संस्मरण : मकैबारी लभ

~जोतारे धाइबा~Jotare Dhaiba

गर्मीले बाँसका सुकेका पात जसरी लुगा खोलेको थियो । बलौटे सडकमा बाफको रिदममा नाच्न मग्न थियो, नाङ्गै ।

भित्री मधेसमा पर्ने उदयपुर गर्मी मौसममा घाम उदाउनासाथै तापमा पुरिन्थ्यो । घामले निष्फिक्री डाम्न सक्ने खुला आँगनमा थियो स्कुल । स्कुलमा ब्याग बोक्ने चलन थिएन । सरकारी स्कुलको लोकतान्त्रिक पारा ∕ कम्मरमा पानीको गाग्री बोकेसरि किताब च्यापेर घर–स्कुल गरिन्थ्यो । त्यस्तैमा पसिनाले निथ्रुक्क भिजेर गाता र कतिपय भित्री पानाहरू बाटोमै हराउँथे, सतीदेवीको अंगपतन भएझैं ।

स्कुलछेउको खुला फाँटमा थियो मकैबारी । देख्दैमा झन् हपक्क गर्मी हुने । किसानको गोडमेल र स्याहारले मकैका बोट छातीमा दूधिला घोगा बोकेर उन्मत्त भएका !

म पढ्थें कक्षा आठमा । पढेर केही सिक्नेभन्दा पनि जिल्लास्तरीय परीक्षाको डरले दिमागमा काँडा उम्रिराख्थ्यो । मभन्दा दुई कक्षा जुनियर थिई रमिला । बाहिरको कुनै स्कुलबाट आएकी नयाँ विद्यार्थी । मेरी बहिनीसँगै पढ्ने । गाउँघरमा धूलोमा खेल्दै पढ्ने मैलाधैला विद्यार्थी भएको जमातमा रमिला फरक देखिन्थी– सुकिली र आकर्षक । गाईले बाछाको निधार चाटेर चिल्लो पारेजस्तै परैबाट उसका आँखा सफा देख्थेँ, एकदम उज्यालो सपना मात्र देख्नेजस्ता ।

परीक्षाको पहाड समथर बनाउन कोचिङ क्लास स्कुलमै चल्थ्यो । बिहान सबेरै कोचिङ र १० बजेपछि स्कुलको नियमित पढाइ । अंग्रेजी र गणित विषयको हाउगुजी सबै विद्यार्थीको साझा थियो । म पनि बिहान–बिहान कोचिङ धाउँथेँ । जुनियर कक्षाको ट्युसन पढाउने लहरै थियो ।

रमिला पनि आउँथी हरेक बिहान । उसको ट्युसन र मेरो कोचिङ क्लास जुधे पनि हाम्रो मुुटु रगडिन अझै बाँकी नै थियो । उसको उज्यालो अनुहारले मभित्र कतै झिल्का पार्न थालेको थियो र त्यो बल्ने तर्खरमा थियो ।

त्यो कलिलो किशोरवयमा मायाको भाषा र परिभाषा थाहा हुने कुरै भएन । र पनि भाषादेखि बाहिर मेरा आँखाका नानीले इसारा पक्रन थालेका थिए । स्कुलमा उसका चञ्चलता मलाई देख्नासाथै सजग बन्थे । ६ कक्षाकी बाला मसामु आफूलाई केटाकेटी देखाउन तयार थिइन् । सायद आफूलाई प्रेम गर्नयोग्य र गम्भीर देखाउन चाहन्थी ।

थारू बस्ती झोरा गाउँमा थियो उसको घर । त्यहाँदेखि स्कुलसम्म मैलाई भेट्न आउँछे भन्ने सोच्न थालेको थियो मनले । ट्युसन पढ्न बिहान झिसमिसेमै आएर ऊ कक्षाकोठा बाहिर कोचिङ क्लासतिर एकोहोरो हेर्थी । जवाफी हेराइ मेरो हुन्थ्यो । म पनि बिहान सबैलाई उछिन्ने गरी स्कुल पुग्न थालेको थिएँ । ताकि, उसको र मेरो हेराहेरको बीचमा कुनै नजर अवरोध नबनोस् । टाउकोमा बाँधेकी हुन्थी बुट्टादार चिप्लो रुमाल । कुनै क्रान्तिकारी योद्धाजस्तै देखिन्थी । तर, खासमा म संसारको तमाम युद्धको आगो मायाले निभाउने गरी हेलिंदै थिएँ ।

बिस्तारै स्कुल ज्ञानको भकारी कम र सुगन्धको फूलबारी ज्यादा लाग्न थालेको थियो । स्कुलमा गुलमोहरको रातो झुप्पा फूलमा बास्ना चढ्दै थियो ।

त्यो बेला घरघरमा सुधारिएको चुल्हो बनाउने परियोजना चलेको थियो । यस्तै चुल्हो रमिलाको घरमा बनाउन गइयो । साथी थियो मसँगै पढ्ने उसको गाउँको डम्बर दनुवार । ऊ पनि हामी दुईको चक्कर मिलाइदिन लागिपरेको थियो । चुल्हो त के बनाउनु, रमिलाको सामीप्यमा केही पल बस्न पाउने लोभ थियो । यही लोभ बुझेर होला, डम्बरले चुल्हो–निम्तो दिएको । जानीनजानी मैले चुल्हो बनाइरहँदा तिनै ठूला र सफा आँखा पिर्लिक पिर्लिक पारेर हेर्थी ऊ । स्कुलमा वल्लो कक्षा र पल्लो कक्षाको हेराइ टाढा र केही नबुझिने खालको हुन्थ्यो, यसपालि भने घरमै अलिक नजिकबाट चार आँखा दुई भए । मुटुमा भुकभुक्ती फोका उठ्दै–फुट्दै गरे, छिटछिटो । खासमा चुल्होसँगै उसको मनमा आफ्नो लागि घर नै बनाउँदै थिएँ ।

आठपछि नौ कक्षामा पुग्दा बल्ल तारतम्य मिल्यो । मौन कसरतहरूको सुनुवाइ एक वर्षपछि भयो । रमिलालाई मायाको चिनो दिन मन लाग्यो । चुहाडे चोकमा महेन्द्रको गहना पसलमा चाँदीको औंठी बनाएँ, औंठीमा खोपाएँ– अंग्रेजी अक्षर ‘आर’ ।

यस्तैमा ऊसँगै पढ्ने मेरी बहिनी हाम्रो हुलाकी बनी । पहिलो चिठी खै कसले लेख्यो, याद छैन । तर, उसको मनमा मेरो लागि जेरी–स्वारी पहिल्यैदेखि मजाले पाकेको रैछ भन्ने थाहा भयो । सरम पचाएरै बहिनीको हातबाट चिठी ओसारपसार गराउन थालियो । जवाफमा आएका चिठीका हरेक अक्षरमा उसको महजस्ता ओठ पनि घुलेर आउँथे । ध्वनि आफसेआफ प्रकट हुने । त्यो बेलादेखि नै साहित्यमा भिज्दै गएको थिएँ, मेरो चिठीको असर पनि उसमा गाढा पर्दै थियो । त्यो कुरा उसको जवाफी चिठीले दर्शाउँथे । माया के हो भन्ने नबुझी मायालु बनिसकेको थिएँ  ।

रमिला अब मेरी रम्मु बनी ।

माया नगाँसिँदा गाँसिनसम्म पाए हुन्थ्यो भन्ने चाह । गाँसिइसकेपछि भेटिराख्न, बोलिराख्न पाए हुन्थ्यो भन्ने थप लालसा । अनौठो डर र काउकुतीले मुटुलाई घेरा हालिराख्थ्यो । गाउँघरमा फोनको प्रचलन नै नभित्रिएको त्यो समयमा भेटघाट ठूलो कुरो हुने भइहाल्यो ।
डम्बरले सम्झाउँथ्यो– ‘कतै डुल्न जाओ । फिल्म हेर्न जाओ । यसरी पनि चल्छ ?’

आफूलाई भने जोडीले त्यसरीे घुमफिर गर्न जानुपर्छ भन्ने सोचसम्म पनि थिएन । डम्बरले सुझाएपछि घुम्न र फिल्म हेर्न जानुपर्ने कतै मायाको नियमै हो कि जस्तो लाग्यो । तर, डुल्ने त परको कुरा भेट्नेसम्म पनि आँट भए त मरिजाउँ !

एकान्तमा भेट गर्ने मनको काउकुती यसै पन्छाउनु पनि कसरी ? तर कहाँ, कसरी भेट्ने ? ‘डेटिङ’ भन्ने शब्दसमेत थाहा नभएको प्राणीलाई गाउँघरमा भेट्ने गोप्य अड्डा सोच्न कसैगरी आएन । स्कुलको चारकुने आँगन नै हामी दुईको देखभेटको एकमात्र संसार थियो । स्कुलअघि–पछिको समय म माथ्लो गाउँ र ऊ तल्लो गाउँमै हुन्थ्यौं । मायाको अनुमोदन त भइसकेको थियो, तर त्यसको विकास–विस्तारको चुनौती आइलाग्यो ।

यदाकदा मुटुले भुक्क ठेलेर रम्मुछेउ पुर्‍याउने तागत भथ्र्यो । स्कुल छुट्टीको घन्टी लागेपछि सबै विद्यार्थी लाखापाखा लाग्थे । कोही चुहाडे चोक, कोही बागचौरी, कोही भान्टाबारी, कोही तोरीबारी र कालीखोला, कोही धरमपुर, कोही गुन्टे डाँडा, कोही चकलघाट । मलाई चाहिँ झोरा गाउँको मात्र सरोकार थियो । ऊ घरतिर गएसँगै एकतमासको खिन्नता मेरो साथी बन्थ्यो । घर जान स्कुलको गेटबाटै म उँभोतिर र ऊ उँधोतिर फाट्नुपर्थ्याे ।

एक दिनको कुरा । ऊ स्कुलबाट घर फर्किन चुहाडे चोकतिर बढ्दै थिई । म पनि गाग्री जस्तै किताब च्यापेर घरतिर लम्किएँ । घरतिर जाँदै गर्दा हामी दुवैका आँखा एक–अर्कालाई बेलाबेला पछ्याइरहेथे । गर्धनमा स्प्रिङ फिट गरेजस्तै म झन् तीव्रताका साथ टाउको घुमाईघुमाई मायालु मुहारको उज्यालो चोर्दै थिएँ ।

अचानक मुटुले भुक्क ठेल्यो । आँट आयो !

साथीहरू र अरु केटाकेटी आ–आफ्नै तालमा घरको बाटो तताउँदै थिए । म फनक्क मोडिएँ । रम्मु गएकै दिशातिर दगुरेँ । स्कुलको गेटकै अगाडि रामेश्वर सरको घर थियो, परवाह गरिनँ । नयाँ युगल जोडीको मिलनबारे कसैले याद गर्ला कि, वास्ता भएन । बस्, दगुरिरहेँ ।
फिल्महरूमा हिरोनीलाई भेट्न हिरो स्लो मोसनमा दगुरेजस्तै पैताला एकदम हल्का थियो मेरो । हिरो आफैंभित्र कतै लुकेर बसेको रैछ ।

स्कुलदेखि थोरै अगाडि एक्लै जाँदै रैछे ऊ । सम्भावित भेटबारे सुइँको थियो उसलाई ?

हामी अघिल्तिर बढ्यौं । केही बोल्नेभन्दा पनि अप्ठेरो गाँठो छ दुवैमा । सडकको दायाँ–बायाँ छ झुरुप्प मकैबारी । हिरोको भूत जतिसुकै सवार भए पनि यत्तिकै सडकमा बात मार्दै हिँड्न अलिक अप्ठेरो लाग्यो । फेरि अगाडि चौक आइपुग्न लागेको थियो । चोकमा हुने मान्छेहरूको चहलपहलबीच हामी दुईले कतिजनाको आँखा थुन्न साध्य ? चोक पुग्नुअघि नै यतै कतै बसेर बात मारौं भन्ने सल्लाह भयो । छेउको मकैबारीजस्तो शान्त र एकान्त ठाउँ अन्त कहाँ पाउनु ? बाटो हिँड्ने मान्छेले झट्ट मेसो नपाउने गरी अलिक भित्रतिर खेतको आलीमा टुसुक्क बसियो ।

कुरा त गर्ने, तर केबारे ? दिमाग शून्य भयो ।

‘आखिर चक्करमा परियो है,’ फ्याट्ट मुख खोलेछु ।

‘कस्तो चक्कर नि ?’ हल्का मुस्काउँदै लाजवन्ती झारजस्तो ओइलाई । म झन् हुरुक्क भएँ । अब के बोल्नुपर्ने हो, मेसो भएन ।

‘पढाइ कस्तो चल्दै छ ?’ यस्सै सोध्न आएछ । त्यसो त कक्षाको फस्ट विद्यार्थी थिई ऊ ।

‘ठीकै ।’ मेरो औपचारिकतालाई त्यस्तै जवाफले टारी ।

‘ए ∕ऽऽऽ’ फेरि मुखमा गम लाग्यो मेरो ।

‘श्रीराम बाजेको के छ नि ?’ यो पालि कुराको लहरा उसैले तानी ।

तिनताक नेपाल टेलिभिजनमा देवी टेलिसिरियल आउँथ्यो । त्यसमा ‘श्रीराम–श्रीराम’ भन्दै गफ हाँक्ने एकजना चलाख र बोलक्कड पात्र थिए । स्कुले केटाकेटी एकपटक गाउँनजिकै पिकनिक खान जाँदा मैले त्यही पात्रको नक्कल गरेकोले श्रीराम बाजे भन्ने परिचय कमाएको थिएँ ।

‘श्रीराम बाजेको पनि ठीकै छ । श्रीराम बज्यैलाई जीवनभरिका लागि पाउने सपना छ ।’ फिस्स हाँसेँ ।

ऊ गुजुल्टो परेर हाँसी । मेरो जस्तै सपना उसको आँखामा पनि छल्किएको देखेँ । म पनि गुजुल्टिएँ । एउटै आलीमा बसे पनि सरमले भिजेका नजरको वाण चल्यो, परपरै ।

यत्तिकैमा खेतको दुई–तीन गह्रा पल्तिर मकैका बोट हल्लिए । हावा चलेको के हुन्थ्यो, खेतभित्र झन् हपक्क गर्मी थियो । हल्लिएका बोटहरूकै बीचमा एउटा टाउको पनि चलायमान देखियो ।

लु खत्तम ∕ चियो गर्ने कुन जेमराज आइपुग्यो मकैबारीसम्म ?

एकैछिनमा अरू थप दुई–तीन टाउका थपिए ।

रमितेहरूलाई नयाँ हिरो–हिरोनीको प्रेमालाप त तमासा भएछ । तिनैमध्ये एउटा फुच्चे त चोकको साइकल मेकानिक धनगढियाको छोरा रैछ । त्यही स्कुलमा पढ्ने । मकैबारीको घारीमा त्यसले मेरो अनुहार चिन्यो । बर्बाद भो ∕ अघिसम्म कुतकुतिएको मुटु अत्यास र चिन्ताले एकाएक साउन्ड बक्सको स्पिकरजस्तै ड्वाङ्ड्वाङ् थर्कियो । रमिलाको उज्यालो अनुहारको पनि फ्युज उड्यो । केटाहरू गुनगुन गर्दै हामीतिरै बढ्दै गरेजस्तो लाग्यो । अब सुइँकुच्चा ठोक्नुभन्दा अरू उपाय थिएन । मकैबारी भित्रभित्रै हस्याङफस्याङ गर्दै सडकमा निस्किएर आ–आफ्नो घरतिर लाग्यौं ।

भोलिपल्ट । स्कुलमा उस्तै चंगा मन लिएर पुगियो । तर, स्कुल हाता हिजो–अस्ति जस्तो नभई केही अनौठो हावा चलेजस्तो लाग्यो । अल्लारे ठिटाहरूले मलाई अर्कै ग्रहबाट आएको प्राणीजस्तै घुरेर हेरे । आफूभन्दा जुनियर कक्षाका केटाहरू झन् मेरो सेखी झारुँला जसरी चम्किएका देखिए । कुरा बुझ्न गाह्रो भएन, हिजोको घटना स्कुलका केटाहरूमाझ मकैबारी काण्डकै रूप लिइसकेछ । हिजोसम्मको हिरो आज बदनाम बनिसकेछु ।

‘के भो ? किन यसरी हेरेको ?’ माहोल साह्रै बिझाएपछि म सुर्रिएँ ।

‘के ? जो चोर उसैको ठूलो स्वर ?’ जुनियर कक्षाका केटामध्ये सोमे फन्कियो ।

‘मैले के गरेँ ?’ झोंकै चलेपछि च्याट्ठिएँ ।

‘निहुँ खोज्या ? आफैंलाई थाहा होला के गर्‍या भनेर ।’ केटाहरूले झन् उग्र बन्ने संकेत देखाए । मेरो ओठमुख सुक्यो ।

एक कान दुई कान मैदान भएर मकैबारीको हावा सबैकहाँ पुगिसकेछ स्कुलमा । धन्न सर र म्याडमहरूसम्म पुगेन ।’ जीवन र रमिलाले मकैबारीमा दिउँसै रात पारे’ भनेर हल्ला फैलिएछ ।

झट्ट रमिलालाई सम्झेँ । कुरैकुराको यो डढेलोले उसमाथि के बितिरहेको होला ? स्कुलको चउरतिर आँखा घुमाएँ । तीन–चारजना साथीमाझ रमिला आँसु झार्दै पिलपिलाइरहेकी रैछे । आँसु पुछ्न जान पनि सकिनँ, त्यत्तिकै हेरिरहन पनि सकिनँ । आफ्नो कक्षाकोठामा पसेँ । कक्षाकै साथीहरूको हेराइ पनि शंकालु देखिए ।

त्यसपछिका केही दिन झन् कठिन हुँदै गए । हरेक दिन स्कुलमा मकैबारी काण्ड बल्झिरह्यो । नयाँ–नयाँ भिलेनसँगै घटनाको थरीथरी रङरोगन ।

कहिले आउँथे स्कुलबाट एसएलसी पास गरेर गइसकेका छुद्र टाइपमा दाइहरू, जो त्यो दिनबारे मबाट उत्खनन गराउन खोज्थे– ‘के भो, कसरी भो, कस्तो भो ?’ मानौं कुनै रोचक किस्सा मसँग होस् ।

कहिले रमिलाकै गाउँ नजिकैको केटा सुनाउँथ्यो, ‘उसकी आमाले अब ज्वाइँ बनाउने कुरा गर्न केटाको घर जान्छु भनेकी छ रे !’

यस्तो रे ! उस्तो रे !

यी अफवाह र गिज्याइहरू मलाई तर्साउन पर्याप्त भए ।

नानाभाँती प्रसंगले भर्खर मुना पलाउँदै गएको माया भने निमोठिन थाल्यो । त्यो उमेरमा त्यसरी आइपरेको काण्ड थेग्ने साहस ममा थिएन । एकोहोरो डरले मेरो शिरदेखि पैंतालासम्म काँपिरह्यो । नौ कक्षा पढ्ने किशोरवयमा त थिएँ !

नखाएको विष लागेर समाज र साथीभाइमाझ लाजमर्नु भएको थियो । आफूलाई त यस्तो छ भने रमिलामाथि के विपत्ति होला भन्ने फिक्री त लागिरहेको थियो । तर, कुरा काट्नेहरूलाई इज्जतको बेलुन फुटाउन अझ के बहाना दिनु भनेर उसँग भेट्ने र बोल्ने रहर बलजफ्ती मनैमा थुन्नुपरेको थियो ।

सम्बन्धमा टिकेर आलोचना खेप्ने तागत ममा भएन । उसले अझै पनि बहिनी मार्फत चिठी पठाइरही । चिठीमा ऊ सोध्थी, ‘बोल्न किन छाडेको ? चिठीको जवाफ खै ?’ उसका यस्ता तमाम प्रश्न आउँदा म तिनको तड्पाइ हेर्न मात्र सक्थेँ । समाजले जथाभावी सोचे पनि म आफूमा सही छु, मेरो माया जोगाएर अघि बढ्छु भन्ने आत्मबल र साहस कत्ति पनि भएन ।

मैले टाउको मोडेपछि रमिलाले खै के भनेर आफ्नो मन बुझाई । सायद थाकी । १० कक्षापछि एसएलसी हुँदै मैले स्कुल छाडेपछि सम्पर्कको धागो चुँडिन झन् सजिलो भयो । क्याम्पस पढ्न राजधानी पसेँ ।

पाँच वर्षपछि काठमाडौंमा हाम्रो भेट भयो । झन् उज्याली र राम्री भइछ । स्कुलमा वर्तमानमै रमाउने ऊ अब त भविष्यबारे सोच्ने भइछ । सुनाई, ‘अब आर्मीमा सेकेन्ड लेफ्टिनेन्टमा भिड्ने ।’

स्कुले बेलामा मायाको मोर्चा छोडेर हिँडेको थिएँ । तर, काठमाडौं बसाइमा उमेर र परिस्थितिले परिपक्वता थप्दै जाँदा आफैंसँग झगडा गरिरहन्थेँ, ‘त्यतिखेर आफ्नो माया जोगाउन किन अलिकता साहस गर्न सकिनँ ?’

उसको हातको औंलातिर हेरें, मैले दिएको औंठी थिएन । मन खिन्न भो । कर्तव्य छाडेर मैदानबाट भागेको सिपाहीले पेन्सनको आस गरेजस्तै मेरो लोभी मन !

‘औंठी खै त ?’ लोभी मनले सोधेछु ।

‘खै कता हरायो ।’ बडो बेवास्ताले चिसो जवाफ दिई । हिउँसँग ठोक्किएजस्तो भयो । मेरा ओठ जमेँ । सिंगो म नै जमेँ ।

त्यसपछि आर्मी–सपना ताकेका उसका पाइला लेफ्ट–राइट गर्दै ओझेल पर्दै गए ।

dhaibaji@gmail.com

प्रकाशित: पुस ४, २०७२

(स्रोत : Kantipur)

About Sahitya - sangrahalaya

We will try to publish as much literary work of different authors collected from different sources. All of these work is not used for our profit . All the creative work belongs to their respective authors and publication. If requested by the user we will promptly remove the article from the website.
This entry was posted in संस्मरण and tagged . Bookmark the permalink.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.