Tag Archives: Umashankar Dwibedi

कथा : जाडोमा घुर

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ अन्य संसाधनको अभाव भएपनि हाम्रो देशको गाउँठाउँका जनमानसले भने प्रकृतिको असीम मायाका साथ पाउने वर्षको छवटै ऋतुको उपभोग गर्न पाउँछन् । ग्रीष्मको भयड्ढर थप्पड होस् वा कठयाङ्ग्रिदो जाडोको कर्कश आवेश, मुसलधारे वर्षातको ताण्डव होस् वा गुलाफी बास्नादार बसन्तको … Continue reading

Posted in नेपाली कथा | Tagged | Leave a comment

पौराणिक कथा : दन्तिल र गोरम्भ

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ वर्धमान नामक नगरमा दन्तिल नाम गरेका एकजना आभूषण व्यापारी निवास गर्दथे । नगरका प्रजा र राजा दुवैलाई आफ्नो राम्रो व्यवहारका कारण उनले प्रसन्न राखेका थिए । विशेष गरेर उनी राजाका प्रिय र नजिकका मानिस थिए । समय खुशीपूर्वक … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा | Tagged , | Leave a comment

पौराणिक कथा : देवसेनापति–कात्र्तिकेय

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ पूर्वकालमा देउता र असुरहरूबीच सधैं सङ्ग्राम भइरहन्थ्यो, जसमा प्राय: सधैंभरि घोर रूप भएका असुरहरूको देउताहरूमाथि विजय हुने गर्दथ्यो । जब इन्द्रले बारम्बार आफ्नो सेनाको क्षति भइरहेको पाए अनि उनी मानस पर्वतमाथि गएर एउटा श्रेष्ठ सेनापति प्राप्त गर्ने विचार … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा | Tagged , | Leave a comment

संस्कृति : दोस्रो विवाह–गवना

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ तराईमा विवाह दुईपटक हुन्छ भन्ने सुनेर जनसाधारणलाई आश्चर्य लाग्न सक्छ । केटा–केटीको विवाह भनेको त जीवनमा एकचोटि हुने हो, विवाह जस्तो धार्मिक प्रक्रिया दुईपटक कसरी हुन सक्छ ? तराईबाहेक अन्य भेगका मानिसहरूका बीचमा यो निश्चयत: कौतुहलको विषय हुन … Continue reading

Posted in संस्कार - संस्कृति परिचय | Tagged | Leave a comment

पौराणिक बाल कथा : चार मित्रहरू

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कुनै वनमा एउटा पोखरीको डिलमा बसेर हिरण्यक मुसा, मन्थरक कछुवा तथा लघुपत्तनक काग गफ गर्दै थिए । त्यतिकैमा चित्रा· नाम गरेको एउटा मृग शिकारीको भयले त्रसित भएर कुद्दै त्यहीं आइपुग्यो । तर्सिएर भाग्दै गरेको त्यस मृगलाई आफूतिर आइरहेको … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा, बाल कथा | Tagged , | Leave a comment

पौराणिक कथा : अष्टावक्र

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ उद्यालक मुनिका कहोड नामले प्रसिद्ध एउटा शिष्य थिए । उनले आफ्नो गुरुदेवको बडो सेवा गरे । सेवाबाट अत्यन्त प्रसन्न भई गुरुले उनलाई जम्मै वेदको अध्ययन गराइदिएर आफ्नी सुजाता नामकी कन्यासित विवाह पनि गरिदिए । केही समय बितेपछि सुजाता … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा | Tagged , | Leave a comment

पौराणिक बाल कथा : वणिक्पुत्र

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कुनै नगरमा सागरदत्त नामको व्यापारी बस्दथ्यो । उसको छोराले बजारबाट एक सय रुपियाँ मोल पर्ने एउटा पुस्तक किनेर ल्यायो । त्यस पुस्तकमा लेखिएको थियो– प्राप्तव्यमर्थ लभते मनुष्यो, देवोऽपि तं लङघयितुं न शक्त: । तस्मान्न शोचामि न विस्मयो मे,यदस्मदीयं … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा, बाल कथा | Tagged , | Leave a comment

पौराणिक कथा : परशुराम

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कान्यकुब्ज (कन्नौज) नामक नगरमा गाधि नामक एउटा बलवान राजा राज्य गर्दथे । कुनै कारणवश उनी वनमा गएर बस्न थालेका थिए । वनमा उनको एउटी कन्या उत्पन्न भइन् । ती कन्या स्वर्गकी अप्सराभैंm सुन्दरी थिइन् । उनको नाम थियो– … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा | Tagged , | Leave a comment

पौराणिक बाल कथा : ब्राह्मण र सर्प

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कुनै नगरमा हरिदत्त नाम गरेका एकजना ब्राह्मण बस्दथे । उनीसित खेती गर्न योग्य खेत पनि थियो तर खेतीमा उनी जति परिश्रम र दु:ख गरेर काम गर्दा पनि राम्रो आमदानी हुँदैनथ्यो । गर्मी महिनामा एक दिन उनी खेतमा धेरै … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा, बाल कथा | Tagged , | Leave a comment

पौराणिक कथा : राजा मान्धाता

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ राजा युवनाश्व इक्ष्वाकुवंशमा उत्पन्न भएका थिए । उनले एक सहस्त्र अश्वमेध यज्ञ गरेर प्रत्येक यज्ञमा ठूलो धनराशि दक्षिणाको रूपमा ब्राह्मणहरूलाई दानमा दिएका थिए । आफ्ना मन्त्रीहरूलाई आफ्नो राज्यको भार सुम्पेर ती मनस्वी राजाले मनोनिग्रह गरेर सधैंको लागि वनमा … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा | Tagged , | Leave a comment

बाल कथा : बकुला र गङ्गटो

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कुनै वनमा अनेक जलचरहरूद्वारा सुशोभित एउटा पोखरी थियो । त्यस पोखरीमा विभिन्न प्रकारका भ्यागुता, माछा, सर्प, गङ्गटो तथा गोहीका साथै बकुलाहरू पनि निवास गर्दथे । बकुलाहरूमध्येको एउटा बूढो बकुला आफ्नो शक्ति सामथ्र्यले माछा समातेर जीविका चलाउन असमर्थ भइसकेको … Continue reading

Posted in बाल कथा | Tagged | Leave a comment

पौराणिक कथा : कर्ण

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ पुरानो कुरा हो, एक चोटि राजा कुन्तिभोजकहाँ एकजना महान् तेजस्वी ब्राह्मण आए । उनको शरीर अग्लो तथा कपाल र दार्हीजु·ा ठूलो ठूलो बढेको थियो । उनी बडो दर्शनीय र भव्यमूर्ति थिए तथा हातमा दण्ड धारण गरेका थिए । … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा | Tagged , | Leave a comment

पौराणिक कथा : राजकुमारी सुकन्या र महर्षि च्यवन

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ महर्षि भृगुका च्यवन नामक एक तेजस्वी पुत्र थिए । उनी तपस्या गर्न भनी वनमा गए । ती मुनिकुमार तपस्या गर्ने उद्देश्यले वृक्षको समान निश्चल भएर एउटै स्थानमा वीरासन लगाएर बसिरहे । बिस्तारै धेरै समय बितिसकेपछि उनको शरीरलाई तृण … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा | Tagged , | Leave a comment

पौराणिक कथा : बाहुन, ठग तथा बोका

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कुनै नगरमा मित्र शर्मा नाम गरेका एकजना अग्निहोत्री बाहुन बस्दथिए । माघको महिनामा अत्यन्त शीतल बतास चलिरहेको थियो । वातावरण कुइरोले डम्म ढाकेको थियो । आकाशमा बादल लागेको तथा फुस्स फुस्स पानी परिरहेको थियो । मौसम जाडोको कारण … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा | Tagged , | Leave a comment

बाल कथा : गौंथली र खरायो

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कुनै ठाँउमा एउटा विशाल वृक्ष थियो । त्यस वृक्षको टोड्कोमा कपिञ्जल नाम गरेको एउटा गौंथली बस्दथ्यो । त्यसै वृक्षमाथि एउटा काग पनि बस्दथ्यो । साँझ परेपछि काग र गौंथली आपसमा देर्विर्ष, ब्रह्मर्षि तथा ऋषि मुनिहरूका प्राचीन चरित्र तथा … Continue reading

Posted in बाल कथा | Tagged | Leave a comment

बाल कथा : सुनको सुली गर्ने चरा

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ पर्वतीय प्रदेशमा एउटा ठूलो रूख थियो । त्यस रूखमाथि सिन्धुक नामक एउटा चरा बस्दथ्यो । त्यस चराको सुली सुनको हुन्थ्यो । एक दिन एउटा ब्याधा शिकार गर्नका लागि त्यसै प्रदेशमा गयो । चराले ब्याधाको सामुन्ने सुली गर्‍यो । … Continue reading

Posted in बाल कथा | Tagged | Leave a comment

पौराणिक बाल कथा : वदनाम वधूको कथा

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कुनै नगरमा वीरवर नामक एकजना सिकर्मी बस्दथ्यो । उसको स्त्रीको नाम कामदमनी थियो । कामदमनी व्यभिचारिणी स्वभाव भएकी सार्‍है बदनाम आईमाई थिई । आफ्नी पत्नीबारे छिमेकीहरूको कान खाने कुरा सुनेर वीरवर सधैं दिक्दार रहन्थ्यो । एक दिन उसले … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा, बाल कथा | Tagged , | Leave a comment

संस्कृति परिचय : नेपाली राजदरबारमा भोजपुरी भाषा

~उमाशङकर द्विवेदी~ बाइसे चौबीसे राज्यहरूलाई जितेर पृथ्वीनारायण शाहले वर्तमान नेपाल राज्यको स्थापना गर्दासम्म नेपालमा नेपाली जस्तो कुनै खास भाषाको जन्म भइसकेको थिएन भन्ने कुरा इतिहास शिरोमणि बाबुराम आचार्यले ‘पुराना कवि र कविता’ पुस्तकमा सकारेका छन् । त्यसै पुस्तकमा उनी अगाडि … Continue reading

Posted in संस्कार - संस्कृति परिचय | Tagged | Leave a comment

पौराणिक बाल कथा : चित्रग्रीव परेवा

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कुनै ठाउँमा एउटा विशाल बटवृक्ष थियो । त्यसको फल खाएर नानाथरि चराहरू रमाउँथे तथा त्यसको टोड्कामा विभिन्न चराहरूले गुँड बनाई आफ्ना बचेराहरूका साथ सुखपूर्वक निवास गर्दथे । त्यसको शीतल छहारीमा बसेर टाढाबाट आउने बटुवाहरू आराम गर्दथे । त्यसै … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा, बाल कथा | Tagged , | Leave a comment

पुस्तक समीक्षा : साँचेको सम्झना– एक नजरमा

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ नेपाली साहित्यका प्रखरचेता स्रष्टा निर्मोही व्यासद्वारा लिखित “साँचेको सम्झना” नामक संस्मरणसङ्ग्रह साझा प्रकाशनले हालसालै प्रकाशित गरेको छ । बहुमुखी प्रतिभाका धनी निर्मोही व्यासका यसअघि बेहुली अन्माएको घर (कवितासङ्ग्रह), सरिता (काव्य), एलबमका पानाहरू (उपन्यास), नौ पाइला (यात्रासंस्मरण), स्वयम्भूका आँखाहरू … Continue reading

Posted in पुस्तक समीक्षा | Tagged , | Leave a comment

पौराणिक कथा : हिरण्यक ताम्रचूड

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ चित्रग्रीव परेवाको बन्धन हिरण्यक मुसाको जहान परिवारका सदस्यहरूले सजिलैसित काटी मुक्त गरिदिएको घटना हेरेर लघुपत्तनक काग छक्क पर्‍यो । उसले मनमनै विचार गर्‍यो–हिरण्यक मुसो आपत आइपरेको बेला धेरै उपयोगी छ । अत: जसरी भए पनि यस मुसासँग मैत्री … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा | Tagged , | Leave a comment

पौराणिक कथा : मुद्गल ऋषि

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कुरुक्षेत्रमा मुद्गल नाम गरेका एकजना ऋषि बस्दथे । उनी बडो धर्मात्मा र जीतेन्द्रिय थिए । उनी सदैव सत्य बोल्दथे र कसैको पनि निन्दा गर्दैनथे । अतिथिहरूको सेवा गर्ने उनले व्रत लिएका थिए । उनी बडो कर्मनिष्ठ तपस्वी महात्मा … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा | Tagged , | 1 Comment

पौराणिक कथा : भीमसेन र हनुमान

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ जिउँदै स्वर्गमा गएका अर्जुन फर्कने आशामा पाण्डवहरू नरनारायणको आश्रम काम्यकवनमा छ दिनसम्म विश्राम गरे । छैटौं दिन अकस्मात् इशान कोणबाट बग्दै गरेको हावाको कारणले हावाको साथ एउटा सहस्रदल कमल उड्दै आएर उनीहरूको छेवैमा आई खस्यो । त्यो कमलको … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा | Tagged , | Leave a comment

संस्कार परिचय : छठपूजा

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कार्तिक महिनाको शुक्लपक्ष चौथी तिथिबाट छठ पर्वको शुरुआत हुन्छ । छठमा गरीब वा धनी जोसुकैको घरमा छठ पूजा धुमधामका साथ मनाइने परम्परा रहेको छ । वास्तवमा भन्ने हो भने छठ पूजा उत्सवको रूपमा मात्र नभई कठिन व्रतोपवासको रूपमा … Continue reading

Posted in संस्कार - संस्कृति परिचय | Tagged | Leave a comment

बाल कथा : बोल्ने गुफा

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कुनै वनमा खरनखर नामक एउटा सिंह बस्दथ्यो । एकदिन भोकले आकुल–व्याकुल भएर शिकार गर्नको लागि जानवरहरूलाई खोज्न यताउति भौतारिंदा पनि साँझसम्म कुनै जानवर फेला पार्न सकेन । सूर्यास्त भइसकेपछि उसले कुनै जानवर बस्ने एउटा रित्तो गुफा देख्यो । … Continue reading

Posted in बाल कथा | Tagged | Leave a comment

पौराणिक कथा : जुम्रा र उडुस

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ एउटा राजाको अत्यन्त सुखदायी शयनागार थियो । त्यस शयनागारमा आरामदायक ओछ्यान थियो । त्यस ओछ्यानमा अत्यन्त सुकिलो तथा सफा तन्ना ओछ्याइएको थियो । त्यस तन्नाको सन्धि (जोड)मा मन्दविसर्पिणी नाम गरेको एउटा जुम्रा बस्दथियो । राजाको स्वादिलो रक्तपान गरेर … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा | Tagged , | Leave a comment

पौराणिक कथा : शिकारी, बँदेल र स्याल

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ वनको एउटा कुनामा एउटा शिकारी बस्दथ्यो । एक दिन शिकारको लागि ऊ वनमा निस्केको थियो । हिंड्दै जाँदा उसले अत्यन्त विशाल तथा कालो वर्णको एउटा बँदेल फेला पार्‍यो । सामुन्ने त्यस्तो अदभूत शिकार देखेर शिकारीले तत्कालै धनुषको डोरी … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा | Tagged , | Leave a comment

नैतिक कथा : अभागी सोमिलक

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कुनै नगरमा सोमिलक नाम गरेको एउटा जुलाहा बस्दथियो । ऊ अनेक प्रकारका र· तथा चित्रकारीयुक्त रेशमी वस्त्र बनाउन निपुण थियो । उसले तयार पारेको रेशमी वस्त्र राजा– महाराजा तथा ठूला–ठूला साहू महाजनहरूले किन्ने गर्दथे तर जति राम्रो र· … Continue reading

Posted in नैतिक कथा | Tagged | Leave a comment

पौराणिक बाल कथा : घण्टावाल ऊँटको कथा

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कुनै नगरमा उज्वलक नाम गरेको सिकर्मी बस्दथ्यो । जति काम गर्दा पनि पर्याप्त आम्दनी नहुने भएकोले दरिद्रताले उसको घरमा स्थायीरूपमा वास गरिसकेको थियो । आफ्नो यो दुदर्शा देखेर ऊ खिन्न भएर सोच्दथ्यो–यस नगरका प्रत्येक मानिसले आफ्नो–आफ्नो काम गरेर … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा, बाल कथा | Tagged , | Leave a comment

पौराणिक बाल कथा : धर्म बुद्धि र पाप बुद्धि

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कुनै शहरमा धर्म बुद्धि र पाप बुद्धि नाम गरेका दुई मित्रहरू बस्दथे । त्यसमध्ये पाप बुद्धिले एकदिन मनमा विचार गर्‍यो– “म मूर्ख तथा दरिद्र छु । अत: यस धर्म बुद्धिको साथमा लागेर विदेश जानुपर्छ तथा त्यसको प्रभावले धनापार्जन … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा, बाल कथा | Tagged , | Leave a comment

पौराणिक बाल कथा : उँट, स्याल र काग

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कुनै वनमा मदोत्कट नामक सिंह बस्दथ्यो। बाघ, काग तथा स्याल तीनजना उसका सहायक थिए। एक दिन आफ्नो झुन्डबाट छुट्टिएको कथनक नामक एक्लो उँट देखा पर्‍यो। त्यस उँटलाई देखेर सिंह छक्क पर्‍यो। सिंहले आफ्ना सहायकहरूलाई बोलाएर भन्यो–हेर त, यो … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा, बाल कथा | Tagged , | Leave a comment

पौराणिक बाल कथा : वल्मीकोदरस्थसर्प

~उमाशङ्कर द्विवेदी~ कुनै नगरमा देवशक्ति नाम गरेका राजा बस्दथ्ये । उनको छोराको भुँडीमा एउटा सर्प बस्दथ्यो । उदरस्थ त्यस सर्पको कारणले त्यो राजकुमार दिन प्रतिदिन दुब्लाउँदै गएर क्षीण हुँदै गइरहेका थिए । असल असल वैद्यहरूको शास्त्रीय विधिको उपचार तथा औषधिले … Continue reading

Posted in पौराणिक कथा, बाल कथा | Tagged , | Leave a comment