~निर्मल आचार्य~
हिजो एक ट्रिप मात्र काम पाएको थियो, उसले ।
आज काम पाउने नपाउने निश्चित छैन । काम कुरेर चोकमा उँघिरहन काम पट्यारलाग्दो हुँदैन ।
दिनदिनै काम पाए पो सजिलो । किस्ता तिर्न सजिलो । छाक टार्न सजिलो । दुःख बिरामी पर्दा सजिलो । यसो आफन्तलाई दुई चार पैसा सहयोग गरौं भन्दा पनि सजिलो ।
दिनभरि रुँघ्यो बेलुकासम्म एक ट्रिप पनि काम नपाउँदा उसलाई असाध्यै सास्ती हुन्छ ।
ऊ अर्थात् बीरबहादुर । उसलाई सानो ट्याक्टर भनेर पनि चिन्दछन्, मान्छेहरु । आफू पनि सानो ट्याक्टर उसले ट्याक्टर पनि सानै किनेको छ । पावर टेलर । गाउँमा हलो ।
बजारको लागि स–साना सामान बोक्ने भरिया । ऊ बजारमा छ ।
सानो ट्याक्टर उसको उपनाम । उसको यो उपनाम पछाडि गजबको कहानी छ ।
नामले इतिहास बनाउने हो या इतिहासले नाम ।
नामले गर्दा इतिहास बन्यो भन्दछन् कोही । कोही इतिहासले नाम बनायो भन्दछन् । इतिहास र नाम सँगसँगै दौडिरहन्छन् । इतिहास पछ्याउन नसक्ने नामको के काम ।
नामले पनि नबदलिने इतिहासको के काम । जे होस्, इतिहास र नाम सँगसँगै दौडिरहन्छन् ।
बीरबहादुरको नाम सानो ट्याक्टर रहन गयो । यसपछाडि एउटा ऐतिहासिक कारण छ । इतिहास बलवान् कि नाम बलवान् छुट्याउने जिम्मा त पाठकलाई नै ।
२०५५ सालतिर रहन गयो उसको नाम सानो ट्याक्टर । जनयुद्धले घनिभूत रुप लिदै थियो । गरिब घरको ऊ । खान नपुग्ने । पिछडिएको ठाउँमा जन्मिएको । इतिहास बदल्ने नाराले प्रभावित गरिहाल्यो ।
पार्टीमा सामेल भयो । नयाँ नाम राख्नुपर्ने । कसैले निशान राखे, कसैले सिमाना । कसैले मिसाइल राखे, कसैले लाल्टिन । त्यही सिलसिलामा उसले नाम जुरायो ट्याक्टर ।
‘किन यस्तो नाम…?’
कसैको प्रश्नमा उसले भन्यो– ‘उकालो, ओरालो, अप्ठ्यारो, सप्ठ्यारो बाटोमा हिड्न ।’ सटिक जवाफ उसको ।
अब ऊ वीरबहादुरबाट कमरेड ट्याक्टर । स्क्वाइड सदस्य कमरेड ट्याक्टर ।
ऊ आफैले रोजेरै कमरेड ट्याक्टर भयो । तर, उसको नामको अगाडि एउटा विशेषण थपियो– सानो । ऊ सानो ट्याक्टर भनेर चिनिन थाल्यो ।
रोल्पातिर जाँदै गर्दा उसको स्क्वाइडले ठूलै नेताको सुरक्षा गर्नुपरेको थियो, बाटोभरि । नेतालाई बीचमा राखेर बडो सुरक्षाका साथ अगाडि बढ्दै थिए । बाटोमा खोला प¥यो । खुलामा पुल थिएन ।
खोला तर्नुपर्ने, सबैले जुत्ता लगाएका थिए । सबैले जुत्ता खोल्न थाले । उसले पनि खोल्यो । तर, उसले नेतालाई जुत्ता नखोल्न अनुरोध ग¥यो । ऊ टोलीमा सबभन्दा होचो, ५ फुट २ इन्चको ।
‘कमरेड जुत्ता खोल्नुपर्दैन । मैले बोकेर तारिहाल्छु नि ।’
उसले जिद्धी नै ग¥यो । नेताले जुत्ता खोलिहाले । उसले पनि मान्ने कुरै भएन ।
‘सबैभन्दा सानो जो छ, त्यसैले…’ एउटा साथीले छड्के हान्यो ।
‘बाजी राखम्, नाम त्यसै ट्याक्टर राखेको होइन ।’ ऊ पनि तम्सिहाल्यो । खोला तर्न छाडेर केहीबेर हाँसो ठट्टा चल्यो । ऊ एकजनालाई नबोकेर खोला नतर्ने नै भयो ।
‘सबैभन्दा सानो’ भनेको उसलाई पटक्कै मन परेको छैन ।
‘ल ! सबैभन्दा सानो । सबैभन्दा ठूलोलाई तार्छु ।’ उसले मान्दै मानेन । अन्तिममा सबैले हार खाए । सबैभन्दा ठूला नेता नै थिए । उनलाई सजिलै बोकेर खोला ता¥यो ।
सबैले उसको तारिफ गरे । आइन्दा सानो भनेर हेपिनुपर्ने सम्भावनालाई परास्त गरेकोले ऊ पनि खुसी भयो ।
‘ओहो तपाईं त बलियो ! नामै कमरेड ट्याक्टर । मान्छे भने सानो तर बलियो । हो तपाईं ट्याक्टर नै हो, सानो ट्याक्टर ।’ नेताले भने ।
‘हो, हो सानो ट्याक्टर ।’ सबैले एकै स्वरमा भने ।
वीरबहादुर कमरेड ट्याक्टर हुँदै खोला तराइपछि सानो ट्याक्टर भइसकेको थियो ।
सानो ट्याक्टर स्क्वाइड सदस्य हुँदै जनसेनाको बटालियन कमाण्डरसम्म बन्यो । धेरै लडाइँ लड्यो, जित्यो पनि । एकपटक घाइते पनि भयो । उपचारपछि पुनः जनसेनामै जोडियो ।
सेना समायोजनपछि उसले स्वेच्छिक अवकाश रोज्यो । त्यसबापत आएको रकमले गाउँमा सानोतिनो बास बनायो । परिवार उतै राख्यो । बाँकी रहेको रकमले किस्ताबन्दीमा किन्यो सानो ट्याक्टर ।
ऊ एक्लो सानो ट्याक्टर छैन । उसको मीत पनि छ । ऊ मानव सानो ट्याक्टर, उसको मीत मेसिन सानो ट्याक्टर । दुवै मिलेर परिवारसहित दुवैको पेट पाल्छन् ।
मेसिन सानो ट्याक्टरले मानव सानो ट्याक्टरलाई गाँस, बास, कपास जुटाउन सहयोग गर्छ । मानव सानो ट्याक्टरले पनि मेसिन सानो ट्याक्टरलाई तेल जुराइदिन्छ, हेरचाह गर्छ ।
मानव र मेसिन सानो ट्याक्टर मिलेर जिन्दगी चल्दैछ जेनतेन, दुवैको । उँघ्दा दुवै उँघ्छन्, कुद्दा दुवै कुद्छन् । हुँदा दुबै खान्छन्, नहुँदा दुबै भोकै रहन्छन् । मानव र मेसिनको अद्भूत जोड बन्यो त्यो ।
उसले सानो ट्याक्टरको ट्रलीमा लेखेको छ– …हामीलाई सम्झिनुहोस् । सम्पर्कको लागि प्रो. सानो ट्याक्टर । मोबाइल नम्बर ९८…. ।
मान्छेलाई चाहिए सानो ट्याक्टरलाई फोन गर्छन्, दुबै सानो ट्याक्टरहरु काममा दगुर्छन् ।
दुबै सानो ट्याक्टरहरुको खुब चर्चा छ । धेरैले उनीहरुको सम्पर्क नम्बर राखेका छन् ।
दुबै सानो ट्याक्टर काममा कुदिरहन्छन् । एउटा सानो ट्याक्टर मेसिन न हो कुदिरहन्छन्, मानव सानो ट्याक्टर पनि कुदिरहन्छ । तर, हरबखत उसको मनमा एउटा कुरा खेलिरहन्छ– ‘मैले इतिहास बनाए कि मलाई इतिहासले बनायो ?’
इतिहासले मानव सानो ट्याक्टर बनायो भनौं भने ऊ मेसिन सानो ट्याक्टरको मीत भएको छ । मानव सानो ट्याक्टरले इतिहास बनायो भनौं भने पनि फेरि पनि ऊ मेसिन सानो ट्याक्टरकै मीत भएको छ ।
सोच्दा सोच्दै ऊ आफै अलमलिन्छ । सोच्न छाडेर मेसिन सानो ट्याक्टरको हेण्डिल समाउँछ र कुदिरहन्छ ।
भोलि शनिबार सबै बन्द हुन्छ । आज दिउँसोको दुई बजिसक्यो, काम पाएको छैन । कसैले फोन पनि गरेको छैन ।
हिजो त राम्रै काम भेट्टाएको थियो उसले ।
ऊ जस्तै उस्तै एक जना कमरेडले घर बनाएछन् । राम्रै ठाउँमा राम्रै । कमरेडलाई डेराबाट घरमा सामान सार्नुपर्ने भयो । संयोग भनौं या माया गरेर हो ? कमरेडले सानो ट्याक्टरलाई बोलाए ।
खुब मेहनत ग¥यो उसले । सामान लोड ग¥यो । नयाँ घरमा लगेर अनलोड ग¥यो । कमरेडले ज्याला दिए । अरुले भन्दा धेरै ।
धेरै किन दिए ? माया गरेर ? धेरै भएर ? लाज लागेर ? दया लागेर ? जे होस्, कमरेडले धेरै दिए, उसले लियो । चुपचाप । गोजीमा राख्यो । मीतको कान बटार्दै कुद्यो अर्को कामको खोजीमा ।
उसको ऊ जस्तै कमरेड डेराबाट घरमा स¥यो । सामान मिलाउँदै होला । ऊ स्टेशनमा फर्कियो । र, कामको प्रतिक्षा गर्न थाल्यो ।
इतिहासले उसलाई मीत भेटाइदियो । इतिहासले उसको ऊ जस्तै कमरेडको घर भेटाइदियो । इतिहासले बनायो या इतिहास बनाए !
उसको पेट पोलिरहन्छ । मनमनै सोचिरहन्छ– मैले इतिहास बनाएँ या इतिहासले मलाई बनायो ?
हिजो त्यही कमरेडको कामले चित्त बुझाउनुपरेको थियो । अर्को काम भेटेन । राती सुत्यो ।
आज दिउँसोको दुई बजिसक्यो, काम भेटिदैन । ऊ एकछिन मीतसँग बिदा मागेर चिया खान जाँदै थियो, मोबाइलमा घण्टी बज्यो ।
‘हेलो……’ ऊ ।
‘को सानो ट्याक्टर हो ?’ उताबाट ।
‘हजुर म बोल्दैछु’ ऊ ।
‘खाली छ सानो ट्याक्टर ?’ उताबाट ।
‘हजुर’ ऊ ।
‘त्यसो भए आउनुस् न त ।’ उताबाट ।
‘लोकेसन ….’ ऊ ।
……….
‘ओहो अलि टाढा रहेछ, आउने त बजारै हो नि ?’ ऊ ।
‘हो, हो अलि बढी नै दिउँला, आउनुस् न त ।’ उताबाट ।
उसले मीतलाई कुदायो । आफू पनि कुद्यो ।
काममा जाँदैछ…. गाउँमा । ऊ त्यो गाउँमा पहिला पनि एकपटक गइसकेको थियो । स्क्वाइडमा छँदा ।
पार्टीले गाउँमा भएका हतियार कब्जा गर्ने नीति बनायो । माग्ने । नदिए खोस्ने । तर, हतियार जे गरेर पनि ल्याउने ।
उनीहरु साँझ आठ बजेतिर त्यस गाउँको एउटा घरमा पुगे । घरलाई घेरा हाले । कमाण्डर र ऊ घरभित्र पसे । घरमूलीलाई आफूहरु आउनुको कारण बताए । मागे । दिएन ।
धम्काए । फेरि पनि दिएन । चेतावनी दिए । दिदै दिएन । कमाण्डरले कासन गरे । उसले उफ्रेर एक झापड कानमै हान्यो ।
‘ऐया मरें’ भन्दै लड्यो घरबेटी ।
‘ऊ त्यहाँ छ’ एउटा दराज देखायो घरबेटीले ।
‘चाबी खोई त’ उसले प्रश्न ग¥यो ।
‘छैन, छोराले लगेको छ ।’ झुटो बोल्यो घरबेटी ।
‘बञ्चरो ले…’ कमाण्डरको कासन ।
बञ्चरोले एक चोट हानिहाल्यो दराजमा उसले । घरबेटी अत्तालिदै उठ्यो । ताला खोल्यो । दराजबाट झिकेर टुवलबोर दियो । ऊ खुसीले उफ्रियो । उनीहरु हतियार लिएर सुरक्षित ठाउँमा गए ।
***
आज फेरि धेरै वर्षपछि ऊ त्यही गाउँमा जाँदैछ । त्यतिबेलाको घरबेटीको नाम याद छैन उसलाई । तर, गाउँको नाम र घरचाहिँ राम्रैसँग याद छ ।
त्यो कार्बाहीको सर्वे गर्ने ऊ नै थियो । ऊ आफैले गाउँको सबै कुना र घरको सबै कुना सर्वे गरेको थियो । उसको जीवनको पहिलो ठूलो कार्बाही थियो । उसकै सर्वे रिपोर्टको आधारमा हतियार लिने योजना बनेको थियो ।
अलि तल पुगेपछि उसले फोन लगायो– ‘घरचाहिँ कसरी चिन्ने त ?’
‘…….को घर ।’ उताबाट ।
‘नाम होइन लोकेसन…।’ ऊ ।
उताबाट लोकेसन बताइयो, ठ्याक्कै त्यही घर ।
ऊ झसंग भयो । जाऊँ कि नजाऊँ, बडो दुविधामा पर्दछ ऊ ।
‘चिने भने’ उसले आफैलाई प्रश्न गर्दछ ।
‘के को चिन्दथे, यतिका वर्षपछि । रातीको कुरा ।’ आफैले उत्तर दिन्छ ।
जाउँ कि नजाउँ भन्ने दोमनकै बीचमा ऊ पुगिहाल्छ ।
गाउँ उही । घर उही । घरमूली उही । अलि बुढो भएको ।
उसले नमस्कार ग¥यो । नमस्कार फर्कायो घरमूलीले ।
एक दुई कुरा ग¥यो उसले । बुढो कान नसुन्ने भएछ, उसले हेक्का पाइहाल्यो ।
‘उतिबेलै फुटेछ क्यारे’ अनुमान लगायो उसले ।
उसलाई सामान देखाइयो । एउटा पलङ, कपडाको गुन्टो, अलिकति भाँडाकुडा । चामल, दाल । अनि त्यही बञ्चरोको चोट भएको दराज ।
छोरा बुहारीलाई छुट्याइदिएको बुढाले ।
सामान जतनले लोड ग¥यो । उसले मीतलाई जाऔं भन्यो, दुवै अगाडि बढे ।
सबै थोक उही । सबै चीज उही । मात्र थिएन त त्यो दराजमा एक थान बन्दुक । उसको मन अमिलो भएको छ । त्यो बन्दुक ऊसँग पनि छैन । फरक भनेकै त्यही हो । त्यही छैन दुवैसँग ।
ऊ बीरबहादुरबाट सानो ट्याक्टर भयो । इतिहासले उसलाई बनायो या उसले इतिहास ।
ऊ मेसिन सानो ट्याक्टरको गियर बदल्दै अगाडि बढ्दैछ । ऊ निकै ठूलो अलमलमा छ । ऊ दौडिरहेको छ मेसिन सानो ट्याक्टरसँग ।
गियर बदलिरहेको छ । लगातार दौडिरहेको छ । ऊ हतारमा हुन्छ जहिले पनि । मानौं खोजिरहेको छ इतिहास र उसको अन्तरसम्बन्ध । जवाफ खोजिरहेको छ– ‘इतिहासले उसलाई मेसिन सानो ट्याक्टरको मीत बनायो कि उसले इतिहास बनाउँदैछ ?’
(स्रोत : नयाँ युगबोध दैनिक – सौगात)
