~खगेन्द्र संग्रौला~
चुनावी संग्रामपछि समानुपातिक कोटाको अंशबण्डाको याम छ । लक्षण भन्छ– यो याम बडो खराब छ । यसले मलाई हुकुमप्रमाङ्गीमा चल्ने राणा–शाह शासनको याद दिलाउँछ । यो याद झुर छ । समानुपातिकको अंशबण्डाको सामन्ती चरित्र देख्दा नाथे दलहरू मलाई मौजाजस्ता लाग्छन् । र, यी दलका तीघ्रे नेताहरू मौजावाल सामन्तजस्ता । दल नामक तीन ठूला मौजामा ती तीन–तीन थान मौजावाल छन् । यी नवैजना बाहुन–क्षेत्री जातका हुन् ।
यिनका नाम भनिरहनु पर्दैन, दुनियाँलाई यसै कण्ठ छ ।
कुरो कांग्रेसी मौजाबाट थाल्छु । जब समानुपातिकमा नाम किट्ने बेला आयो, कांग्रेसी मौजामा मारामार सुरु भइहाल्यो । माउ मौजावाल सुशील दाले सांकेतिक भने, ‘म परेँ कोइराला वंशको उत्तराधिकारी । हिङै नभए पनि हिङ बाँधेको टालो म । मलाई साठ्ठी प्रतिशत सिट चाहिन्छ ।’ बाबुसाहेबी मिजासका जण्ड मौजावाल शेरबहादुर देउवा के कम ? चश्मा मिलाउँदै तिनले ख्याँस्स दाबी गरे, ‘म…म..म…मलाई चालीस प्रतिशत ।’ सुस्त मौजावाल रामचन्द्र पौडेल फुत्त अघि सरे । र, ठ्याँस्स नाक बजाउँदै मगन्ते बोलीमा तिनले पनि भने, ‘म पनि त कोही हुँ । भागै लगाउने भए मलाई तेत्तीस प्रतिशत ।’ बस्, कांग्रेसी मौजामा बबाल भयो । दिनभरि बैठक, रातभरि बैठक । बैठक भन्नु नै के छ, नेता त्रय भनिने बनियाँ टाइपका मौजावाल त्रयको सुनिनसक्नु दन्तबजान छ । आखिरमा सुस्त रामचन्द्र थाकेर रुँदै पछि हटे । सुशील दा र देउवाले कांग्रेसी मौजामा एकाधिकार कायम गरे । र, तिनले मौजाका लोभी–पापी मालिकले भैmँ साठ्ठी–चालीसको हिसाबले अंशबण्डा गरे । आपूmलाई सबैभन्दा पुरानो र सबैभन्दा प्रजातान्त्रिक ठान्ने दलको ताल हो यो ।
हुन पनि कांग्रेसी मौजामा गाईजात्रै भयो । सुशील दाले सबैभन्दा पहिले सुजातालाई सिट कृपा गरे । उनै सुजातालाई जसको कूल योग्यता भन्नु नै बाबुकी छोरी हुनु हो । यी प्रिय छोरीको न खासै ढङ्ग छ न उतिराह्रो सोमत छ । यिनको राजनीतिमा न कुनै योगदान छ, न त राजनीतिलाई यिनको खाँचो छ । तर के लाग्छ, मौजावाल सुशील दाले यिनका नाउँमा हुकुमप्रमाङ्गी ठोकिदिए । र, कोइराला वंशकी भाग्यमानी छोरी सुजाताको तालुमा आलु फल्यो । उता मौजावाल देउवा काजी के कम ? मौजाप्रमुख सुशील दाको सिको गर्दै तिनले आर्जु देउवालाई समानुपातिकको लाभदायक पूmलमाला पहिराइदिए । उनै आर्जुलाई जो देउवापत्नी हुन् र राजनीतिमा जसको कूल योग्यता भन्नु नै भाले देउवाकी परम्प्रिय पोथी हुनु हो । उता पिताकी पुत्रीलाई सत्र प¥यो, यता भालेकी पोथीलाई मोज भयो । यो कांग्रेसी मौजाको तमासा हो । सिट बाँड्दै जाँदा थुप्रै चतुर चैते कांग्रेसी र पैसे कांग्रेसीहरूले सिट बजाए, बरा दलका लागि दलिएका र दुःख पाएका कांग्रेसीहरू लाटाले केरा हेरेभैmँ हेरेका हे¥यै भए ।
अलि वर्षअघिको कुरा हो । माक्र्सवादी पुरोहित भनिन लायकका कमरेड रोहितले भाइ कांग्रेस भनेर ट्याक्क एमालेको नयाँ नाम जुराएका थिए । वास्तवमा जस्तो काम, उस्तै नाम हुने न हो । म अब त्यही बृद्धोन्मुख एमाले नामक मौजाको भागबण्डाको कथा भन्छु । आखिर दाजुको भाइ न हो । समानुपातिकको मामिलामा भाइको कथा दाजुकोसँग ठ्याक्कै मिल्छ । प्रमुख एमाले मौजावाल झलनाथ खनालले प्रतिकात्मक भाषामा भने, ‘म पार्टी अध्यक्ष हुँ । अतः समानुपातिकको भागबण्डामा मलाई भूँडे भाग चाहिन्छ ।’ झलनाथवाणी सुनेर मौजावाल माधव नेपाल सनक्क सन्किए । र, तिनले रन्किँदै भने, ‘उसोभए मलाई पनि भूँडे भागै चाहियो ।’ कागका फुल चोर्लान्जस्ता केपी शर्मा ओली किन चुप लागुन् ? तिनले पनि प्वाक्क मुुख फोरे । र, ख्वाक्क खोक्दै भने, ‘मलाई पनि भूँडेइ भाग ।’ एमालेका तीन मौजावालमाझ वचनवाणको हुनुसम्म हानाहान भयो । अनि ती भागवण्डा मिलाउन रानीवनमाझ कतै एकलासमा गए । आखिर मौजावाल सामन्तको मति न हो । कुरो नमिलेर तिनको नीद हराम भयो । र, आखिरमा बनियाँ शैलीमा तिनले तेत्तीस प्रतिशतका दरले सिट बाँडे । र, सिटमा तिनका आफ्नाहरू परे, तिनका गुटकाहरू परे, तिनका धुपौरेहरू परे, तिनका रकमदाताहरू परे । परिवर्तनका लागि जो ज्यान हत्केलामा राखेर लडेका थिए, जसका टाउका फुटेका थिए, जसका घर बिग्रिएका थिए, जसले पार्टीलाई आफ्नो यौवन र जीवन सुम्पिएका थिए, त्यस्ता धेरै ट्वाँ परेर हेरेका हे¥यै भए । पटक–पटक लाभका पदमा बसेर जसले सम्पत्ति थुपारेका थिए, फेरि तिनै नवधनाड्यहरू पुरस्कृत भए । जो पहिले तिरस्कृत भएका थिए, ती अहिले पनि तिरस्कृतै भए ।
अनि आपूmलाई कत्ति न क्रान्तिकारी र समाजमुखी ठान्ने एमाओवादी ? भन्नुमात्र हुँदैन, एमाओवादीमा पनि मौजावाल मनोवृत्तिले यसपाला कुरूप नृत्य देखाएरै छाड्यो । यसो सुन्दा समानुपातिकको एमाओवादी मानक मलाई ठीकै लागेको थियो । जो पहिले लाभका पदका बसिसके, यसपाला तिनलाई लाभका पद किन दिने ? जो नयाँ हुन्, जो सीमान्तकृत हुन्, जो संघर्षशील हुन्, जो त्यागी हुन्, जो कीर्तिमानी वीर–वीराङ्गना हुन्, जो शहीद र बेपत्ता परिवारका पीडितहरू हुन्, मौका त तिनले पो पाउनुपर्छ । कुरो ठीकै थियो । नभन्दै रोजिएका नाम हेर्दा मलाई त्यसमा त्यही मानकको झल्को आयो पनि । तर, बाबु र काजी नामका दुई एमाओवादी उपाध्यक्षले रडाको मच्चाए । तिनको त्यो रडाकोमा उही मौजावाल सामन्त बोल्यो । ‘मलाई…मेरा मान्छेलाई…मेरो गुटकालाई…।’
यी ठूला भनिने तीन दलका मौजावालतुल्य लाठेहरूको यो गाईजात्रा बयस्क मतदाताका अमूल्य मतको उग्र दुरूपयोग हो । यो राणाशाही र शाहशाहीको स्वेच्छाचारी हुकुमप्रमाङ्गीको प्रेतावतारको आतङ्क हो ।
अब मधेशतिर झरुँ । मधेश यसै पनि नौटङ्की नाटक मञ्चन गर्ने सांस्कृतिक भूगोल हुँदै हो । उक्त भूगोलमा समानुपातिकका नाउँमा गर्नेलाई भन्दा देख्नेलाई लाज भनेजस्तो नौटङ्कीको मञ्चन भयो । दल नामक मौजाका तीन थान मौजावाल भालेले आफ्नै पोथीलाई सप्रेम समानुपातिकको बक्सिस प्रदान गरे । अहो ! यी करिबन लाज पचेका भालेका नाम भन्न पनि मलाई लाज लाग्छ । तर के लाग्छ, विडम्बनायुक्त जीवनमा कटु सत्य त भनिनै पर्छ । यी अतिशय पोथीप्रेमी भाले हुन्– सद्भावना पार्टीका मूली भाले राजेन्द्र महतो, गणतान्त्रिक फोरमका नाइके भाले राजकिशोर यादव र संघीय सद्भावनाका थेत्तरा भाले अनिल झा । यिनको ताल देख्दा यस्तो लाग्छ मानौँ दल भनेको यिनको कोठेबारी हो, र समानुपातिकको सिट भनेको यिनका कोठेबारीमा फलेको सेतो मूला हो । मूला उखेल्यो, जसलाई मन लाग्छ उसलाई तजबिजी काइदाले बाँड्यो ।
गणतान्त्रिक चुनावमा समानुपातिकको व्यवस्था गरिनुको अभिप्राय वास्तवमा साँच्ची नै उदात्त थियो । समानुपातिक सिट अशक्तका लागि थियो । त्यो प्रत्यक्षमा चुनाव लडेर जित्न नसक्नेका लागि थियो । उत्पीडित महिलाहरूका लागि थियो त्यो । त्यो अछूत भनेर जात काडिएका दलितहरूका लागि थियो । त्यो हेपिएका मधेशीहरूका लागि थियो । त्यो भाषा, संस्कृति र पहिचान हरण गरिएका जनजातिहरूका लागि थियो । विपन्न, पददलित र वञ्चितहरूका लागि थियो त्यो । त्यो आफ्नै सामथ्र्यले जीवनको कठोर प्रतिस्पर्धामा उत्रिन नसक्नेहरूका लागि थियो । पछि परेकाहरूलाई सहारा दिएर उठाउनका लागि थियो त्यो । तर व्यवहारमा भयो के ? त्यो त गाँठ्ठ्, मौजारूपी दलका मौजावाल ठालुहरूकै लागि पो भयो !
बिडम्बनावश, समानुपातिक त्यस्तो रोग हुन गयो जसले राजनीतिमा विचार र सिद्धान्त तथा आदर्श र उत्सर्गको गलो निमोठ्ने खतरा उत्पन्न भयो । यो त दलहरूका मौजावाल ठालुहरूको चाकरी र चुक्ली, पाउलागी र जदौ, दलाली र कमाउको भाँडो पो हुनपुग्यो । यही चाल हो भने राजनीतिमा योग्यता र क्षमता, लगन र योगदान, इमान्दारी र उत्सर्ग, प्रतिबद्धता र समर्पण केही पनि नचाहिने भयो । दलहरूभित्रका विचारवान् र त्यागीहरू यसबारे के भन्दा हुन् ? पहिले समाजलाई त्यसपछि मलाई भन्ने उच्च आदर्शका संवाहकहरू राजनीतिको सरुवा रोगबारे के गम खाँदा हुन् ?
(स्रोत : Namastenepalnews.com )
