~कृष्ण धरावासी~
Krishna dharabasi
जीवनमा बाँच्न चाहिने कुरा कति छन्, कति । देख्नु, भोग्नु र चिन्नुपर्ने कुरा पनि कति छन् कति तर हामी त खाली आफ्नै वरिपरिका अनुहारहरूले घेरिएका छाँैं, आफ्नै वरिपरिका ध्वनिले छेकिएका छौँ । हाम्रा दृष्टि, विचार, चिन्तन र सोच सबै स्वार्थका साना-साना ढिस्काहरूमा ठोक्किएर आफैतिर आउँछन् । आफैँले बोलेको आवाज पनि अर्काले बोलेको जस्तो सुनिरहेका हुन्छौँ । सानो सोचमा, सानो घेरामा, सानो स्वार्थमा,
सानो उचाइमा उभिएर अहङ्कारका ठूला स्वरहरू चिच्याइरहेछौँ । स्वार्थका पाइलाहरूले हाम्रो लक्ष्यको निर्धारण गर्दछन् । हामी जता गइरहेका छौँ- त्यहाँ हाम्रा केही अदृश्य कामनाहरू जागि्रत भइरहेका छन् । प्रतिस्पर्धाको यस विषाक्त वर्तमानमा एक्लै एउटा उज्यालो आकाश हेर्छु भन्न मानिसले कहाँ पाउँदो छ ? चन्द्रमामा दाग देख्नेहरू, समुद्रमा लहर गन्नेहरू, जीवनमा आकाश उठ्ने सपनाहरू सबै अहंका खुड्किलाहरू छाम्न व्यस्त छन् । दिन-प्रतिदिन मर्दै गएका विश्वासहरूबीच जीवनलाई खोज्न खोज्नेहरू आत्तिएर हात पाउ फालिरहेका छन् ।
बाँच्नु असजिलो छ भन्दै बाँचिरहेको छ जीवन तर बाँच्दाबाँच्दै पनि यो मर्दछ क्षणक्षण । ठाउँठाउँ अपतन भइरहेको सतीदेवीको लाश बोकेर घुमिरहेका महादेवझैँ मतिभ्रमले ग्रस्त आजको मानवता विश्वासहरूको विचलनमा विक्षिप्त छ । एउटाएउटा विश्वास, दिनदिनै खस्दै गइरहेको छ । आफ्नै विश्वास आफूबाट खस्दै गएकोमा रमाउनेहरू पनि छन्, दुःखी हुनेहरू पनि छन् । पुराना विश्वासको पतन र नयाँ विश्वासको जन्मले समयलाई गतिशीलजस्तो बनाए पनि प्रत्येक विश्वास कालान्तरमा खस्ने पातहरू नै हुन् ।
आस्था भनेको जीवन बाँच्ने एउटा निजी विश्वास हो । आफैँभित्र एउटा आफ्नो सजिलो विश्वास बनाएर मानिस अरू सामु उभिन जान्छ । अरूसामु आफूलाई उभ्याउँदा टेक्ने खुट्टा उसको विश्वास हो, जुन विश्वासले पाएको हुन्छ एउटा दह्रो नभासिने आस्थाको धरती । कस्तै भूकम्पहरूले पनि, कस्तै लाञ्छनाहरूले पनि, कस्तै विकृतिको ग्रस्तताले पनि, कहिल्यै नधमिलिने, नमर्ने, त्यही आस्था उसको बाँच्ने आधार हो । आएका अनेकौँ सङ्कटका सामु उभिन सक्ने शक्ति त्यही आस्था हो । अरूले देख्ने नकाम विश्वास पनि आफ्नो निम्ति उघारो आकाश बन्दछ । आफ्नो क्षितिज निर्दिष्ट लाग्छ आफ्नै आस्थाको उज्यालोले । आ-आफ्ना विश्वासहरू, जीवनको विविधताका सम्पूरक छन् । विविधतामा पाइने सांसारिक मनोरञ्जन आस्था र विश्वासका वैयक्तिक प्रस्तुतिहरू हुन् तर मर्दै, खस्तै र भत्किँदै जाने आस्थाहरूले आक्रान्त रहेको यो युग मानव इतिहासमै एउटा कहालीलाग्दो बिम्ब बन्दछ ।
आस्थालाई अहंको हतियार बनाएर उभिएको अभिनय गर्नेहरू छिनछिनमा ढलिरहेका हुन्छन् पाइलैपिच्छे । अविचल आस्थाका कुरा गर्नेहरू र स्वच्छन्दताका विश्वासीहरू आ-आफ्ना बौद्धिकताको दासत्वमा सीमाबद्ध छन्, तैपनि हरेकलाई आफू उभिएको धरतीमा विश्वास छैन, बरु छिमेकीको बरण्डाको गमलाकै फूलको सुन्दरता तिनका आँखाभरि नाचिरहन्छ ।
कोही भन्छन्- आस्था भन्नु आफैँमाथि उभिएको आफ्नो उपस्थिति हो, जसले प्रत्येक क्षण आफूलाई समयको धारमा रेटिरहन्छ र बजिरहन्छ जीवन एक सङ्गीतबद्ध ध्वनिमा । कोही भन्छन्- आस्था गतिशील जीवनको बिम्ब हो जो निरन्तर समय र परिस्थितिको अनुकूलतासँग बगिरहन्छ अविदित आगततिर । अर्थै अर्थहरूको जङ्गलमा उभिएर प्रत्येक व्यक्ति एक नितान्त निजी अर्थसँग आˆनो उपस्थिति जनाइरहन्छ ।
तर के मानिस आˆनो अस्तित्वमाथिको प्रश्नचिहृन मात्र होला त ? के यत्रो लामो यात्रा तय गरेर आएको मानव सभ्यताले आˆनै निरन्तरतामाथि केवल प्रश्न मात्रै गरेको छ र ?
यहाँ लेखिएका यतिविध्न इतिहासका ठेलीहरू, समाज शास्त्रीय सन्दर्भहरू, दर्शनका बहुआयामिक प्रस्तुतिहरू, के यी सबै कुराको कुनै अर्थ छैन र ? आज भत्किँदै गएको हरेक विश्वासका अघि हिजोको यात्राको कुनै अर्थ हुँदैन र ? समयकालमा हरेक कुराले अर्थको नयाँ रूप स्वीकार गर्दछ तर आज नयाँ मानिएको त्यो सदाकालको लागि नयाँ भएको हुँदैन । पुरानो मानिएको र छोडिएको हिजोकै अर्थ फेरि पनि उत्तिकै शक्तिशाली भएर आधुनिक देखिन सक्दैन ?
आज आफ्नै आस्था र विश्वासमाथि आफैँले गरिरहेको बलात्कारको दृश्य पर्दामा हेरेर लज्जित भइरहेछ वर्तमान । हिजो जे भनेर वा सोचेर समयसँग सङ्घर्ष गरिएको थियो आज त्यही यात्रा कतै प्वाल परेको डुङ्गाझैँ परिणत भइसकेको छ । आत्मबल समाप्त भएको शासकको निरीह अनुहारजस्तो वर्तमानमा उभिएर आज हरेक मानिस लज्जित छ आफ्नै विगतसँग । हिजो सोचिएका सोच वा बोलिएका शब्दहरू आफैँतिर बुमेराङ्ग भइरहेको दृश्य कहालीलाग्दो छ । किन आˆनै पाइतालामा विश्वास नहुने गरी अकरिलो भीरमा उभिनु त मानिसले ? किन एकैछिन पछि नै सावित हुने कमजोरीका पक्षमा आफ्नै प्रतिष्ठालाई धितो राख्नु ? एकैछिन पनि उभिन नसक्ने विश्वासलाई भर पर्दो किलो ठानेर किन झुण्डिनु त ?
आज सारा बुद्धिजीवी हुँ भन्नेहरूले शिर न त गरेको यस बेलामा, प्राज्ञिकताको घिनलाग्दो मानमर्दन भइरहेको यस बेलामा, आस्था र विश्वासको धरातललाई छाम्न खोज्नु मूर्खता हुनसक्छ, तैपनि मलाई यस्तो लाग्छ- कुनै पनि बुद्धि यस्तो खोपडीमा नभरिएको राम्रो हुन्थ्यो जो सधँै अँध्यारो र साँघुरो कोठामा संसारको सीमालाई परिभाषित गरिरहन्छ ।
सानासाना कुरामा ठूलाठूला अर्थ खोज्ने वा ठूलाठूला विषयमा अर्थै नभेट्ने जिद्दी र ‘काष्ठबुद्धिका अघि निष्ठाका संवादहरू जहिले पनि हास्यास्पद हुन्छन् नै तर के निष्ठाले आज हार्यो, आज ढल्यो भन्दैमा त्यो सधैँलाई ढल्छ ? त्यसो हुने भए एउटै घाम यत्रो विगतदेखि सधैँ उही तरिकाले एकैतिरबाट कसरी झुल्किरहेको छ ? एकैतिर कसरी अस्ताइ रहेको छ ? जतिसुकै उत्तरआधुनिक व्याख्याहरूले पनि प्रकृतिलाई अर्थ दिन सक्दैन । यसको सम्भावनाका अघि हरेक परिभाषाहरू रूढ बन्दै, ढल्दै गइरहन्छन् तर सदा प्रगतिशीलताको व्याख्याकार र ठेक्केदार मानिएको विश्वास पो कति चाँडचाँडै ढलिरहेको बाटबाटै ?
मैले बुझेको प्राज्ञिकताको अर्थ र उचाइका अघि भत्किँदो विश्वास र आस्था कहाँ पुगेर अडिएला Û सोचिरहेछु ।
भत्काएर रमाउने यस युगमा बाँच्ने अनेकौँ दृष्टिकोणहरू आज अलमल्लिएका छन् । विनिर्माणको वर्तमान युग आत्मदाही मनोरञ्जनमा सङ्गीतबद्ध छ । समयले जस्तै बलवान् हातहरूबाट पनि सत्ता खोस्दछ । सत्ता खोस्ने पात्र स्वयं नायक होइन त्यो त एक निश्चित अवधिका लागि उपयोग गरिएको कठपुतली हुन्छ जसलाई नचाइरहने रासडोरी कहीँ अदेखमा कसैको औँलामा बेरिएको हुन्छ तर पात्र स्वयंले आफैँलाई नायक र निर्देशक ठानिरहनु उसको निजी विश्वास होÙ जसलाई टेकी उसले सत्ता प्राप्त गरेको बुझ्दछ ।
समयका कुनै विगतहरूले पनि कसैलाई सदाका लागि सत्ता सुम्पिएन । प्राप्त गर्ने कुनैले पनि त्यसलाई स्वतन्त्र भोग गर्न सकेन । आज निर्माण गरिएको घर भरेदेखि नै क्रमशः प्रारम्भ गर्न थाल्दछ भत्किन । भत्किँदाभत्किँदै त्यसले यो भन्न थालिसक्छ- सृष्टिमा सब चिज भत्किनलाई छ, नासिनलाई छ । नासिने यी हरेक तìवहरूमाझ ननासिएर रहने पनि कति बाटाहरू होलान् । त्यसको खोज असम्भव छ ? हामीले जहाँ पुर्याएर हाम्रो विश्वास खडा गरेका छौँ, त्यसले हामीलाई ननासिने बाटोतिर डोहोर्याएको छैन भने हामी कसरी अमर आस्थाको धरती टेकिरहेका हुन्छौँ ?
जबसम्म अहङ्कार र स्वाभिमानका नाममा हामी द्वन्द्वरत देखिने छौँ- दर्शकले हाम्रो भूमिकाको उपसंहार पढिसकेको हुन्छ । आˆनो हक खोज्ने सतीदेवीले शरीरदाह गर्दा, सतीदेवीको शरीरमै पूर्णताको भ्रम बोक्ने शिवले कुहेको लाश काँधमा हाली संसार घुम्न पुगेँ । दिव्यदृष्टिले सम्पूर्ण चराचार देख्न बुझ्नसक्ने शिवका आँखाहरू पनि जब मायाका अघि बन्द भए, उनले शरीरलाई नै सम्पूर्णता देखे । एकएकवटा अङ्गहरू कुहिएर ˆयात्तˆयात्ती खसिरहँदा पनि शिवको सतीदेवी माथिको आस्था खस्न सकेन । प्रेम त त्यस्तो पो हुनुपर्छ- एक मान्यता छ । सारा नारीहरू आज शिवलाई पुज्दछन् तर के प्रेम त्यस्तो हुनुपर्छ ? विश्वास, आस्था र जीवन हेर्ने दृष्टिकोण त्यस्तो हुनुपर्छ ?
जहाँजहाँ खस्दै गए सतीदेवीका एकएकवटा अङ्गहरू, त्यहीँ त्यहीँ ठूलाठूला विश्वासहरू मन्दिर भएर उमि्रए । एउटा शरीरबाट छुट्टएिका अनेक अङ्गहरूले अनेक तीर्थहरू खडा भए । आस्था त, झन् विस्तारित हुँदोरहेछ । भत्किएको भनेकोले त झन् धेरै टुक्राहरूमा बनिँदो रहेछ । भत्किएको आस्था विकेन्दि्रत विश्वासमा बाँडिदो रहेछ तर सिङ्गो मानिएको जब त्यो टुक्रिन्छ, खस्छ, कहीँ हराउँछ पनि, त्यसले एक जीवन, एक युग र एक वर्तमानलाई भने कति घायल बनाएर जान्छ ?
बनिन्छन् हरेक मान्यताहरू भत्किनलाई तर भत्किनु पनि एउटा बनिनु नै हो । बनिएको भत्किएर, भत्किनु जो बनिन्छ तर त्यसले कहिल्यै पनि त्यो आदर्श र उच्चता दिन सक्दैन । त्यसलाई नभत्किएर रहेको बनाइरहँदाको सुख र आनन्द भत्किएको विश्वाससँग कहाँ हुन्छ ? तर नभत्किएर सदा रहिरहनु सम्भव छ ?
आज म जीवनलाई जतै पनि विनिर्मित देख्दछु, जतै पनि भत्किने प्रतिस्पर्धाले ग्रस्त देख्दछु । भत्किन पाएकोमा रमाउनेहरू, खुसी हुनेहरू, शरीरमा घाउ बोकेर उत्सव मनाउनेहरू, नयाँ सभ्यताको कुरा गरिरहेको सुन्दछु । धर्म, जाति, संस्कृति, परम्परा, भाषा, नातागोता, जीवनपद्धति, दर्शन, राजनीति सबैतिर पहिरो गइरहेको यस वर्तमानमा कतिकति लासहरू सनाखत हुन नसकी कुहिरहेका देख्छु ,अचम्म लाग्छ । मान्छे कसरी यस्तो संवेदनहीन र विवेकशून्य हुँदै गइरहेछ ? सामूहिक बाँच्ने जीवनपद्धतिको आविष्कार गर्ने यसले आज नितान्त एक्लो उभिने अठोट कसरी गर्न सक्यो ? अरू मारी आफू बाँच्ने युद्ध लडेकाहरूले आफूलाई बाँचेको देख्न पनि अरूहरू बाँचेको हुनुपर्छ भन्ने कसरी बिर्सिएको छ ? नितान्त एक्लो आफू मात्र त कसरी बाँचेको हुन्छ र ? ‘तँ छस् भन्ने अर्काे नभएसम्म ‘म छु भन्ने ध्वनि नै कसरी उत्पन्न हुन्छ ।
भत्किएका विश्वासहरू रुँदैरुँदै एकएकवटा टिपेर, फेरि कतिपल्ट जोड्यो मानवसभ्यताले विगतमा । एकछिनलाई भत्काउनुको आनन्द अर्कै भए पनि तर भत्किसकेपछि त्यसबाट उत्पन्न हुने कठिनाइहरू र अप्ठ्याराहरू पार गर्न कहाँ सजिलो छ ? जति नै पुरानो र अव्यावहारिक भए पनि के मानिसले आफ्नो शरीरलाई खुसीले त्याग्न सक्दछ ? त्याग्नु हुन्छ ?
आस्था र विश्वासको उज्यालो मधुरो भए पनि त्यो अलाउद्दीनको बत्ती हो, त्यसलाई घोटेर चम्काउन खोज्यो भने अथाह शक्ति पैदा हुन्छ, जसको मद्दतले हामी कठिनाइका सबै तिलस्मीहरू नाघी सक्ने छौँ ।
जीवनलाई आस्था र विश्वासको धरातलबाट खसाउन सकिँदैन, खसेपछि उठाउन पनि सकिँदैन । उठ्न नसक्ने गरी किन खस्नु ? एउटा जीवनलाई सदा निराश, कमजोर, नकारात्मक बनाएर किन बिताउनु ?
उज्यालोतिर बढ्ने धेरै बाटाहरू छन्, अँध्यारो त्याग्न सकियो भने ।
(स्रोत : मधुपर्क जेठ, २०६७)
