहे त्यही केटासँग भयो । म पनि आफ्नै संसारमा व्यस्त भएँ । तर, सधैँ सोचिरहन्छु– म एउटा अधूरो जीवन बाँचिरहेको छु । उदिता पनि अधूरै जीवन बाँचिरहेकी छ सायद !
प्रकाशित: कार्तिक २३, २०७२
(स्रोत : कान्तिपुर – नेपाल साप्ताहिक )
