कथा : खहरेको भेल

~आर. आर. चौलागाई~

“तँ अखिलमा लाग्या छस् रे हो ? ”
एकदिन अचानक उसले मसँग यस्तो प्रश्न ग-यो ।
“हो, लागेको छु । असल काममा को लाग्दैन ?”
यसरी मैले छोटो उत्तर दिएको थिएँ उसलाई । दुई हजार पैँतीस सालतिरको कुरा हो, म त्यतिखेर

माध्यमिक विद्यालयको दशौँ कक्षामा पढ्थेँ र ऊ पनि ।

केही दिन सहज रूपमै बिते । करिब एक महिनापछि हाम्रो स्कुलमा सहिददिवसको कार्यक्रम राखिएको थियो । बिहानैदेखि ऊ कार्यक्रम बिथोल्न तल्लीन थियो । तर असफल भयो । कारण, हाम्रो पक्षमा बहुसङ्ख्यक विद्यार्थीहरूको समर्थन थियो भने ऊसँग मात्र चार-पाँच जना हुल्याहा केटाहरू । जित हाम्रो भयो । म अखिलमा लागेको भन्ने उसले छनक मात्र पाएको थियो । तर त्यो दिन उसले राम्रैसँग थाहा पायो । कारण, सहिददिवसको दिन मलाई विद्यार्थीको तर्फबाट वक्ताको रूपमा बोलाइएको थियो र तयसबेला मैले सहिदको आदर्श र अखिलको भूमिका बारे बोलेको थिएँ ।

साँझपख ऊ मेरो कोठामा आयो, साथमा केही उरन्ठेउला केटाहरू लिएर । अनि एउटा लामो भाषण फलाक्यो । कोठामा म एक्लै थिएँ किताब पढ्न तल्लीन । उसले मेरो हातबाट किताब भुइँमा पछा-यो र कुर्ल्यो-

“बल्ल थाहा पाएँ, तँ अखिले रेछस् । अराष्ट्रियतत्व । बडो सहिदको गुणगान गाउन जान्ने । हामीलाई सोध्न सहिदको बारेमा । तँलाई के थाहा, सहिदहरू केको निम्ति लडेका थिए । प्रजातन्त्रको लागि होइन ? अब प्रजातन्त्र आइसकेपछि केको सहिददिवस ? केको भाषण ? यी सब छोड् । हामी भनेका त मण्डलका मान्छे । हाम्रो पछि लाग् । मान्छे बनाइदिउँला । देश बचाउने त हामी हौँ । यी अखिलेहरू त देशबेचुवा हुन् ।”

म क्रमिक रूपमा सुन्दै थिएँ । ऊ लगातार कराउँदै थियो । उसको मुखबाट आएको रक्सीको गन्ध कोठाभरि फैलिँदै थियो ।

कराउँदा कराउँदै ऊ थाक्यो र अन्तमा भन्यो-

“अबदेखि अखिलमा लागेर भाषण गरिस् भने तेरो लास बेपत्ता पारिदिन्छु बुझिस् ?”
यसरी भएभरको धम्की दियो उसले र साथीहरूतिर फर्केर- “छिटो जाऔँ, हलमा मैयाँहरू पर्खिरहेका होलान् ।” भन्दै अरूलाई अघिपछि लगाउँदै ढुन्मुनिदै ऊ कोठाबाट बाहिर निस्क्यो ।

यसबारे साथीहरूसित छलफल गर्दा ऊसँग विवाद नगरे वापत मैले आलोचना खानुप-यो । मैले त्यसबारे ऊसँग प्रतिवाद गर्न उचित ठानिनँ । वैचारिक सङ्घर्ष गर्न नसकी रक्सी र बलको तुजुक देखाउनेसँग केको तर्कवितर्क ! मेरो ठम्याइ यस्तै थियो । त्यसको दुई वर्षपछि एक्कासि ऊसँग चिया पसलमा भेट भयो । एकछिन त उसलाई मैले चिन्नै सकिनँ । ऊ मेरो नजिक आएर बस्यो । मसँग क-याप्प हात मिलायो र आफ्नो परिचय दियो-

“मलाई चिन्न सकेनौँ ? म दीपक लुइँटेल । आई. ए. मा पढ्दै छु काठमाडौँमा । तिमी के गर्दै छौ ?”

उसको अलिकति भए पनि नरमपन देखेर म अचम्मित भएँ । केहीबेर मैले जवाफ दिनै सकिनँ र अन्त्यमा उसलाई नियाल्दै- “सानो जागिर खाँदै छु ।” भनेर पन्छिन खोजेँ । तर ऊ धाराप्रवाह बोल्न थाल्यो-

“तिमी त कुवाको भ्यागुतो रहेछौ । देशमा कत्रो-कत्रो उथलपुथल भइरहेछ । क्रान्तिकारीहरू सङ्घर्ष गर्दै छन् । तिमी भने यस्तो बेलामा पनि जागिरमै अल्झेर बस्ने ? छाड्द्यौ जागिर सागिर । मान्छौ भने हाम्रो पछि लाग । अनि थाहा पाउँछौ दुनियाँ कस्तो रहेछ । बुझ्यौ, अहिले म अहिले अखिलको नेता छु । देशको विद्यार्थी आन्दोलन मेरो हातमा छ । मैले जे चाह्यो त्यही हुन्छ । तिमी त एउटा सानो जागिरको त्यान्द्रोमा अल्झिने झिँगाजस्तो पो रहेछौ । क्रान्तिकारीले जागिर खाँदैन बुझ्यौ ? जागिर त पलायनवादी र औसरवादीले मात्रै खान्छ । आफूलाई खूब कवि हुँ भन्छौ होला हैन ? कविताले के गर्छ ? परिवर्तन कलमले हैन । परिवर्तन त बन्दुकले ल्याउँछ, बन्दुकले । बन्दुक बोक्ने बेलामा जागिर खाने ?”

यसरी पसलै थर्किने गरी ऊ चिच्यायो । मैले नरम हुँदै उसलाई सम्झाउने प्रयत्न गरेँ-

“ठीकै छ नि दीपक ! मैले जागिर खाएर के अपराध गरेँ ? यसमा मेरो के दोष ? बरू मैले एउटा कुरा बुझिनँ । स्कुलमा पढ्दा तिमी अखिलको कट्टर विरोधी थियौ अर्थात् मण्डले । अहिले यो परिवर्तन कसरी आयो ? भोलि फेरि……।”

उसले बीचमै कुरा काट्यो- “कसरी रे ? जब संसारै परिवर्तनशील छ भने म हुन सक्तिनँ । जिन्दगीमा सबभन्दा पहिला मोज गर्नुपर्छ मोज ! त्यतिखेर खूब मोज गरियो । अब त्यसको तिर्सना बाँकी भएन ।”

“अनि अहिले पनि तिम्रो मुखबाट रक्सीको गन्ध आइरहेको छ नि !”

“रक्सी ! रक्सी कसले खाँदैन ? दुनियाँका कत्रा-कत्रा महापुरूष त रक्सी खान्थे भने मेरो कुरा छोड्न । बरू एउटा कुरा, म रक्सी खाए पनि अखिको नेता, तिमी नखाए पनि पलायनवादी र निष्क्रिय । ऊ बर्बराउँदै थियो । म पसलबाट निस्केँ ।

मैले यसबारे साथीहरूसित छलफल गरेँ । निकै आलोचना खानुप-यो । मैले उसलाई केही पनि भन्न नहुने रे । मान्छेबाट सानोतिनो गल्ती हुँदैमा शङ्का गर्नु हुँदैन रे । फेरि ऊ जुलुस हुँदा उफ्री-उफ्री व्यवस्थाको विरोध गर्छ रे । पुलिसलाई ढुङ्गा समेत हान्न पछि पर्दैन रे । चुनावको बेलामा त झन् भोकभोकै खट्छ रे । आदि-इत्यादी ।

मैले साथीहरूलाई प्रष्ट भनिदिएँ- “भोलि उसले नराम्रोसित धोका दिन्छ अनि थाहा पाउनुहोला । मलाई किन-किन उसको नियतै ठीक लाग्दैन ।”

“तपाईँ अलि भावुक हुनुहुन्छ साथी ! हिजो ऊ मण्डले थियो । आज अखिलमा छ । यो पक्ष त सकरात्मक नै हो नि । कम्तिमा पनि ऊ हाम्रो पङ्तिमा त छ ।”

साथीहरूको विश्लेषण यस्तो थियो । मेरो जोड चलेन ।

लगभग छ महिनापछि सबेरै बिहान । कसैले ढोकामा जोडले हिर्काइरहेको थियो । उठेर ढोका खोलेँ । उही दीपक लुइँटेल । साथमा चारपाँच जना प्रहरीहरूसहित पुलिस भ्यान । म स्तब्ध भएँ ।

“खूब नेतागिरी गर्थिस् हैन ? ल हिँड मामाघर । अनि चाख्लास् ।”

उसले मेरो कठालो समाउँदै घोक्र्यायो ।

“तैँले पछिल्लोपल्ट भेट्दा गरेका कुरा के यस्तै काम गर्न हो ?”

मैले जोगिने कोसिस गरेँ ।

“अझ चिच्याउँछस् ? कुरा र काममा फरक हुन्छ बुझिस् ? के थाहा तँलाई राजनीतिका कुरा । हामीसँग सिक्न । म सि. आइ. डि. भएँ ऐले । वामेहरू खालि कुरा मात्रै गर्छन् । मलाई पार्टीको केन्द्रीय समितिमा पु-याइयोस् भनेर मैले सयपल्ट बिन्ती गरेँ, नेताहरूको खुट्टा ढोगेँ । तर केही लागेन । अनि म सि. आइ. डि. हुनु परेन ? तँ जस्तो जागिरेलाई के थाहा ! म त्यसै यस्तो भएको हैन । वाध्यताले भएको हुँ । मलाई कसैले सि. आइ. डि. अथवा मण्डले भनेको थाहा पाएँ भने बाँकी राख्दिनँ । एकएकको बङ्गारा झारिदिन्छु । ल, छिटो हिँड । मलाई बहस गर्ने फुर्सद छैन । के थाहा, म भोलि फेरि अखिलतिर पनि आउन सक्छु । तँजस्तो भावुक कवि हुँ र म ?”

मलाई नहिँडी सुखै भएन । गएर भ्यानमा बसेँ । भ्यान हिँड्यो । बाटोभरि उसले खूबै आदर्श छाँट्यो । राजनीतिमा लागेर उसले दुःख पायो रे । परिवर्तन छिट्टै होला भन्ठानेको नहुने भो रे । यस्तै के के हो के के । अनि खुसुक्क चेपारो घस्न थाल्यो-

“एउटा कुरा सुनिराख् । म दुईचारजना नेताहरूलाई सिध्याउन सि. आइ. डि. भएको हुँ । पहिला यिनीहरूलाई खतम पार्छु अनि राजनीति गर्छु । विश्वास गर्, भोलि म पार्टीको शक्तिशाली नेता पनि हुन सक्छु र यदि देशमा परिवर्तन भयो भने शासनको बागडोर मेरो हातमा आउन पनि सक्छ बुझिस् ?”

मैले विगतदेखिको उसको व्यवहारलाई झलझली सम्झेँ । म भ्यानभित्र छु । भ्यान गुडिरहेको छ, पुलिस स्टेसनलाई गन्तव्य बनाएर । बाहिर झमझम पानी परिरहेको छ । हिजोसम्म एक थोपो पानी नभएको खहरेमा अहिले भेल आएको छ । निश्चित छ एकैछिनपछि यो भेल सुक्नेछ । मैले खहरेको भेल र दीपक लुइँटेललाई पालैपालो हेरेँ ।

रचनाकालः २०४३ असार

(‘हाम्रो मातृभूमि’ त्रैमासिक साहित्यिक पत्रिका, २०६५-कार्तिक-चैत्र, संयुक्ताङ्कमा प्रकाशित)

[यो कथाको बारेमा मैले २०६५ साल भदौमा प्रकाशित मेरो लघुकथासङ्ग्रह ‘विघटनको तयारीमा’ को आफ्नो भनाइ लेख्ने क्रममा ‘मनैदेखि’ मा यस्तो लेखेको छु— “……कथा मैले धेरै पछि लेख्न थालेको हुँ । लघुकथा त झन् पछि । २०४३ तिर एउटा लामो कथा लेखेको थिएँ ‘खहरेको भेल’ । त्यो कथा आजसम्म पनि अप्रकाशित नै छ । त्यो कथाको पनि एउटा लामै ‘कथा’ छ। त्यतिखेरको अखिलको केन्द्रले ‘विद्यार्थी आवाज’को लागि मसँग एउटा साहित्यिक रचनाको माग ग-यो । मैले त्यही कथा दिएँ । तर त्यो छापिएन । सेन्सरमा परेछ । मैले कथामा एउटा कम्युनिष्ट पात्रको अवसरवादी चरित्रलाई उदाङ्ग पारेको थिएँ । पछि बुझ्दा कम्युनिष्ट भएर कथामा कम्युनिष्ट पात्रको कमजोरी देखाएको हुँदा नछापिएको रहेछ । मैले कथामा कम्युनिष्टले पनि गल्ती गर्छन् भन्नु नहुने रहेछ । कम्युनिष्टजति सबै दूधले नुहाएका हुन्छन् भन्नुपर्ने रहेछ । मभित्रको इमान्दार कथाकारले साँचो लेख्यो । त्यसैबेलादेखि म ‘बफादार’ कम्युनिष्ट हुन सकिनँ ।

पार्टीले चाहेको जस्तो कम्युनिष्ट हुन वीरगन्ज-रक्सौलको टाँगा हुनुपर्ने रहेछ । ‘जसोजसो बाहुनबाजे त्यसैत्यसै स्वाहा !’ गर्नुपर्ने रहेछ । मैले त्यसो गर्न सकिनँ । मभित्रको कम्युनिष्ट धरमरायो । उसले आफूलाई थेग्न सकेन । अनि त म समर्पित भएर साहित्यिक लेखनमा जुटेँ ।

तर पनि म कम्युनिष्ट विचारबाट प्रभावित थिएँ । आज पनि छु । मात्र म कसैको दास हुन नसकेको हुँ । ‘तथास्तु’ पाउन यहाँ कसैको खुट्टा मोल्नुपर्ने रहेछ । नेताहरूको घरघरमा कोसेली बोकेर धाउनुपर्ने रहेछ । बाङ्गो रूखलाई पनि आँखा चिम्लेर सोझो भन्नुपर्ने रहेछ ।………………]

— 0 —

(स्रोत : RRChaulagain.com)