नाटक : चौतारा

~केदार सुनुवार ‘सङ्केत’~

स्थानः पिपलबोट चौतारा

पात्रहरू:
जङ्गबहादुर- रिटाएर्ड मेजर,
नवध्वज- पढेलेखेका युवक,
कान्तिराम- शिक्षक अधबैंशे,
सरिता- गाँउकै एक पढेलेखेकी युवती,
शान्ति- जङ्गबहादुरको नातिनी

दृश्य एक

(सबै पिपल बोटको चौतारा वरिपरि कावा खाँदै बसेका छन्, यही चौतारा हो जहाँ यो गाँउका बुढापाकादेखि लिएर नानी केटाकेटीसम्म रम्ने ठाउँ । अनि, भरिया दाजुभाइका तोक्मासँगै झर्ने निधारका पसिनाका ढिक्का र महाजनसम्मले भुँडी बिसाउने एउटा साझा बिसौनी ।)

जङ्गबहादुर- (सेतै फुलेको जुँगा मुठार्दै) ए ! टोलका केटा हो के को आवाज हो, त्यो पल्लो गाँउतिर हँ?

नवध्वज- (टाउकोको टोपी मिलाउँदै) के भन्ने काका आवाज पनि त्यही चिरपरिचित गोली र बारुदको त होला नी । हिजो राती यही बाटो हुँदै लस्करै निधारमा रातो फेटा र काधँमा बन्दुक बोकेर तल्लो गाँउ पसेका थिए आज जम्काभेट भए जस्तो छ ।

जङ्गबहादुर- (गलफनलाई काधँतिर फाल्दै) ए ! तेसो भए फेरि जम्काभेट भएछ क्यारे कति जनाले फेरि ज्यान गुमाउने भए रेडियोमा समाचार सुना है बाबु भरै ।

कान्तिराम- (चौताराको एउटा ढुङ्गामा बस्दै) रेडियोमा पनि एकैखालका समाचार हुने भा पो, कसैले तीन मरे दश भन्छन् । कस्को कुरा सुन्ने कस्को नसुन्ने । कति मरे, कति अपहरणमा परे, कत्तिको ईज्जत लुटे, यस्को लेखाजोखा अब के होला र मेजर काका ? (हातले निधारमा परेको घाम छेक्दै)

जङ्गबहादुर- (हातमा बेतको लौरौ खेलाउँदै) म त झन् के भन्नु र बाबु हो, तिमीहरू नै हौ यो गाँउका टाठाबाठा, गर्लान् नी केही, अब नयाँ सरकार बने पछि ।

सरिता- मेजर काका, नवध्वज दाइ (हस्याङ् र फस्याङ् गर्दै सरिता चौतारामा अइपुग्छिन्, अतालिएको स्वरमा) लौन, मेरो भाइ बसन्तलाई मुख छोपेका एकहुल आएर तान्दै लगे । आजै उनीहरूसँग नगए गोली हान्ने रे । आमा भने रुँदै बसेकी छिन् घरमा । लौन के गर्ने अब ?

नवध्वज- (चौताराबाट झर्दै, हतारिदैं) ल, लिन जान पर्छ, नत्र बेपत्ता पार्छन् तिनीहरूले ।

कान्तिराम- (चस्मा मिलाउँदै) एकछिन्, नवधोज भाइ, (बसेको ठाँउबाट उठ्दै) आवेगमा आएर तुरुन्तै हामी जान उचित हुँदैन । हामी गयौं भने त हामीलाई पनि उतै राख्छन् । मलाई त अस्ती तिनीहरू मानेडाँडाबाट झरेको थाहा पाए पछि गोठमा गएर लुके, घरमा गएर मेरो नाम सोधेका थिए रे, आमाले गोठमा गएको छ बाबु हो भनेपछि अर्कोचोटि आउँदा जनमुक्ति सेनामा नगए ‘गोठमा हुन्छ की कोठामा’ भन्दै गएकाछन् भनेपछि आज हामी गएर हुनेकुरा केही छैन ।

(सरितामा मौनताले छाउँछ, केही बोल्दिनन् उनी)

जङ्गबहादुर- (घुँडामा हात राख्दै) हो, बाबु हो त्यो त ठीकै हो । आज नजाऊ तिमीहरू बरू यो सरितालाई सम्झाऊ कति रून्छे यो पनि, हुन पनि अस्ति भर्खरै दाइ राजलाई लगेर बेपत्ता पारे । न सेनामा खटाए, न मारे, अब बसन्त भने कहाँ छ के गर्दै छ ? खैः मैले त यो समयको माग बुज्नै सकिनँ । सधैँ मारकाटका कुरा मात्र, मान्छे मारेर के पाउलान् यिनीहरूले ? ठूलाठालु मान्छे कहिल्यै मर्दैनन्, उही गरीब, शोषित, पीडित, दलित र अनपढका छोराछोरी त हुन् मर्ने ।
नेपत्थ्यमा- (एक्कासि माथिल्लो गाँउतिर गोली पड्केको आवाज आउँछ ।सबै चौताराबाट जराक जूरुक उठ्छन्, गाँउलाई लाँकुरी डाँडाले छेकेको छ तेतै हेर्छन् सबैले)

कान्तिराम- (रिसाएको भावमा) हरे ! यो गोली र बारुद पनि कति पड्काएको होलान् ? नानी केटाकटीहरू तर्सन्छन्, सबैको मन भयभित हुन्छ, किसानहरू काम छोडेर लाखा-पाखा लाग्छन्, स-साना नानीहरू स्कूल जान नै मान्दैनन् डरले । जनताले स्वतन्त्रसँग बाँच्न त पाउनुपर्छ ।

सरिता- (आँखाको आँशु पुछ्दै रुन्चे स्वरमा) म गए है तपाईहरू बस्दै गर्नुस् । घरमा आमा एक्लै रूँदै छिन् ।

(घरतिर लाग्छिन् । सबै उतैतिर हेर्छन्, एकार्कामा मुखामुख मात्र गर्छन् ।)

जङ्गबहादुर- (पलेटीमा शान्ति राख्दै) ठीक भन्यौ कान्तिराम, मेरो सानी नातिनी शान्ति त गोली पड्केको सुन्ने बित्तिक्कै बाख्राको खोरतिर लुक्न जान्छे । तर, नाती बिकुल भने जता बन्दुक पड्कन्छ उतै दौडन्छ । मिलिटेरीले लगाएको लुगा खुबै मन पर्छ रे, उस्कै बाउको थोत्रे लुगाहरू ठुलै भएपनि लगाएर हिँड्छ । बहिनीलाई भने गाली गरी बस्छ बजिया ।

(नातिनी शान्तिलाई सुम्सुम्याउँदै)

नवध्वज- (चौताराको पिपलबोटलाई एक हातले अडेस लगाउँदै) साँच्ची शान्तीको बाबा कता छन् आजभोली ह ? यसपालीको दशैमात आउलान्नी हैन मेजर काका ?

जङ्गबहादुर- (टोपी मिलानउदै) उही रोल्पा रूकुमतिरै हो नी, कहाँ होस र अन्त त ? जता ततै आˆनै मान्छे हुनुपर्छ आजकाल, नत्र जता जता जंगलका मान्छेहरू छन् तेतै पठाउँछन् ।

शान्ति- (हजुरबाबाको नजिक जाँदै) बाबा आउने बेला भयो हैनत हजुरबुबा ? बाबा आउँदा त कत्ति धेरै नाना र मिठाई दिएर आउनुहुन्छ है । बाबाले त मलाई कस्तो माया गर्नुहुन्छ आमा र दाइले त सधैँ गाली गर्नु्हुन्छ ।

जङ्गबहादुर- (आकाशको कालो बादल हेर्दै) हो नानी तिमीलाई धेरै नाना लिएर आउनेछन् । तिम्रो दाइ बिकुल पनि आर्मीमा जाने रे, बाबा जस्तो पुलिसमा नजाने रे बिकुल दादाले पनि भोलि पर्सी मिठाई (बीचैमा कुरा काट्दै)

कान्तिराम- (अलिक नजिक जाँदै) हैन काका पनि भर्ती मात्र पठाउने कुरा गर्नु हुन्छ, यी स-साना नानीहरूलाई । काकाको समयमापो ठीकै थियो आजभोलीत पुलिस आर्मीले पनि कहाँको राम्रो काम गरेका छन् र । गाँउका सोझा साझा चेलीबेटी देख्न नहुने बिहे गर्छु भन्दै अलपत्र पार्ने, केटाहरू देख्नेबित्तिक्कै मावोबादी कित गुण्डा भनेर हातखुट्टा भाँचि दिने । सबैलाई एउटै दृष्टीकोणले हेर्न त भएन नी, सबै छाडा भएका छन् यो देशमा आज शान्ति भने कतै छैन ।

(सबै मौन हुन्छन् एकछिन)

नवध्वज- (यताउता घुम्दै) ठीक त ठीकै भन्यौ तिमीले पनि, हाम्रो देशमा एउटा बिहानिको खाँचो छ । जुन बिहानीको मिर्मिरेले सधै सबैलाई छावस्, सबै रमिन सकुन, बाँच्न सकुन्, सबैले समान हक र अधिकार प्रयोग गर्न सकुन् । शिक्षाको ज्योतीले सबैलाई चुमुन्, आखिर यिनै त हुन जनताका आधारभूत आवश्यकताहरू भनेको ।

सरिता- (बाटैबाट आउँदा आउँदै) त्यो बिहानी आउन त अवस्य आउँछ जुन सुकै आजका विकास त मुलुकमा क्रान्ति आएर नै देशमा विकास भएको इतिहास पढ्न पाईन्छ । बुढो रूख ढलेपछि फेरि नयाँ रूख उम्रन्छन् । फेरि त्यो रूखको पनि त पालो आउँछ, चर्खा न हो यो जीवन र समय भनेको । कसैले प्रभुत्व जमाएर कालन्तरसम्म बाँच्न नखोजे पनि हुन्छ, स्वभिमानी भएर जिउन पाउँनु आजको आवस्यकता हो । कि कसोत मेजर बाजे ?

(सबैले ताली लगाउँछन्)

जङ्गबहादुर- (भावुक बन्दै) मनासिवै कुरा गर्र्यौ सरिता तिमीले । २००७ सालमा भएको क्रान्तीमा मैले आफै राम्ररी भोगे र देखेके छु। त्यसपछिको २०१७, २०४६ सालको परिवर्तन । तर यी सबै परिवर्तनले खै के ल्यायो हाम्रो गाँउमा ? न उज्यालोको लागी बिजुली, न शिक्षाको लागी स्कुल, न शुद्वपानीको ब्यबस्था बेक्कार हुन यी सब कुराहरू, अब राजा हटाउनेरे राजा हटे पनि देशमा हुनेकुरा भने केहिपनि हैन, म मरेर गए पनि देख्नेछौ तिमीहरूले ।
जङ्गबहादुर अलिक खच्किएका छन् । उमेर र अस्वस्थताका कारण, सबै रेडियोको वरिपरि झुम्मिएर समाचार सुनिरहेका हुन्छन्, संबिधानसभा चुनावको अन्तिम गणना अनुसार क्रमशः नेकपा माओवादी, काँग्रेस, नेकपा एमालेलगायतका पार्टीहरू अग्रस्थानमा आउँछन्)

सरिता- (हँसिलो अनुहारमा) अब त देशमा शान्ति छाउने भयो, मेरो दाइ पनि त घर फर्कनुहुन्छ होला, एक महिना मात्र छ तिहार आउन पनि, हैन त नवध्वज दाइ ?

(बीचैमा कान्तिराम बोल्छन्)

कान्तिराम- खै ! सरिता बहिनी फर्किलान् नि अब त, एउटा कालो संघारलाई छिचोलेर विजयी भएका छन्, यो विजय गराउनमा उनीहरूकै ठूलो हात छ ।

नवध्वज- (बसेको ठाँउबाट उठ्दै) कुन जिल्लामा, चुनाउको दौडानमा को को मरे, अत्तो पत्तो नै छैन । सेनाका कति मरे, जनसेनाका कति मरे, कति विधवा भए, कति टुहुरो भए, कति कोठरीमा छन्, खोज्लान् नी राष्ट्रले अब ।

(एकहुल ढाक्रेका हुलहरू तामाङ सेलोको भाकामा गीत गाउँदै ओह्रालो झर्छन् ।)

उभोँ त शैलुङ लेकैमा, चौरीले खाने खस्रुको पात
हामी त दुःखिया यो ज्यानले, कहिले पो फेर्ने सुखको सास)

(चौतारामा बसेका सबैजनाको आँखा तेतैतिर पछ्याउँछन्)

सरिता- (पछ्यौरीको सप्को काँधमा मिलाउँदै) अब पनि कुर्सीमा पुग्नेले फर्किएर पहिलेको जस्तो हेरेनन् भने नेताहरूका पाइलाले फेरि-फेरि हाम्रा गाँउमा टेक्न पाउने छैनन् । ढाक्रे दाइहरूका गीत जस्तै हामीलाई सुखको शान्तिको सास फेर्न आवश्यक छ, शिक्षा, बिजुली शुद्व पानी, र स्वास्थ्य शाखाको खाँचो छ ।

कान्तिराम- (औला ठड्याउँदै,) अब हेर्नुस् मेजर बा, देशको कानुन अब जनताका हातले लेख्न पाउने छन् । कसैले पनि ठूलोसानो, जात र लिंगका कुरा गर्न पाउने छैनन् । स्वायत्त प्रदेश बनेपछि एउटै नेपाली भएर आफ्नो पौरखमा रमाएर बस्न पाउने छन् ।

जङ्गबहादुर- (शिर निहुराउँदै) साह्रै राम्रो हुने भए छ देशमा अब, बाबु हो मलाई त यो सासले उधोँ खिचेर ल्यायो, सास फेर्न पनि गाह्रो भएर आयो । टाउको पनि घुमाउँदै छ । म चैँ घरतिर झरेँ बाबु हो । ल, शान्ति आ नानी जाम घरमा तेरी आमा फेरि गन्गन् गर्छे, तेरो बाबा पनि नआएको एसपालिको छुट्टीमा । चिट्ठी पत्र पनि छैन, चिन्तामा छे ।

शान्ति- हजुरबा, मेरो बाबाले मलाई मिठाई नल्याएको पनि धेरै भैसक्यो । (निन्याउरो मुखलाउदै)

नवध्वज- तिमीलाई म किनेर दिउँला नी भोलि, ल शान्ति ।
(फकाउँदै) तिमी त ठूलो भएपछि म जस्तै मास्टर बन्ने है ?

सरिता- शान्तिलाई सुमसुम्याउँदै) म पनि किनेर दिन्छु है तिमीलाई । तिमी यो चौतारामा आएनौ भने त हामी सबैलाई नरमाईलो हुन्छ ।

कान्तिराम- साँच्चै, यो चौतारामा हामीहरू एकदिन भेट भएन भने मलाई त खाना नै रूच्दैन भनेको ।

सरिता- ए ! तेसो भएर पो होला, मेरो घरको बिल्लीले सधैँ मुख मिठ्याउँदै आउँछे तपाईंको घरबाट । (सबै गलल हाँस्छन् ।)

शान्ति- (खुशी हुँदै) आजभोलि त बन्दुक पनि डम् डम् गर्दैन, म बाख्राको खोरमा नपसेको पनि कत्तिका दिन भैसक्यो, कस्तो मज्जा लागेको छ, तर मलाई दादाले प्याट्ट प्याट्ट हिर्काई बस्नुहुन्छ अनि टूहुरी टूहुरी भनेर जिस्काइबस्नु हुन्छ, टुहुरी भनेको के हो हजुरबुबा ?

जङ्गबहादुर- (खोक्छन् मात्र बोल्दैनन् एकछिन शून्यता छाउँछ चौतारामा, मानौं एउटा युग ढल्दै छ आज।) सबैले मेजर बाजेलाई सुमसुम्याउँछन् ।

कान्तिराम- टुहुरी भनेको केही पनि होइन शान्ति, म तिमीलाई भोलि पर्सी भन्छु । बरु अब तिमी डराएर बाख्राको खोरमा कहिल्यै पनि पस्नु पर्दैन । अब तिम्रो पाठशाला पनि चाँडै खुल्छ त्यसपछि त तिमी रमाई हाल्छ्यौ नी हैन त ?
खोकीको आवाज….

शान्ति- आहा ! कति मज्जा, तर मैले त राष्ट्रिय गान पनि बिर्सी सकेँ कत्तिको बर्ष भयो स्कूल नगएको, अनी नी अंकल हाम्रो घरमा झुन्ड्याएको राजा रानीको फोटो किन निकालेको ?

नवध्वज- (आश्चर्य मान्दै) तिमी त सानै छ्यौ भनेको त कसरी आज तिमीले यत्तिका कुराहरू ठूला मान्छेले जस्तै गर्दै छ्यौ हँ ?

सरिता- ओहो शान्ति ! अब ती तस्वीरहरू झुन्ड्याउन हुँदैन । झुन्ड्यायो भने त फेरि बन्दुक पड्काउँछन् । तिमी ठूलो भएर धेरै पढेपछि आफैले बुझ्नेछ्यौ, तेसैले भोलिबाटै कान्तिराम अंकलसँग स्कूल जाने है ।

नेपत्थ्यमा- शान्ति, ए ! शान्ति, घर आइज छिटो ।(घरैबाट शान्तिकी आमा बोलाउँछिन् ।)

शान्ति- (हजुरबुबाको छेवैमा गएर) घर जाऊँ हजुरबाबा घर जाऊँ, रात परिसक्यो । बाबाले मिठाई ल्याउनुभयो होला, म त गए । घरतिर लाग्छिन् । बाबा, बाबा …!

जङ्गबहादुर- (झिनो स्वरमा ) शान्ति शान्ति… (बीचैमा वाक्य रोकिन्छ ।)

नेपत्थ्यमा- (एउटा आवाज आकाशमा यसरी मडारिन्छ) अब मेजर बाजे यो चौतारामा शितल खान कहिल्यै नआउने भए । न शान्तिका बाबाले मिठाई बोकेर दशैंमा शान्ति र शान्तिकी आमालाई भेट्ने छन्, न त उनीहरूले देशमा आउन लागेका शान्ति देख्न पाए । सरिता, अब तिमी तिहारको बाटो हेरेर तिम्रो दाइ राज र बसन्तलाई नपर्ख, उनीहरू त यो देशको लागि शहीद भए, शहीद !!

सबैमा निस्तब्धता छाउँछ ।

(लाँकुरी डाँडाबाट एकहुल राँके जुलुश निक्लन्छ)

गणतन्त्र- जिन्दावाद, जिन्दावाद !

सामन्तवाद- मुर्दावाद मुर्दावाद !(केही क्षण नारा घन्किदै गर्छ)

लोकत्रन्त्र- जिन्दावाद, जिन्दावाद !

पर्दा बिस्तारै बन्द हुन्छ ।

समाप्त

(स्रोत : Sahityasangalo.com)