व्यङ्ग्य निबन्ध : यो एकबारको जुनीमा

~लक्ष्मण गाम्नागे~

यो एकबारको जुनीमा अमेरकिाको वासिङ्टन वा न्युयोर्क वा त्यतै कतैकी धनाढ्य कुइरेनीको कोखबाट जन्मिएको भए तेरो नाम लक्ष्मण गाम्नागे रहने थिएन साइँला ! अर्थोकै केही हुने थियो । जापानको राजधानी टोकियोको कुनै व्यापारी, उद्योगपति वा स्वीट्जरल्यान्डकै भनौँ, कुनै धनीमानीका घरमा तेरो जन्म भएको भए आज यो निबन्ध जन्मिने थिएन । तर, त्यो सब केही भएन । तँ समस्यै समस्याको माखेसाङ्लोमा जकडिएको दक्षिण एसियाको एउटा अनकन्टार गाउँपाखामा, त्यो पनि एक साधारण परविारमा जन्मिइस् । बाबुबाजेको पुख्र्यौली सम्पत्तिका नाममा एउटा फुटेको हाँडी पनि नभएका बाबुको तँ छोरासँग पनि बाबुले सिकाएको संस्कार र वंशानुगत रूपमा प्राप्त गरेको दुब्लो, पातलो, होचो, खुइलेखुइले परेको एउटा ज्यानबाहेक अर्थोक केही छैन भन्ने मलाई थाहा छ । र, त्यही केही नहुनुको फलस्वरूप यो एकबारको जुनीम्ाा तँ बेलाबेला हाम्रा लागि मनोरञ्जन प्रदान गर्ने व्यंग्यहरू दिन्छस् । बधाई छ गाम्नागे ।

एकबारको जुनीमा यो गाम्नागेको ज्यान ५ फिट ४ इन्चसम्म पुगेर अड्कियो । अब त्यो उचाइमा आधा सेन्टिमिटर पनि थपिने सम्भावना छैन । दुई-चार दिन अलि सन्तोष हुँदा र खान राम्ररी पाउँदा एक-दुई किलो वजन बढ्न सक्छ । त्यो पनि कुन दिन चिनी रोग देखा पर्ने हो र घट्न थाल्ने हो, टुंगो छैन । ठूलो खाइलाग्दो ज्यान लिएर सडकमा लमरङ्लमरङ् हिँड्न पाउनु र परैबाट ‘आहा क्या ज्यान पाएको मान्छे’ भनेर मान्छेहरूले -खासगरी आइमाई मान्छेहरूले) ईष्र्या गरुन् भन्ने इच्छा यो गाम्नागेको पनि हुँदो हो । यस्त्ाो सपना यो एकबारको जुनीमा कसैगरी पूरा नहुने भो ! सम्भावनाका ढोकाहरू बन्द गरििदयो समयले, शरीरले, सम्पत्तिले, देश, काल, परििस्थति र धेरैथोकले ।

यो एकबारको जुनीमा यो गाम्नागेले जसलाई बाबु, आमा, दाजु, दिदी, भाइ, बहिनी, मामा, काका, सासू, ससुरा, साथी, प्रेमिका, पत्नी भन्न पायो, यिनै पायो, यस्तै पायो । यीभन्दा गतिला फेला पारेन, यीभन्दा गएगुज्रेका पनि भेट्टाएन । तीमध्ये प्रायः सबै गाउँले, पहाडी, किसान, मास्टर, भरयिा, गोठाला, पुरेत, सानातिना कर्मचारी यस्तै भए । ठूला मान्छे भन्नु एक-दुई जना लुतेलाम्रे प्राध्यापक र केही भुत्तेभाङ्ग्रे साहित्यकार पायो । कुनै चल्तापुर्जा मन्त्रीलाई, कुनै भ्रष्ट सचिवलाई, कुनै कालो व्यापारीलाई, कुनै धनाढ्य उद्योगपतिलाई, कुनै सामन्त जमिन्दारलाई, कुनै ठूला पुलिस अफिसरलाई, कुनै सहरका कुख्यात डनलाई, कसैलाई पनि उसले कुनै नातो लगाउन पाएन । त्यस्तो नातो लगाउन नपाएकाले यसले कसैलाई कुट्न/कुटाउन पनि पाएन, कसैको कुटाइ खान पनि पाएन । त्यसैले समाजमा यसको कुनै चर्चा भएन । सहरको एउटा कुनामा गुमनाम बस्नु, १० बजे दिक्क मान्दै कार्यालयमा हाजिर जनाउनु, ५ बजे दंग पर्दै घर फर्किनु र थुप्रैथुप्रै अभाव, असन्तुष्टि र आक्रोशहरूलाई कागजमा पोख्नुबाहेक यो एकबारको जुनीमा यो गाम्नागेले अर्थोक केही ननाप्ने ग्यारेन्टी भयो ।

एकबारको जुनीमा गाम्नागेले झन्डै एक दर्जन दाजुभाइ, दिदीबहिनी र एकजोडी बाआमा पायो । यसका बा पण्डित, आमा निरक्षर गृहिणी । बाबुको नाम एक-दुई सय मान्छेले जान्दा हुन्, आमाको नाम त उनकै छोराछोरी पनि सबैले जान्छन् कि जान्दैनन्, सोध्नैपर्छ । गाम्नागे सम्झन्छ, त्यो राहुल गान्धीकी आमा सोनिया गान्धी पनि आमा, गाम्नागेकी आमा लक्ष्मी भट्टराई पनि आमा । ऊ आमा दरबारमा बस्िछन्, वायुयानमा चढेर छिनछिनमा संसार घुम्िछन् र चौरासी व्यञ्जन हसुर्छिन् । यी आमा मधेसको एउटा गाउँको झोपडीमा बस्िछन्, लौरो टेकेर खोच्याउँदै तल्लाघर, माथ्लाघर गर्छिन् र बिहान साग र भात, बेलुका भात र साग खाएर सातडाँडा पर भएका सन्तानहरूलाई सम्भिmँदै रातभर िकोल्टे फेरेर बिताउँछिन् । एकबारको जुनीमा ती आमाले पाएको छोरो यस्तै र यो छोराले पाएकी आमा त्यस्तै भए । यो एकबारको जुनीमा मरगिए यी दुई अब बदलिँदैनन् ।

यो एकबारकै जुनीमा हो त्यो बज्जे बिल क्लिन्टनले माया गरेकी त्यो पड्के मोनिका संसारप्रसिद्ध भई । संसारभरकिा अखबार र टेलिभिजनहरूले उनीहरूको ‘लभस्टोरी’ प्रसारण गरे । तिनीहरूले गरेको ‘किस’को कथा छापेर पत्रपत्रिकाहरूले लाखौँ डलर आम्दानी गरे । संसार हल्लाएर उनीहरू छुट्टएि । गाम्नागेले पनि गर्‍या हो नि पिरेम त ! उसले गरेको पिरेम त्यो लठ्यौरी मोरी र गाम्नागेबाहेक कसैले चालै पाएनन् । भित्रभित्रै पिरेम गरे, भित्रभित्रै केके विषयमा झगडा गरे र कसैले चालै नपाई छुट्टएि । गाम्नागेले नजिकका साथीभाइलाई त्यो केटीसँग प्रेम गरेको कुरा सुनाउँदा गाम्नागेको अनुहार, ज्यान, खानपान, आम्दानी, जागिर हेरेर तिनीहरूले उसलाई हाँसोमा उडाए, पत्याएनन् । थुक्क मोरा गाम्नागे तेरो लभ स्टोरी !

हिजोआज गाम्नागे विचार गर्छ, यदि त्यो भँगेरी साइजकी केटीसँग छुट्टनिु नपरेको भए एकबारको जुनीमा आजको कथामा थोरै भए पनि फरकपन आउँथ्यो होला । अर्कै अनुहारका, अर्कै चरत्रिका, अर्कै बानीबेहोराका, अर्कै शारीरकि बनावटका छोराछोरी हुन्थे होला यसका । त्यो भँगेरीका कारण यो जुनी यसभन्दा सुखी हुन्थ्यो वा दुःखी हुन्थ्यो होला । ठ्याक्कै यस्तै त के हुन्थ्यो होला र ! तर, त्यो सब केही भएन । यो मात्रै भयो, जो अहिले भएको छ । जस्तै, एउटी …परेकी भए पनि श्रीमती छे -खाली ठाउँ भर्नु गाम्नागेको स्वास्थ्यका लागि हानिकारक छ) । राम्रा र असल दुइटा छोराछोरी छन् । बाँदर लड्ने भीरमा जन्मिएर यहाँ आइपुगेको गाम्नागेलाई के चाहियो ? मनग्य पुगेको छ, दंग छ । संसारै जितेजस्तो ।

एकबारको जुनीमा कस्तो लोग्नेको कल्पना गरेकी थिई होला गाम्नागेकी श्रीमतीले ? भन्ने उल्लु विचार पनि आउँछ गाम्नागेको खप्परमा । खुसी भएका बेला सोध्दा पनि यो रहस्य ऊ खोल्दै खोल्दिनँ । कुरा गर्न खोज्यो आआ, ऊँऊँ गर्दै कुरा अन्तै मोड्छे । अग्लो, बलिष्ठ, खाइलाग्दो, टन्न गाँठ भएको, आँटी, उद्योगी, माथिल्लो तहसम्म पहुँच भएको, जहाँ पनि कुरा मिलाएर जस्तासुकै काम पनि पट्याउन सक्ने- कस्तो ? त्यस्तो सपना यो एकबारको जुनीमा कसैगरी पूरा नहुने भो उसको । दुई छाक अलि मीठो तरकारी किन्न पनि सधैँ गोजी टक्टक्याउने ज्यालादारी पोई उसलाई के मन पर्दो हो र ! तर, विवशता ऊ हाँसेको अभिनय गर्दै, सुखैले बाँचेको अभिनय गर्दै गाम्नागेसँग गाँसिएर घिसारँिदैछे । यो एकबारको जुनीमा त्यसबाहेक बिचरीसँग विकल्प पनि भएन । सबै विकल्प ऊ तरुनी हुँदै एकदिन समाप्त भएका थिए, जुनदिन के-के न पाएँ भनेर एउटा सरकारी संस्थानको दुगुरे खरदारसँग उसले आँखा चिम्लेर लगनगाँठो कसेकी थिई । विस्तारै चाल पाई होली उसले- छ्या भनेर त्याग गर्न पनि नसकिने, राम्रो भनेर टाँस्िसन पनि मन नलाग्ने । भोकै पनि नमार्ने, अघाउन्जेल खान पनि नदिने । नांगै पनि नराख्ने, भनेजस्तो लगाउन पनि नदिने । के-के न गर्न खोजेजस्तो गर्ने तर केही खालो नसार्ने । यस्त्ाो टोक्नु न बोक्नुको बूढासँग उसको पनि सक्किएछ एकबारको जुनी । यसरी स्वास्नी, छोराछोरीको जिन्दगीलाई पनि भीरको चिन्डो बनाउन सफल भएकामा रावण हाँसेजस्तो हाँस्छ गाम्नागे- हि हि हि हा हा हा हा हा ।

एकबारको जुनीमा गाम्नागे यस्तै भयो । यसभन्दा फरक कसै गर्दा नहुने भयो । तै फरक पर्छ कि भनेर थुप्रैले थुप्रै प्रयास गरे । बाबुआमाले छोरो डाक्टर, इन्जिनियर होला भन्ने सपना देखेर बिहान झिसमिसेदेखि बेलुका आधा रातसम्म फकाइफकाई ‘पढ् बाबु पढ्, पढ् बाबु पढ्’ भने । उनीहरूको सपनालाई धूलो चटाएर यो लण्ठु हुन पुग्यो एउटा ट्याउरे सरकारी नोकर । मरतिरी बाँच्नसम्म पुग्ने तलब दिएर गज्जबको गुलाम हात पार्‍यो सरकारले पनि । गुलामीम्ाा बित्यो साइँला तेरो यो एकबारको जुनी ।

अड्डाका मित्रहरूले युनियनको लिडर बनाएर भाषण गर्न पनि लगाइहेरे गाम्नागेलाई । यसले भाषण गर्न पटक्कै जानेन । लिडर हुन अलिकति छल, अलिकति बल, अलिकति आँट, अलिकति ढाँट, अलि ठूलो बोली, सुरक्षित भोलि साथै अलिकति निडर हुनुपर्ने रहेछ । त्यस्त्ाा एउटा पनि सद्गुणहरू नभएको यो डरछेरुवा लिडर पनि हुन सकेन । केही साथीभाइले लेखक बन्न हौस्याए । हास्यव्यंग्यमा उल्का मच्चाउनुपर्छ भन्ने पनि निस्िकए । हो कि क्या हो भन्दाभन्दै लाखौँ लेखकहरूको हूलमा यो कता हरायो कता । अबलाई भने एकबारको जुनीमा यो गाम्नागे डाक्टर, इन्जिनियर, पाइलट, वैज्ञानिक, वकिल, सचिव, मन्त्री, नेता, व्यापारी, हिरो, नर्तक इत्यादि केही हुन नसक्ने पक्कापक्की भयो ।

उसबेला गाम्नागे काँचै थियो । स्कुल पढ्दै गर्दा एकदिन यसलाई वामपन्थीहरूले समाते र प्रशिक्षण दिए । तिनीहरूले सुरुमा उसलाई नसमातेको भए कांग्रेस प्रभावित परविारमा यो पनि कांग्रेसै हुने थियो । नेपालमा भएका चुनाव र हुनेवाला चुनावमा गाम्नागेको एक भोट सधैँ वामेहरूले पाए र पाउने भए । हुन त नाथे गाम्नागेको एक भोटले न कांग्रेसलाई १२ हातका टाँगाले छोएको छ, न कम्युनिस्टलाई कुनै राहत भएको छ । तैपनि, चुनाव आयो कि गाम्नागेलाई चौचौ हुन्छ र भोट खसाल्न लाइन बसिहाल्छ । नबिराई भोट खसाले पनि आफ्नो भोट खेर गएको बाहेक गाम्न्ाागेले कुनै मीठो अनुभूति गरेको छैन । यो जुनीम्ाा उसको भोट सत्यानाश नै भएको लाग्छ उसलाई । यसका कतिपय साथीहरूले यो पार्टीबाट ऊ पार्टी, ऊ पार्टीबाट त्यो पार्टी चहार्दै ठूलाठूला जागिर पाए, कद बढाए, नाम कमाए, दाम कुम्ल्याए । यो बज्जेलाई त्यो बुद्धि पनि आएन, आउलाजस्तो पनि छैन । एकै ठाउँमा टाक्सिएर सिद्धिने भो यो मूर्ख गाम्नागेको एकबारको जुनी !

एकबारको जुनीमा गाम्नागेले यो देशका बारेमा राम्रो कुरा कहिल्यै सुन्न पाएन । जुन दिन त्यो राजनीतिक कार्यकर्ताले गाम्नागेलाई पहिलो प्रशिक्षण दियो, त्यो दिन उसले यो देशको भयावह चित्र सुनाएको थियो । व्रतबन्ध गर्दा पुरोहितले गायत्री मन्त्र सुनाएजस्तो । गाम्नागेले गायत्री मन्त्र बरु बिर्सियो तर त्यो राजनीतिक मन्त्र कहिल्यै बिर्सेन । त्यो दिनदेखि बुझ्न थालेको यो देशको गति सधैँ ओरालै झरेको मात्रै अनुभव गर्‍यो उसले । देश उकालो लगाउन गतिलो नेता चाहिन्छ भन्ने उसलाई लाग्यो र सधँै ऊ त्यस्तो नेताको जन्मको प्रतीक्षामा प्रार्थना गर्न थाल्यो । यस्ता महान् नेताहरू फेला परून्, जसलाई च्याप्पै समातेर खुट्टामा ढोग्न मन लागोस्, त्यो चाहना थियो गाम्नागेको । तर, खुट्टामा ढोग्न त के परैबाट नमस्कार गर्न लायक नेता पनि आजसम्म फेला पारेन उसले । कान चिरेका जोगीहरूको जगजगी मात्रै देख्यो ।

नेताहरूले किस्ताबन्दीमा पटकपटक आन्दोलनमा बोलाए उसलाई । केही हुन्छ कि त भन्दै उनीहरूका पछि लाग्यो यो । एकदिन आन्दोलन सफल भयो । नेताहरू पनि सफल भए । तर, देश सफल भएन । गाम्नागेको आधा उमेर असफल देशको बिलखबन्द नागरकिका रूपमा बितिसक्यो । यसले देश सम्झेर सधैँ पिरोलोबाहेक केही बेहोरेन । पापी, पातकी, लोभी, स्वार्थी, अपराधी, भ्रष्टाचारी, लाछी, निकम्मा इत्यादि नेता र प्रशासकहरूको बिगबिगीले राष्ट्र सधैँ आक्रान्त भएको मात्रै भोग्यो । यो एकबारको जुनीमा यो देशको गति यहाँभन्दा बेग्लै केही होला भन्ने आशा मार्‍यो उसले । चुर्लुम्मै डुब्यो साइँला तेरो यो एकबारको जुनी निराशा र अनिश्चितताको दलदलमा । सबै अनिश्चित ! सरकार अनिश्चित, संविधान अनिश्चित, देशको भविष्य अनिश्चित, जनताको जीवन अनिश्चित ! व्यापार, व्यवसाय, शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगार सब अनिश्चित । एउटै निश्चित कुरा छ- अनिश्चय ।

यो अनिश्चितताको आँधीहुरीबीच उत्पन्न तेरो जीवनको गति मात्रै किन निश्चित हुन्थ्यो र गाम्नागे । त्यसैले बाँकी सबैथोक छाड्दे र अगाडि देखिइरहेको अनिश्चयको भुँमरीतिर अन्धाधुन्ध अगाडि बढ् गाम्नागे ! एक बारको जुनीमा यसमै तेरो कल्याण छ । तथास्तु !

(स्रोत: Kantipur )