~सुभाषराम~
नेपालभाषा काब्ययात तःहाकःगु इतिहास दुगु ख“ अनुसन्धानं प्रमाणित जुइ धुंकूगु दु । नेपालभाषाया पुलांगु काव्य फुक्क धैथें म्येया रुपय् दु । उकिं पुलांगु काव्ययात पुलांगु म्ये नं धयातःगु दु ÷ धायेगु याः । अनुवाद, टीका ग्रन्थ, तान्त्रिक व धार्मिक कर्मकाण्डया ग्रन्थ च्वयेगु परम्परां हा कयाच्वंगुलिं अबले काव्यया दसि लूगु मदुनि । आःतकया अनुसन्धानं दूगु दक्कले पुलांगु काव्य ख्वपया जुजु प्राणमोल मल्लया पालय् चिनातःगु खनेदु । छुं दँ न्ह्यःतक नं नेपालभाषाया दक्कले पुलांगु काव्य कथं यलया तिभय् जुुजुपिनिगु पालय्या काव्ययात कयातःगु खः ।
प्राणमोल मल्ल (ने.सं. ६४३–६७०) या राज्यकालय् छम्ह अज्ञात कविं च्वयातःगु ‘वलंगत सिमुले सोमवारया धलन दान्य’ बोलया म्ये नेपालभाषाया आःतक लूगु दक्कले पुलांगु म्ये खः । थ्व म्ये थिमिइ लूगु खः । यलया थकू जुजुपिं नरसिंह देव, पुरन्दरसिंह देव व उद्धवसिंह देव स्वम्ह फुकी जानाः शासन याना च्वंबलय् ने. सं. ६९१,६९२ व ६९४ य् छम्ह अज्ञात कविं चिनातःगु स्वपु म्येय् राष्ट्रिय भावनाया सः थ्वयाच्वंगु दु । नेपाःया वीर पुजाया सांस्कृतिक पर्वया नखः इन्द्र विजय जात्राया वर्णन दुगु थ्व म्ये नेपालभाषाया जक मखु नेपाःया हे न्हापांगु वीर प्रशस्ति काव्य खः ।
च्वमिया नां दुगु म्येय् आःतकया दक्कले पुलांगु म्ये महेन्द्र मल्ल (ने. सं. ६८०–६९४ पाखे) या म्ये लूगु दु । उकिं महेन्द्र मल्लयात नेपालभाषाया आदिकवि कथं नालातःगु दु । वय्कःया म्येय् भाव गांभिर्य दु । वय्कःया ‘कपटी मायान केङा हे रामा’ व ‘मेव मदु जित छिं ….. ’ थौंतक नं लोकं ह्वाःनि । नेपालभाषाया गीति काव्यया लुदने वहः जुइक विकास धाःसा ने. सं. ७३३ पाखे निसें जूगु दु । अवले नेपाःया आर्थिक अवस्था बल्लाः । भाषा नीति उद्वार जूगुलिं नेपालभाषा, संस्कृत, मैथिली, बंगला आदि भाषाय् च्वयेगु चलन न्ह्यात । अबले जुजु खलः, लाय्कूया पण्डित व सर्वसाधारणतय्सं तसकं स्येल्लाःगु भावपूर्ण म्ये चिना थकूगु दु । लायेकुली म्ये हालाः न्यंकेगु न्हिज्या, दाफा भजं व जात्रा म्ये हालेगु चलनं अबलेया काव्यया विषय व भावभूमि माःछि चकं ।
लोक म्ये परम्परा जक न्ह्याना च्वंगुली ख्वपया जुजु जगज्योति मल्लं (ने.सं ७३३) शास्त्रीय काव्यया गीति परम्परा न्ह्याकल । थ्वय्कःया नानार्थ पञ्चदश गीत ग्रन्थय् श्रृंगारिक, उपदेशात्मक व ध्याचुलिं जाःगु म्ये दु । सिद्धिनरसिंह जुजु (७२६–७८१) या म्ये दाफा भजं सफुली जक मखसें ३१ पु म्ये रंगीन पौभाःया किपा फुसय् लिपिवद्ध यानातःगु दु । थ्वय्कः जुजुया छुं म्ये दँय्दसं कात्ति दबुली हालेगु परम्परा आःतकं दनि । सिद्धिनरसिंहया काय् श्रीनिवास मल्ल (७४७–८०७) नं लोकनाथ करुणामयया भक्त्त कवि खः । येँया जुजु प्रताप मल्लं (७४३) मैथिल कवि विद्यापतिया काव्यात्मक शैली नेपालभाषाय् दुतिना दिल । नेपालभाषाय् काव्य साहित्यय् मकासें मज्यू नां कवि जगचन्द खः, गुगु नां जुजु जगतप्रकाश मल्लया साहित्यिक नां खः । थ्वय्कःया ५१९ पु म्येया नोपालभाषा गीतया नेपालभाषाय् तःधंगु मू दु । अनं नेपालभाषाया जक मखु नेपाःया हे न्हापांगु देशभक्तया म्येया श्रृजना यानादिल । वय्कःया श्रृंगार रसया म्ये, लोक म्ये, अष्ट नायिका वर्णन म्ये, देश वर्णन व राजवर्णन म्ये नेपालभाषाया धूकू जायेकाव्यूगु दु ।
ये“या जुजु पार्थिवेन्द्र मल्ल (८००–८०७) या लानि ऋद्धिलक्ष्मी नेपालभाषाया न्हापांम्ह लाय्कू श्रृंगारिक कवि खः । अनंलि नेपालभाषाया काव्य धूकू च्वन्ह्याकेगु ज्याय् भुपालेन्द्र मल्ल (८०७–८२१) या लानि भुवनलक्ष्मी, जुजु योगनरेन्द्र मल्लया लानि (८०५–८२६) जयलक्ष्मी पिनिगु योगदान न्ह्यथने बहः जू । साधारण कविपिं पाखे केशव उदासं (ने.सं. ७२०–७३२) निसेंया संवादात्मक मतिना म्ये व भोंतया जगतसिंहं (ने. सं. ७९८) बाखं हनातःगु चण्डेश्वरी म्ये नेपालभाषाय् न्हापां चिनावंपिं खः ।
ने. संं ८२१ निसें नेपालभाषाया गीति काव्यया स्तर क्वहांवन । अबले जुजु लानिपिनि न्ह्याइपुकेत माःमाःगु श्रृंगारिक म्यें जाःगु नाटक नाटिका दयेका क्यनेगु याइगु जुयाच्वन । थ्व यलय् काव्य धाः न्ह्याकूपिं रणजीत मल्ल (ने. सं. ८२३–८९१) अनया लानि वृद्धि लक्ष्मी, येँया जगज्जय मल्ल व लानि कुमुदिनी व इमि हे काय् जयप्रकाश खः । रणजित मल्लया ‘हाय् हाय् राम गथे मलुमने नेपाल’ देश प्रेम म्ये वृद्धि लक्ष्मीया ‘कलिस जनम दयिबन बिल छाय्’ तसकं मार्मिक जू । कुमुदिनी देवीया ‘भवानी छि चरण शरण’ शिर्षकया म्येय् मातृ स्नेहं इलाः मानवीय पक्ष कयाः थः समकालीन निर्विवेकी व कपटी मनूतय्त कुं खिनातःगु म्ये आः नं लोकं ह्वाः ।
