~डम्बर थामी ‘रोईमीडाती’~
गाइ मिर्‍याङ्को दिनपालिङा राज्य व्यवस्थानामा लाक्पा नाम्पाङादु दिका योद्धा थाङाथ्यो । त्यै थाताले नाले तो बेरेङको लाक्पा नाम्पाइदु । जेखामिपालीको अत्याचारनामा किडिईदु । इतिहासको डिङ्डिङ-डिङ्डिङ पानापाली पल्टईसा राहुन्दुईछ । वर्गसंघर्षको का भट्टी उनी सफरपालीको खाम चिसेरेक्सा दाङुन्दुईछ । क्रान्तिको आथाङ उनी तोताले जिमी नै आथाङ थादु दिउनीको खाम नोङुन्दुईछ । कावानी इतिहासको क्यानभासङा अनुभवको रङ्ग पाली लात्सा दाङुन्दुईछ । मिपालीको खेईदु चाईको मसिए खेम्सिदु डिङ्डिङ शब्दपालीको षोङ ताराईसिङादुईछ । आहे-आहे हारपाली ल्योक्तोले दिगोरे जीत खालाम्दु वानी बेगाले नै राडेङा बेन्चिङादुईछ । ईन्या-ईन्या ठेङ्ठेङ ङा निर्मम लाक्पा नाम्पासाको दौरानङा । गए काङा नेपाली मिपालीको त्याग, तपस्या, वीरताङा बलिदानको चुचुलीङा थेङ्ताले होक्दु ऐतिहासिक जिमी पिस्करको गाथाकाई लुङ्गुरिङा नासा दाङुन्दुईछ । का आहे बर्खा हाबीको घटनाको साकाले खामपाली बे मारासाहोइ थाङादु । गए नासायुन्दु ङा साईङादु जति खामपाली चिनासाईसा दाङुन्दु । साकाले खामपाली माराहान्या माफ आमातुन्दु ।
निको देशेङा जेखा जनयुद्धको आट्ठे आदुम फिल्ङालिबी गाईहोई योद्धा थाताले याङान । उच्याचै उमेरङा गाइ भुन्दा जेखा बन्दुक चाबुहुनुङ । गाइ भुन्दा गोरुङ माइनपाली (एम्बुसपाली) चाबुतोले चावाङान । कुताले विरहको राग चिलेतेदु सारंगी चाबुहुनुङ । कुताले साकाले चिसेरेक्सा छितालिङ चाबुहुनुङ । कुताले रंग लात्सा उच्याचा थोपे चाबुहुनुङ । कुताले तोकोलो चाबुहुनुङ । कुताले ईथेक्दु आईकुचा चाबुहुनुङ । कुताले डिङ्डिङ मेताङ चाबुहुनुङ । कुताले कलम चाबुहुनुङ । कुताले चुचुली आदर्शङा मालेमावादी अकिल चाबुहुनुङ । कुताले सच्चा सर्वहारावादी दर्शन चाबुहुनुङ । तरा नाले राताङाले सहिद, बेपत्ता, घाईत्या योद्धापालीको आहे-आहे पीडा चाबुहुन्दुईछ । ङा गय होइ कावानी जिन्दगी घिसेयुन्दुइछ । साँची ङासा रावान भुन्या तो बेरेङ क्रान्तिकारीपाली आहे खाल्या योद्धा थाको माईथ्यो । दिगोरे खाल्या थातले माजाथ्यो । सम्भव होइ माथाथ्यो । उत्पादन नोङ्सा योद्धा । साँस्कृतिक योद्धा । डिङ्डिङ योद्धा । संगठन नोङ्सा योद्धा । वीर योद्धा थाको माईथ्यो । का साकाले योद्धा थादुको नामे “लाल ङा निपुण” (रेड एण्ड एक्सपर्ट) यासियङ्थ्यो । नि जसरी होई कावानी थाको माईथ्यो । का आट्ठे महत्त्वपूर्ण थाथ्यो । क्रान्तिको द्वन्दवाद यही थाथ्यो । त्यै थाताले वे क्रान्ति थालेहोथ्यो । क्रान्ति पूरा नोङ्साकाई लिबीथादु देशेमिपाली चिसेरेक्साकाई चावाको माईथ्यो । तो बेरेङ्ङा गाइ २०५४ सालको फागुन महिनाङा ऐतिहासिक जिमी पिस्करङा तिरिसिक्सा मौका खालामुन्ले नाहुन्थ्यो ।
गाइ हाबी यालेत्ङादु नेम तौथलीङा क.अखण्ड (विष्णु कुमार श्रेष्ठ) को नेम थाथ्यो । निको देशेङी गोङ्खा, छिरुवा, थाङसाको लेक, गैरी, हात्ती छहराको कापु थाताले खरीढुंगाङिनी तौथली यालेतिथ्यो । हाबी-हाबी निको बाज्या-आपापालीए छ्या-आसा चाबुयङ्दु उलाम यही थाथ्यो । निको आपाए नै का उलाम चिखेतिथ्यो । [क. अखण्ड पूरानो कम्युनिस्ट, क्रान्तिकारी योद्धा ङा उर्जावान, मार्क्सवादी विचार, दर्शन निदु थियो । तोको साकाले परिवार नै क्रान्तिकारी निथ्यो । तोको जेखा चा पूर्वाको घोडेटार मोर्चाङा सियान । का क्रान्तिकारी परिवारको बारेङा रादु दिनङा थप चर्चा नोङुन्दु ।) क. अखण्डकै नेम्ते गय धुस्कुनको निसका बानपाली क. राजेन्द्र थामीङा क. भुबल थामीकाई भेटायुन्थ्यो । (क. राजेन्द्रको होइ किलो शेरा टू अप्रेसनको बेलाङा सिन्धुपाल्चोककै राम्च्याङा शहादत थाहान ।) तोबाङनामै गाइ धुस्कुन ङा पिस्करङा याङाथ्यो । २०४० साल माघ्या सक्रान्तिङा थाङ्मी बुबुहुपाली (ईली थामी ङा वीर बहादुर थामी) को चाई खेईदु जिमीङा तिरिसिक्सा खालाम्तोले आट्ठे गर्वानुभूति थाङाथ्यो । दिगोरे इतिहास जुक्साकाई निको जातिको चाइ खेईलेहोथ्यो ।
हाबी राजेन्द्र बुबुको नेमङा याङान । उच्या-उच्या हुचापाली । बनेलादु खाम लोङुदु पैरी । आर्थिक अवस्था कमजोर थाले होइ बनेलादु जाहान । मिलाईदु उच्याचा सफा नेम । पिंढीते होक्ताले उछिन्चै बात नोङ्वान । उच्या-उच्या थाले होइ युङ कोटेतोले कालीगढपालीए चुकुदु वानी नेमको कोटेपाली । निको आलाम्पुको वानी युङए तेहुदु नेमपाली । नेम जुक्सा होइ पर्मा नोङ्सा अनौठो चलन । सफाचट मझेरी, दलानङा लाङ्गापाली । बगैंचाते फालफूलको बोटपाली । युद्धङा याताले रिटायर्ड थायङ्दु वानी मिपाली । मुड्की चिस्रेक्तोले क्रान्ति-जिन्दवाद ! ङाहुदु वानी बस्तीपाली । ङा लालयोद्धा वानी जनसमुदायपाली । तोबाङनामा क्रान्तिको उछिन्चै भलाकुसारी नोङ्वान । तोबाङ्को माङ्ङा नै क्रान्ति होदु रेसो । ठाडाठोडी आपाआमापालीए होइ “जहाँ संघर्ष थादु तोङा बलिदान थादु”ईसिएङ्ताले निकाई नै अर्ती पिईदु बेरेङ गौरव लागाईन । तोवानी तो देशे क्रान्तिमय होथ्यो । त्याङ्लिबी पिस्करदाई यईन । (२०४० साल माघ्या संक्रान्तिको दिनङा पिस्कर महादेव थानङा जनतापालीए साँस्कृतिक कार्यक्रम नोङेङ्दु बेरेङ पन्चायती क्रूर शासनए मीपालीको चाई तुन्दु ठाई त्यै थाथ्यो । जनताको चा चामाईए उस्तेको प्राणको आहुती पिहुदु ठाई त्यै थाथ्यो । गाइ तोङा याङादु बेरेङ आट्ठे भावबिभोर थाङाले नाङाथ्यो । पूर्ण बुबुनामा दिदूरी खाम नोङ्तोले राईन । आहे खाम नोङ्सा आलिङाले होइ खेर्ते पुलिस चौकी थाताले गार्‍हो थाहान । तो बेरेङ जता होइ आट्ठे खतरा थाथ्यो ।
धुस्कुनङा पिस्करको जनसमुदायनामा खाम नोङुन्दु बेरेङ पिस्कर घटनाको बारेङा साकाले खामपाली बे बुझाईसा माखालमवान । उछिन्दै खाम था नियान । २०३६ सालको जनमत संग्रहङा षड्यन्त्र लोङ्तोले निर्दलिय पन्चायती व्यवस्थाए जिताईङालिबी शासकपाली निर्दयी थासा याहान । फासिष्ट थासा याहान । हत्या ङा दमन लोङ्सा हेन्नो । तो अवस्थाङा ने.क.पा. (मा-ले) ए जनताकाई पन्चायती व्यवस्थाको विरुद्धङा संगठित लोङ्सा हेन्नो । क्रान्तिको आधारभूत वर्गा थाङ्मी समुदाय आहे-आहे होकेङ्दु ठाईङा कम्युनिस्ट पार्टीको संगठन होइ बलियो होदु रेसो । क्रान्तिको लागि निथेको माङ पिहुदु थाङ्मी ङा नेम्बो जातिपाली होइ छ्यासमिस थादु अजम्बरी संगठने क्रान्तिको जेत लोङुदु रेसो । त्यै शिलशिलाङा २०४० साल माघ्या संक्रान्तिको बेलाङा तौथली, टेकनपूर, पिस्कर, धुस्कुन, चोकटी वाल्ङा देशेको मीपाली (पार्टी काडरपाली) दि ठाइते रुप्सीताले पिस्कर महादेउथानङा साँस्कृतिक कार्यक्रम लोयङ्दु रेसो । नाचगान लोयङ्दु रेसो । नि-निथेको दुखा, पीडा, वेदना ठेयङ्दु रेसो । मीपाली कुन्दुनी अन्यायङा पारायङ्दु ईसिताले चेतना बोठायन्दु रेसो । पन्चायती व्यवस्था विरुद्धङा थादु कार्यक्रम टाहेङा लोङ्तोले बचिन्टे थासा बेरेङ चाला निप्ङालिबी देशेकै जाली-फटाहापालिए सुराकी लोङ्तोले हाबी जुकुदु योजना अनुसार नै काठमाडौगिनी पुलिस फोर्स आमात्तोले कार्यक्रम थादु ठाईकाई साकाले ठाईङिनी घेरा पितोले भीषण दमन लोङेङ्तोले । गोली पड्कैतोले मिपालीकाई चिहिलबिहिल लोयङ्तोले । साकाले ठाईङिनी सेर्वा रोस्दु उनी गोली रादु बेरेङ लाकते हाराओई माथादु मिपाली गोलीकाई वास्ता मालोङ्मारा युङ्सेङए तुपेङ्तोले प्रतिरोध लोयङ्तोले । गोली लागाईताले इली थाङ्मी ङा वीर बहादुर थाङ्मी हाबी नै रोपेङ्ताले । बाङ्कालते गोली लागाईताले दोङ, बाङ्काल लेत्दु बेरेङ होइ दिगोरे लाकए दोङ बाङ्काल ठेप्सिताले युङ्सेनए दुश्मनकाई तुपेङ्दु रेसो । कावानी बहादुरिता चिखेतुदु अवस्थाङा नै निस्का थाङ्मी बुबुपाली रोपेङ्दु रेसो । घटना थादु ठाईङा निसका बुबुपाली रोप्ले होइ जम्मा वाल्ङा मिपाली रोपेङ्दु रेसो । रा आहे-आहे मिपाली घाईत्या थायङ्दु रेसो । तोवानी घटना थाङालिबी देशेभरी अप्रेसन नोङुदु बेरेङ आहे-आहे मिपाली तोबाङ्को नेम, गोठा, देशे नै तोर्तातोले नेम्बै ठाइदाइ यायङ्दु रेसो । नेम देशे सुनसान थादु रेसो । साकाले कम्युनिस्ट पालीकाई दिगोरे मोसानी लोङ्साकाई कावानी हत्या ङा दमन लोङुदु रेसो । तरा नेतापाली गुरी सुको होइ उपस्तिथि माथा रेसो । कावानी पन्चायती व्यवस्थाको भरौट्यापालिए जनतापालीकाई सातेङ्दु रेसो । नाले लुङ केल्ङादु बेरेङ आट्ठे छाती कालाईङादु । लोङ्से कालाईङादु । जनताए कावानी जेखा योगदान ङा उस्तेबाङको परानको आहुती पिहुले होइ नाले जनताको हालत उस्तै होदु । जुन अवस्थाङा होएङ्थ्यो त्यै अवस्थाङा नै थायङ्दु ।
कावानी पिस्कर हत्याकाण्ड लिबी निको देशेदाई माधव पौडेल, अमृत बोहरा, केशव बडाल, मीरा थामी लगायतका आहे आहे नेतापाली भूमिगत होक्सा रायङान । निको नेमङा होइ रो/मात वर्खा होकेङान । निको आपाए बाह्राबिस्याको साङा चाबुतोले ईसा याहुथ्यो । नेता पालिकाई टिलुथ्यो । पार्टी, क्रान्ति ङा युद्धको खामपाली लोङुथ्यो । तोबाङ होइ बहुदल राङालिबी कुता तामेङान । व्यक्तिगत स्वार्थङा अलप थायङान । पिस्कर टाहेङा नै रुमल्लेइसा याहान । आहे आहे दुरि थादु विद्रोहङा पिस्करए अधिकार आमातुथ्यो । तरा तोको कुता होइ मूल्यांकन माथाहान । यही विद्रोहङी दि-निस मिपाली सत्ताको मालिक थाहान । जेखामी थाहान । जनतापाली उस्तै थाहान । हाराहोइ परिवर्तन माथाहान । जनयुद्ध शुरु थाङालिबी होइ पिस्कर, धुस्कुन, तौथली, टेकनपूर, चोकटी, कर्थली, घोर्थलीङिनी आहे-आहे योद्धापाली भूमिगत थायङान । पिस्करङा खेईदु चाइको बदला काइसा विद्रोहङा सामेल थायङान । तरा हात लाग्यो शून्य उनी थाहान । जनयुद्धङा लामवद्ध थाताले उस्तेको आपाको चाइको बदला काईसा धुस्कुनङिनी पिस्करङा सहिद थादु वीर बहादुर थामीको चा सन्जय थामी होइ जनयुद्धङा चावाहान । पूर्वा-पश्चिमको आहे-आहे लडाइँपालिङा वैरीनामा लाक्पा नाम्पाहान । तोलिबी क्यान्टोनमेन्टङिनी स्वैच्छिक अवकाशङा लेतान । कावानी टेकनपूरको जगत बहादुर बोहरा होइ जनयुद्धङा सामेल थालेहोथ्यो । तोहोइ पिस्कर हत्याकाण्डको घाइत्या थादु रेसो । घाईत्या थाङालिबी पक्राउ च्यादु रेसो । यिनी गुरी जनयुद्धको क्रमङा पिस्कर धुस्कुनए आहे आहे सहिदपाली चिबोहुनो । धुस्कुनको राजेन्द्र थामी, भीमलाल थामी ङा पिस्करको हरि बहादुर थामी, कविता थामी, चमेली थामी, जुना श्रेष्ठ, भवी थामी लगायत आहे आहे योद्धापालीए चाइ खेयङ्नो । आहे आहे मिपालिए जेलनेल ङा यातना चेयङान ।का डिङ्डिङ इतिहास साक्षी होदु ।
नाले हाबीको गा.वि.स. पाली घोर्थली, चोकटी, धुस्कुन, पिस्कर, धुस्कुन, तौथली ङा टेकनपूर जोम्तोले त्रिपूरासुन्दरी गाउँपालिका थाले होदु । ङा त्यै पिस्कर गाउँपालिकाको केन्द्र थाले होदु । पन्चयती व्यवस्था ताप्ङालिबी ङा बहुदलीय वयवस्था राताले लिबी ईली थामी ङा वीर बहादुर थामीको शालिक जुक्सा बाहेक हाराहोइ माथाताकी । तोङाको जनतापालीको स्थिति उस्तै होदु । जनयुद्धङा चावाताले शहादत थायङ्दु बानपालीको स्मृतिङा बे झुन हाराहोइ माथाताकी । आट्ठे दुखा लागाईङादु । पिस्करङा खेईदु चाइको सम्मान लोङ्सा होइ माङ पितोले चावाङान । तरा हावीङा लिबीको नेतापाली उस्तै थायङान । शासकङा परिणत थाहान । ईन्या थाङा लिबी हारा लोङ्सा थाङ्वाथ्यो रा ? विधिको विडम्बना यस्तै थादु रेसो । जनताए जति खेप विद्रोहको आवाज चिसेरेक्ले होइ निकम्मा थाले होदु । तरा फिरी होइ कुता कुता क्रान्तिको झिल्का इचिनिस्दु आभास थाले होदु । नान रादु क्रान्ति ङा विद्रोह मिर्‍याङ मिर्‍याङको क्रान्तिगिनी पाठ चिठेन्सिताले साकालेकाई भलो थासा, अधिकार रासा बनेलादु परिवर्तन यथा भन्ने कामना होदु । जेखा जेखा सहिदपालीको आल्माङ्काई साकार लोङ्सा लोङ्सेङा चाइ थादु बेरेङका लाक्पा नाम्पासा अठोट लोङुन्दु । पिस्कर काण्डङिनी जनयुद्धतेका उस्तेको परान आहुती पियङ्दु साकाले ज्ञात-अज्ञात सहिदपालिकाई हार्दिक श्रद्धाञ्जली अर्पण लोङुन्दु ।
२९ पुस २०७७, नेम्बोको देशेङी !
(स्रोत : रचनाकार स्वयंले ‘Kritisangraha@gmail.com‘ मा पठाईएको । )
