कथा : फरक

~राजेश विद्रोही ~

एउटाको नाम केशव ।

हो केशव नै हो उसको नाम । नाममा कुनै विशेषता छैन । आम नेपालीको नामभन्दा भिन्न छैन उसको नाम । नाममा कुनै भिन्नता नभए पनि आम नेपालीभन्दा ऊ ज्यादै फरक छ । फरक उसमा भएको विशेष प्रकारको कलाले नै उसलाई आम नेपालीभन्दा फरक बनाएको हो । तपाईंको मनमा फेरि अर्को जिज्ञासा जाग्ला कस्तो कला छ केशवसँग ?

-जीवन बाँचने कला ।

हो जीवन बाँच्ने कला । यही त हो सबैभन्दा ठूलो कला । बिहान ओछ्यानबाट निस्किएपछि सुरु हुने उसको कला राति नसुतेसम्म प्रयोग भइरहन्छ । उसले के जानेको छैन पैसा कसरी कमाउनुपर्छ कसलाई ढाँट्दा पैसा आउँछ कसलाई झुक्याउनुपर्छ कसलाई फकाउनुपर्छ कसलाई हप्काउनुपर्छ सबै थाहा छ उसलाई । यतिले पनि भएन भने शहरका नामुद गुण्डाहरुलाई उसले राम्ररी चिनेको छ । र उनीहरुबाट कसरी काम लिनुपर्छ भन्ने पनि उसले कतैबाट सिकिरहनु पर्दैन । यही त उसको कला हो ।

थुपै्र कारोबार छन् उसका । कसैले आपुनो जग्गा बेच्नु पर्यो भने उसैलाई खोज्छ । कसैले जग्गा किन्नु पर्यो भने पनि उसैलाई खोज्छ । दुवैको काम मिलाइदिन ऊ माहिर छ । त्यसैले त उसको खोजी हुन्छ । तर त्यति गरिदिएवापत् प्राप्त हुने चोखो पारिश्रमिक लिन ऊ कहिल्यै बिसर्िदैन । कसैको नयाँ घर बनाउनु पर्यो भने पनि ठेकेदार ऊ नै हो । यतिमात्र कहाँ हो र सरकारी जग्गा व्यक्तिको नाममा पास गर्नु पर्यो भने वा जग्गाधनीले थाहै नपाई उसको जग्गा अर्कैको नाममा पास गर्नु पर्यो भने पनि केशव भएपछि पुग्छ । उसले यस्ता काम धेरै गरिसक्यो । कहाँ छैन उसको पहुँच व्यापारदेखि िसंहदरबारसम्म । जस्तोसुकै मुद्दाको फैसला पनि आश्चर्यजनकरुपमा आपुनो पक्षमा पल्टाउनसक्नु उसको अर्को विशेषता हो । यीसबै कामका लागि अँध्यारो कोठामा कस्तो खेल खेल्नुपर्छ भन्ने कुराको लामो अनुभव छ ऊसँग ।

नगरपालिकाको योजना बनाउनेदेखि मन्त्रिपरिषद्को तालिका बनाउनेसम्म उसको सहभागिता रहन्छ । वास्तविकता के हो कसैलाई थाहा छैन । तर ऊ यसै भन्छ । यसै भनेको भरमा उसले धेरै काम सजिलै मिलाउँछ । हुन त एक/दुईजना ठूलै नेतासँग पनि उसको राम्रै हिमचिम नभएको होइन । यो कुरा त सारा समाजलाई थाहा छ । त्यसैले पनि उसका धेरै कुरामा सही जनाउन करै लाग्छ । पार्टीमा पनि उसको राम्रै स्थान छ । उसको एक निर्देशनमा पार्टीले जुलुस नै निकाल्छ । उसले एकपटक फोन गरेपछि पार्टीको अध्यक्षसम्म थर्किन्छ । यसो हुनुमा पनि उसको आपुनै क्षमताले काम गरेको छ । चुनाव आएपछि उसको सकि्रयतामा विशेष बढोत्तरी हुन्छ । कुन समुदायको भोट कसरी तान्ने कुन समुदायलाई के प्रलोभन देखाउने वा कुन गाउँमा पैसाको बिटा पुर्याउनुपर्ने हो आफ्नो विषयमा उसलाई कसैले केही सिकाइरहनु पर्दैन । उसलाई सबै चुनावी हत्कण्डा र प्रोपोगाण्डा राम्ररी थाहा छ । उसले चुनाव जिताउने वा हराउने ठेक्कै लिन्छ । ठेक्का लिएपछि बुथ नै कब्जा गरेर भएपनि चुनाव चाहिँ नजिताई छोड्दैन किनभने ऊसँग संसदीय व्यवस्थाको राम्रो अनुभव छ । पार्टी अध्यक्षलाई पनि त उसैले जिताएको हो । त्यसैले त उसको एक इशारा पाएपछि पार्टी जे गर्न पनि तयार हुन्छ । पार्टीलाई चाहिएको बेला चन्दा संकलन गर्न ऊ नै नभई हुँदैन । ऊ भएपछि सबै ढुक्क हुन्छन् । त्यसैले त पार्टीमा पनि उसको स्थान विशेष छ । कसैलाई कुनै प्रलोभन दिएर अल्झाउनु पर्यो वा कसैलाई झूटो मुद्दामा बल्झाउनु पर्यो भने केशव नै चाहिन्छ । कसैलाई जागिर मिलाइदिन वा कसैलाई बढुवा गराइदिन क-कसलाई के-के दिनुपर्छ भन्ने कुराको पूर्ण ज्ञान छ उसलाई। ऊ नाम चलेको व्यापारी पनि हो ।

व्यापारका सबै तरिका थाहा छ उसलाई ।व्यापारमा पनि उसको साजाल ठूलो छ । कुनै अत्यावश्यक वस्तुको मूल्यमा वृद्धि हुने सङ्केत पाएपछि उसले बजारलाई नै शून्य बनाइदिन्छ । उसले
बजारको कुनै पनि ठाउँमा त्यो वस्तु रहन दिँदैन । सबै खरिद गरेर आफ्नै गोदाममा थुपार्छ र कृत्रिम अभाव सिर्जना गर्छ । त्यसपछि त मूल्य उसको नियन्त्रणमा हुन्छ । बजारमा कतै नपाइएपछि उसले भनेको मूल्य तिरेर सामान किन्न उपभोक्ताहरु बाध्य हुन्छन् । कृत्रिम अभाव सिर्जना गर्नु उसको देब्रे हातको काम हो । जुनसुकै बेला जुनसुकै वस्तुको कृत्रिम अभाव सिर्जना गर्न पनि ऊ हिच्किचाउँदैन । उसलाई त पैसा कमाउन पाए पुग्यो । उसलाई आर्थिक उदारीकरणका विशेषताबारे राम्रै थाहा छ ।
निष्कर्ष पैसा कमाउने कलामा केशव निपुण छ त्यसैले उसलाई पैसाको अभाव छैन । शहरमा सबैभन्दा ठूलो घर उसैको छ । घर भन्नुभन्दा पनि महल भनौं त्यसलाई । महल नै त हो । सम्पूर्ण भौतिक सुविधाले सम्पन्न छ त्यो महल । नोकर-चाकरहरु प्रशस्त छन् निजी गाडीहरु छन् अनि………॥ हो केशवसँग के छैन पैसाबाट प्राप्तहुने जुनसुकै वस्तु पनि ऊ प्राप्त गर्न सक्छ त्यसैले ऊ सम्पन्न छ ।

परिणाम शहरका मानिसहरु उसलाई फटाहा र बेइमानको रुपमा चिन्छन् । पैसाको लागि जे गर्न पनि पछि नपर्ने उसको बानीलाई कसैले राम्रो मान्दैन । ‘सबै थोक पैसा नै त होइन नि । पैसाबाहेक अरु केही नदेख्ने यस्तो पनि मान्छे हुन्छ !’ यस्तै प्रतिकि्रया व्यक्त गर्छन् मानिसहरु । उसको नामका अगाडि स्वार्थी द्रव्यपिशाच र अमानवीयजस्ता विशेषणहरु नजोडी कुरा गर्ने मान्छे पाउन गाह्रो छ । उसलाई राम्रो भन्ने र राम्रो ठान्ने मानिस छँदै छैन भन्दा पनि कुनै अनर्थ हुँदैन ।

अर्कोको नाम गोपाल ।

उसको नाममा पनि छुट्टै कुनै विशेषता छैन । आम नेपालीको नामसँग ठ्याक्कै मिल्छ । हुन पनि नाममा के नै हुन्छ र नाम त जसले जे राख्दा पनि हुन्छ । मुख्य कुरा त जीवनशैली हो बाँच्ने तरिका । र यसको निर्धारण जीवन र जगत्प्रतिको उसको दृष्टिकोणले गर्छ । संसारलाई हेर्ने र बुभुने ढङ्गमा नै मान्छेकोजीवनशैली कस्तो हुन्छ भन्ने कुरा निर्भर हुन्छ । छोडौं यी सब कुरा ।अँ त हामी गोपालकॊ बारेमा कुरा गर्दैथियौं । विद्यालयमा पढ्दादेखि नैसाहित्यमा उसको रुचि बढ्न थाल्यो । सबैभन्दा पहिले त उसले कविता नै लेखेको हो । तर अहिले उसको सिर्जनाको फाँट अत्यन्तै विस्तारित भइसकेको छ । अर्थात् कविता लेखनबाट प्रारम्भ भएको उसको सिर्जनायात्रा गीत गजल हुँदै अहिले क्रमशः कथा नाटक र उपन्याससम्म पुगेको छ ।ऊ दिनरात साहित्यकै बारेमा सोंच्छ । सिर्जनाका विविध विधाका बारेमा आइरहेका नवीन धारणाहरुका सम्बन्धमा ऊ चिन्तन गर्छ । नवीन वाद र दृष्टिकोणहरुका सम्बन्धमा घोत्लिन्छ । आम मान्छेका पीडाहरुले उसलाई घोंच्छ । आम मानवीय अभाव र गरिबीले उसको संवेदनालाई हल्लाउँछ । समाजमा व्याप्त अव्यवस्था र असंगत परम्पराहरुले उसको चेतनामा आक्रमण गर्छ । त्यसैले त ऊ जहिले पनि समाजका विसंगत पाटाहरुलाई भत्काउन चाहन्छ ।

ऊ जे गर्छ साहित्यमै गर्छ । जे भन्छ साहित्यमै भन्छ । जे सोंच्छ साहित्यमै सोंच्छ । ऊ साहित्यमै प्रयोग गर्छ । नयाँ-नयाँ प्रयोगहरु गरेर साहित्यलाई रोचक र कलात्मक बनाउन ऊ जहिले पनि चिन्तनशील हुन्छ । ऊ भन्छ ‘साहित्य पनि विज्ञान हो । विज्ञानमा जस्तै साहित्यमा पनि आविष्कारहरु भइरहन्छन् ।’ ऊ समाजमा परिवर्तन चाहन्छ । समाजमा व्याप्त विविध असमानताहरु समाप्त होस् भन्ने उसको हार्दिक चाहना हो । आफ्ना यिनै चाहनाहरुलाई अभिव्यक्त गर्न ऊ साहित्यका विविध विधाहरुको सहयोग लिन्छ । ऊ नपुगेको कुनै पनि साहित्यक कार्यक्रम शहरमा हुँदैन । उसलाई हरेक साहित्यक कार्यक्रममा भेट्न सकिन्छ । एकै दिन धेरैवटा साहित्यक कार्यक्रम भए भने चाहिँ कार्यक्रम छनौट गर्न ऊ बाध्य हुन्छ । साहित्यबाहेक अरु केही जान्दैन ऊ । ऊ व्यापार गर्न जान्दैन कसैलाई ढाँट्न जान्दैन र कसैलाई छल्न जान्दैन । उसलाई पैसा कमाउने कुनै तरिका आउँदैन ।

ऊ आपुनो सोझो काम गर्छ । त्यसबाट जति आउँछ त्यसैमा चित्त बुझाउँछ । ऊ भन्छ ‘बाँच्न पुगे त भइगयो नि धेरै पैसा किन चाहियो र ’ निष्कर्ष ऊसँग पैसा कमाउने कला छैन त्यसैले ऊसँग कहिल्यै पनि प्रशस्त पैसा हुँदैन। जहिले पनि अभाव नै हुन्छ । उसको घरमा कहिले चामल सिद्धिएको हुन्छ कहिले तरकारी त कहिले नुन । कुनै चीजको पनि अभाव नभएको दिन त हुँदै हुँदैन । कहिले छोरा कापीका लागि कराउँछ ‘स्कूल फी’ का लागि छोरी रुन्छे । कहिले उसको आपुनै कलममा मसी सकिएको हुन्छ भने कहिले कापी । प्रतिभा फुरेर लेख्न बसेको बेला यस्तो भइदियो भने त अर्थात् मसी र कापी सएिको अवस्था भइदियो भने ऊ भयानक पीडाको अनुभव गर्छ । धेरैपटक उसले यस्तो अवस्थाको सामना गरिसकेको छ ।

परिणाम
श्रीमति जहिले पनि कचकच गरिरहेकी हुन्छे । श्रीमान्ले पैसँ कमाउन नसकेकोमा उसको सबैभन्दा ठूलो गुनासो हुन्छ ‘पैसाविना त केही पनि हुँदैन भने पैसा नआउने काम गरेर के गर्ने ’पैसा कमाउने काम नजानेकोमा गोपाललाई साथीभाइ र आफन्तहरुले पनि ‘लाटा’ भनेर गाली गर्छन् । साथीभाइ भन्ने गर्छन् ‘अहिलेको जमानामा पनि इमान्दार भएर बाँच्न सकिन्छ तँ त साह्रै मूर्ख छस् ।’ हो इमान्दार भएकोमा वा ढाँट्ने छल्ने र झुक्याउने कला नजानेकोमा ऊ सबैबाट तिरष्कृत छ । उसको नामको अगाडि मूर्ख लाटा र पाखेजस्ता विशेषणहरु नजोडी कुरा गर्ने मान्छे पाउन गाह्रो छ ।

तुलना
केशव बेइमान स्वार्थी र द्रव्यपिशाच छ । त्यसैले उसलाई प्रशंसा गर्ने र राम्रो भन्ने मान्छे कमै छन् । जो छन् ती स्वयं केशवका हनुमान हुन् ।बाँकी कसैले पनि उसलाई राम्रो मान्दैन । गोपाल इमान्दार स्वाभिमानी र संवेदनशील छ । त्यसैले मान्छेहरु उसलाई अव्यावहारिक मूर्ख र हुतिहारा भन्छन् । उसलाई राम्रो मान्ने मान्छेहरु कमै छन् । जो छन् ती स्वयं त्यसै बाटोमा लागेका छन् । बाँकी कसैले पनि उसलाई राम्रँे मान्दैन ।

त्यसो भए दुवैमा के फरक छ त?
केशवले बेइमानी गर्दा पनि प्रशंसा पाउन सकेको छैन । इमान्दार हुँदा पनि गोपालले स्याबासी र प्रँेत्साहन पाउन सकेको छैन । त्यसो भए दुवैमा कुनै फरक छैन त फरक छ । एउटा महत्वपूर्ण फरक के हो भने केशवलाई उसकै अगाडि कसैले पनि बेइमान र स्वार्थी भन्न सत्तैन । तर गोपाललाई उसकै अगाडि लाटा मूर्ख र अव्यावहारिक भनेर मान्छेहरु ठाउँ-कुठाउँ बेला कुबेला खिल्ली उडाउन चुत्तैनन् ।

(स्रोत : Samakalinsahitya)