~डम्बर थामी ‘अनुपम’~
निको पूर्खा यापती छुकु ङा सुनारी आजीकाई कापुते नातोले फिरी दिगोरे खाम लोङ्सा दाङुन्दुईछ । भुम्या देवाकाई साक्षी नातोले तोवानी खाम कापीते खेम्सा दाङुन्दुईछ । इतिहास ङा निको जातीय पियङ्दु योगदानको खाम । बलिदानको खाम । त्याग ङा तपस्याको खाम । सत्ता टाहुदु खाम । बहादुरीको खाम । गरिब ङा नि उनी लिबी थाईदु मिपालीको पक्षते टानीटापूर उनी थेङेन्दु खाम । निको जातिपाली फिलेङ्दु ठाईपालिङा कुन्दुनी तरीकाए मोसा अकिल लोयङ्नो ? शासकपालीनामा कुन्दुनी तरीकाए लाक्पा नाम्पाताले उस्तेबाङ्को अस्तित्व चिमोएङ्नो ? कावानी खामपालीको साईमासाई उछिन्चै लोङ्सेको भावनापाली खेईसा याङादुईछ । थाङ्मी जातिङा होइ ठाइ-ठाईङा आट्ठे सुरो मिपाली होकेङ्थ्यो । अन्याय, अत्याचारको विरुद्धङा लाक्पा नाम्पायङ्थ्यो । देशेको जैधन्यापालीए, मुल्मीपालीए तोबाङ्को स्युन्दुरी बनईतोले नाहुदु बेरेङ विद्रोहको मेताङ चितियङ्थ्यो । नि उनी लिबी थाईदु मिपालीकाई हाबी हेन्सा उलाम चिखेतेङ्थ्यो । त्यै शिलशिलाङा गए काङा निको जातिको आथाङ चाला रामेछाप दोरम्बा गाउँ पालिका (हाबीको डडुवा गा.वि.स.-५) को गान्बा मी चतुरमान थामी (समर) को बारेङा चर्चा लोङ्सा याङादुईछ । निथेको खामङिनी लेखपाली खेम्सा गाईको का प्रयास मात्रै थादु । चिठेन्सिङादुईछ । निथेको खामङिनी कावानी जेत लोङ्सा गार्‍हो थादु । कुता कुता गल्ती थासा याहान भुन्या क्षमा आमातुन्दु ।
वर्गसंघर्षको उलामते चावाङादु बेरेङ गाइ २०५६ साल कात्तिक महिनाङा रामेछाप जिल्लाङा तिरिसिक्सा खालाम्ले नाहुन्थ्यो । निए असोज महिनाङा काभ्र्या जिल्लाको भिमखोरी चौकीकाई सोला यावान । पुलिस चौकीकाई सोला यावादु का गाइको पहिलो अनुभव थाथ्यो । ओलिगोरे राईफाल कात्तावाले नि सिन्धुली जिल्लानाई हुसिताले फिरी रामेछाप वाङिथ्यो । (काको काहानी अलम्गा होदु । फिरी फिरी खाम लोङुन्दु ।) त्यै बेलाङा गए गान्बा मी चतुरमान थामीको बारेङा खाम साईले नाहुन्थ्यो ।आट्ठे नै साहसी मी थादु यासियङ्थ्यो तोङाको बानपालिए । (फिरी २०५८ सालङा निको आपाअमा होइ रामेछाप जिल्लाङा थामी राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चाको संगठन बनईसा यादु बेरेङ त्यै गान्बा मिको नेमते होक्ताले खाम लोङुदु रेसो । संगठन जुकुदु रेसो । निको आपाआमाए तो गान्बा मिको बारेङा आट्ठे बनेलादु खाम चिनासाएङ्थ्यो । तो थाताले झुन गाइकाइ जिज्ञासा थाङाले नाङाथ्यो ।) त्यै थाताले तो गान्बा मीनामा खाम लोङ्सा आलिङाथ्यो । भेटाईसा आलिङाथ्यो । थाङ्मी जातिको बारेङा आयुत्सा आलिङाथ्यो । तोको आहे आहे समय लिबी मात्रै तो गान्बा मीकाई भेटायुनुङ । ङा खाम लोङुनुङ । साँच्चै नै तो गान्बा मी आट्ठे जोसिलो निथ्यो । निथेको जाति ङा समाजको लागि उछिन्चै थाले होइ योगदान पिको माइदु भन्न्या विचार नाहुदु बनेलादु मी थादु रेसो । यस्तो मीपाली निको समाजङा उछिन्चै खालाम्वादु ।
ह्यूते शैलुङ डन्डी । न्हाते तामाकोशी स्योङ । तो बीचको राडेते होक्दु दोरम्बा गाउँ पालिका । हाबीको डडुवा गा.वि.सा. । निको जातिपाली होकेङ्दु ठाई । तो दिगोरे डडुवाङा बे आहेजसो नाइ निको थाङ्मी जाति होकेङ्दु रेसो । त्यै ठाईङा २०११ साल माघ १८ गते आपा हर्क बहादुर थामी ङा आमा धन माया थामीको कोखङिनी निक्लेहोथ्यो चतुरमान गान्बा मी । आट्ठे नै गरिब परिवारङा निक्दु थालेहोई उच्याचादेखि नै आट्ठे चलाख थाताले तो गान्बा मीको नामे चतुरमान नायङ्दु रेसो । उच्याचादेखि नै राजनीतिक चेतना नाहुदु रेसो । साकालेकाई संगठित लोङ्सा अकिल होइ होदु रेसो । त्यै थाताले बे चतुरमान नामे थादु रेसो । गरिब परिवारङा बोदु मी थाताले आहे पढईसिसा माथाङुनो । गुरुकुल शिक्षा चिठेन्सिताले साक्षरसम्मा थाले होसो । परिवारको दि का मात्रै चा थादु रेसो । दिका चा थाले होइ आट्ठे लाडे नोङुदु रेसो । ईन्या थासा यादु बेरेङ २०२३ सालङा चौधा वर्षको उमेरङा नै बोरे यासिदु रेसो । बोरे यासिङालिबी उछिन्चै समय परिवारनामा होक्ताले । त्याङ लिबी उस्तेको नेमते च्यासा, तुन्सा, बुसिसा आकुस्या मानिताले आकुस्या जोहो लोङ्सा २०३३ सालङा भारतनाई यादु रेसो । भारत याङालिबी आकुस्याको जोहो लोङ्साकाई आट्ठे आहे-आहे जेत लोङुसो । जेत नामानामा तोङाको मजदुर संगठनङा बिताले संगठनको जेत होइ लोङुदु रेसो । त्यै बेलाङिनी नाइ नि कुनी गरिब थाइन ? कुनी अन्यायङा पाराईन ? ङातोले चेतना रादु रेसो । त्याङ झुन तोको लोङ्सेङा चेतनाको उनी तोताले उस्तेको नेम वाङ्दु रेसो ।
नेमङा वाङ्ङालिबी फिरी समाजङा चेतना चिस्रेक्सा जेत लोङुले नाहुदु रेसो । त्याङलिबी २०४० सालङा पिस्कर हत्याकाण्ड थाङालिबी तो बेरेङको कम्युनिस्ट पार्टीको भूमिगत मिपालिनामा सम्पर्क थाताले संगठित थाताले पार्टीको-संगठनको जेत लोङुदु रेसो । फिरी त्यही शिलशिलाङा हारा ना हारा बे लोङ्को मायान यासिताले २०४३ सालङा गाउँ पन्चायतको चुनावङा उपप्रधान पन्चाते सेरेक्ताले तोङाको जनतापालिए चिजितायङ्दु रेसो । उपप्रधानपन्चा थाताले होइ जनता ङा समाजको लागि नाइ जेत लोङुनो । ङा दुङ दुङ्ङा कम्युनिस्ट पार्टीको जेत होइ लोङुनो । त्याङ लिबी फिरी देशेङा पन्चायती व्यवस्था विरुद्धङा जनतापालीको वितृष्णा थाहा याहान । ङा देशे फिरी आदुम आदुम थासा याहान । जनताको पक्षते जेत लोङुदु बेरेङ बामपन्थीको आरोप लागाईतोले २०४५ साल ताप्सा ताप्सा बेरेङ गिरफ्तारीङा पारायान । २८ दिन जेल होक्ताले २०४६ सालङा बहुदल राङालिबी जेलङिनी लेतान । फिरी संगठनकै जेत लोङुनो । देशे ङा जनताकै लागि जेत लोङुनो । त्याङ्लिबी २०४९ सालको स्थानीय निर्वाचनते गा.वि.सा. अध्यक्षते सेरेकान । तरा मतदान केन्द्रते कांग्रेस ङा राप्रपाको गुन्डा पालिए बुथ कब्जा लोङ्तोलो निको गान्बा मी चतुरमानकाई सेरेक्सै माथाङ्तिनी णेयङनो । तो घटना थाङालिबी फिरी जाति थासाकाई भारतनाई याहान । उपचार थाङालिबी फिरी दि वर्षालिबी नेमते वाङान । त्याङ्लिबी एमालेङा संगठित थाले होइ दुङ दुङ्ङा माओवादी पार्टीको समर्थक थाताले जेत लोङुनो । फिरी २०५४ सालको स्थानीय निर्वाचनङा एमाले पार्टीगिनी गा.वि.स. अध्यक्षाते सेरेकान । तो पाली अध्यक्षा जिताईनो । अध्यक्षा जिताईङालिबी थाङुदुसम्मन जनताकै लागि जेत लोङुनो । जति जेत लोङुले होइ हाराहोइ पार माथाङालिबी फिरी गा.वि.सा. अध्यक्षागिनी राजीनामा पितोले २०५८ सालङा माओवादी पार्टीङा बियान । संगठित थाले होदु रेसो ।
त्याङ्लिबी सक्रिया थाताले संगठनको जेत लोङ्सा हेनुनो । उचिन्चै समयङा स्थापित थाहान । स्थापित थासा नामानामा दुश्मनको मेसेको बुसिकासी होइ थाहान । तरा उस्तेको संगठनको जेत मतोर्ताहुनो । त्याङलिबी २०५८ सालङा गा.ज.स. प्रमुख थाहान । जिल्ला जनसरकारको सदस्य थाहान । एरिया सदस्य थाहान । २०५९ साल चैत (१-३) गते दोलखा जिल्लाको लापिलाङते थादु थामी राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चा, नेपाल को पहिलो राष्ट्रिय सम्मेलए केन्द्रीय अध्यक्ष चुन बहादुर थामी ङा केन्द्रीया उपाध्यक्ष चतुरमान थामीकाई चयन लोङुनो । हो त्यै बेरेङ गए तो गान्बा मीनामा साकाले विषयङा खाम लोङुन्दु थाथ्यो । (गाई होइ तो बेरेङ मुक्ति मोर्चाको महासचिव थाङाले नाङाथ्यो । दिगोरे संगठनको भाइटल पोस्टङा थाङालिबी खाम लोङ्सा होइ सजिलो थासो ।) आहे आहे शिक्षा हाँसिल मालोङुले होइ साकाले विषयवस्तुते आट्ठे दखल नाहुथ्यो । देश ङा जनताको लागि जस्तो चुनौती राले होइ सामना लोङ्सा खुबी होथ्यो । ईन्या गरी पन्चायतका देखि बहुदलीय व्यवस्था रादु तेका । त्याङ विभिन्न पार्टीपालीको सरकार रादुतेका । समाजको लागि योगदान पिहुदु तो गान्बा मी निथेको जातिको लागि होइ हरदम कोशिश यासिदु रेसो । गए तो नामा खाम लोङुदु बेरेङ थासायुनुङ । खुशी होइ लागाईङान ।
२०६० साल साउन ३२ गतेको दिन । दोरम्बा गा.वि.सा. को दिगोरे नेमते तो बेरेङको माओवादी पार्टीको ४ नं एरियाको बैठक थादु बेरेङ । रामेछाप मन्थली सदरमुकामगिनी मेजर राममणी पोखरेलको कमान्डङा वाङ्दु तो बेरेङ्को शाही सेनाको जत्थाए बैठक थादु नेमकाई घेरा पितोले सेर्वा उनी गोली यातोले निस्का बानपालिकाई तोङा नाइ सातुनो । त्याङ्लिबी जिल्ला जनसरकार प्रमुख बाबुराम लामा ङा १९ जाना बानपालीकाई लिबिदिशा लाक छ्युतोले दोरम्बाकै डाँडाकटेरिङा हेन्तोले कापु कापुते गोली यातोले साकालेकाई सातेङ्नो । तो मेसोङा निको गान्बा मि चतुरमान थामी (समर) होइ पारायान । तो बेरेङ गाइको जेत लोङ्सा ठाइ (कार्यक्षेत्र) होइ त्यै जिल्ला थाथ्यो । गाइ जनमुक्ति सेनाको कम्पनी कमिशार थाङाथ्यो । गाइको टोलीको होइ तो घटनाङा दि सेक्सन सखाप थाहान । तो घटनाङा निको जातिङिनी (चतुरमान थामी, सोमती थामी ङा चमेली थामी) सुम्का थाङ्मीपालिको चाइ खेयान । तो दिन माओवादी ङा सरकारबीच दाङ जिल्लाको हापूरे ईसिदु ठाइङा वार्ता थादुई थियो । तरा शान्ति वार्ताको उल्लंघन लोङ्तोले तोवानी घटना थासा याहान । का घटना मानव अधिकार बिरोधि घटनाको रुपङा साकाले राडेङा (संसारमा) फिलान । चौतर्फी विरोध थाहान । सरकारए षड्यन्त्रको कापू चिस्रेकुनो । त्यै थाताले त्यति आहे आहे मिपालीको चाइ खेयान ।
तो घटना थादु बेरेङ गाइ होइ रामेछाप जिल्लाङा नै होक्ङाथ्यो । तो घटनाए गाइ होइ आट्ठे विछिप्ता थाङान । त्याङ्लिबी गए होइ प्रतिरोधको योजना बनईनुङ । तो घटनाते सियन्दु बानपालीको लास छिरलो थालेहोथ्यो । बल्लाबल्ला सदगत लोङ्वान । मेसेको नानी वानी चतुरमानको लास सारा देशेमीपाली सेरेक्ताले उस्तेबाङको मोसानी डन्डीङा हेन्तोले सदगत लोयङ्नो । ईन्या गरी थाङ्मी इतिहासको सर्ग्याङा तोदु चाला चाँडै निपान । देशेङा जनताको लागि चाँडै निप्दु चालाकाई लाख लाख सम्मानङा श्रद्धाञ्जली अर्पण लोङुन्दु ।
२४ माघ २०७७, पराईभूमी ।
नोट: का लेख खेम्साको लागि रामेछापङा होक्दु कुशल थामी ‘कुसुम’ हुको लेखकाई आधार लोङुन्ले नाहुन्दु ।
(स्रोत : रचनाकार स्वयंले ‘Kritisangraha@gmail.com‘ मा पठाईएको । )
