कथा : ढाक्रेदाइ

~महेश बर्तमान रानामगर~

कति मुस्किल हुन्छ यो संसारमा जीवन बिताउन । बाँच्न चाहनेलाई बाँच्न दिदैन र मर्न चाहनेलाई पनि मर्न दिंदैन, सधैं झिनो घिटघिटीमा नै अल्झाइराख्छ । यहाँ सुखी भएर बाँच्ने चहाना कसलाई हँदंन र ? तर हेर, विचरा ! ढाक्रेदाइ आफ्नो बोझभन्दा पनि गह्रौं भारी बोकेका छन् । रोगले खग्रास बनाइसकेको भौतिक शरीरलाई यी पहाडका उकाला ओरालामा थोरै तोक्माको सहायताले अनि अधिक त मनका भरोसामा आशाहरू बचाएर एक–एक पाइलाको अन्तरालमा टुस्स–टुस्स बिसाउँदै चर्र दुख्ने छाती छामेर ख्वाक्क–ख्वाक्क बूढो खोकी खोक्दै जीवनपथमा हिडिरहेको छ । सायद यो बाध्यता हो, प्राण बचाउन चाहानेहरूको । यद्यपी मेरो वास्तविकताभन्दा फरक त होइन तर थोरै बढी नैं पो हो कि जस्तो लाग्यो, जसले मन कुटुक्क दुःखायो । मेरा पनि अतीतहरू ताजा नै छन्, मैले नदेखे नभोगे पनि- बाबा, कटारी र नुनका कथा मनग्य सुनेको छु र आँसु खसाएको छु,खसाइरहेको छु । बुबा भन्नु हुन्थ्यो, ”छोराहरू हो तिमीहरूले त कति सुख पाएका छौ, तिमीहरूले खान पाएका छौ, पढ्न पाएका छौ, एकसरो भए पनि आङ ढाकेका छौ, मलाई लाग्छ— तिमीहरू त स्वर्गमा नै छौ, हाम्रा पालामा त….।” मलाई थाहा छ र मैले अनुभव गरेको छु, कतै पनि यस जीवन भोगाईका कथाभित्र खुशीका पल भेटिन्नन् । यहाँ यस्तै मन रुवाउने वास्तविक कथाका पात्र देखिरहेको छु, कठिन यात्रामा छन यिनी्, पीडा र बाध्यता बोकेर यी ढाक्रेदाइ …..।

यो शिशिरको कुनै दिन । जाडो पर्याप्त बढेको छ । जोडले हिडेको माथि दुई खाप लुगा लगाएर पनि जाडोकै अनुभव भइरहेको छ । तर यो अवश्य भोलि हट्नेछ र सबैले न्यानो अनुभव गर्नेछ । जहिले, जुनै पनि अवस्थामा सबै बस्तु र परिस्थितिको चक्रिय परिवर्तन हुन्छ र भइरहेको छ । घाम अनि पानी, झरी अनि बादल, चिसो अनि तातो, दुःख अनि सुख, हाँसो अनि रोदन यस्तै दिन अनि रात इत्यादि—इत्यादि । सायद यसैभित्रको वास्तविक भोगाइ जीवन हो र यही क्रममा ऊ दुःख भोगिरहेको छ । म ट्वाल्ल परेर हेरिरहेको छु । ऊ लम्पसार छ । मलाई लाग्छ, ऊ मुर्दा जीउँदो हो । हुरुक्कै हुने गरी खोकिरहेको छ । खोकाइको आवाजले यस्तो अनुभूति दिन्छ कि प्रत्येक खोकाइमा खकारका फाल्साहरू मुख भरिभरि जम्मा भए । तर, बाह्य संसारले देख्ला कि भन्ने डर छ, घृणा र रोगीको पहिचानबाट बच्न प्रत्येक घुट्कामा मुख रित्याइसकेको हुन्छ । म यही अनुभूत गरिरहेको हुन्छु । दुनियाँलाई स्वस्थ देखाउन ऊ असफल प्रयास गर्दछ र गरिरहन्छ । खोकी निर्दयी छ क्यारे, धमिराले खोक्रो परिसकेको ज्यानलाई अझ पीडा दिन्छ । ‘जो होचो उसैलाई घोचो’ भन्ने उखान होचोकै लागि सार्थक सरह । फोक्सो नै बाहिर निस्कने हो कि झैं खोकिरहेछ । म यही बिचल्ली हेरिरहेको छु । सायद यहाँ कुशल कलाकारले वास्तविक अभिनय गरिरहेको छ र म त्यसको सक्रिय दर्शक भएर कला हेरिरहेको छु ।

यसपटक फाल्साहरू मुखमा अट्न सकेन वा खोकी, खकार र निल्ने क्रमको सन्तुलन भएन । एक फाल्सा भुइँमा खस्यो । मेरो नझर त्यसैमा प¥यो, त्यो रातो थियो मतलव रगत मिसिएको खकार । म भयभीत भएँ । ऊ यसलाई लुकाउन खुट्टाले माटो सोहर्दै थियो । ऊ धमीराले खोक्रो पारिसकेको सिमलको रुखझैं हरियो हुने निरर्थक चेष्टा गरिरहेकोझैं लाग्यो । साँच्चै यिनी बिरामी हुनुपर्छ । दया पलायो र सोधेः

—ढाक्रेदाइ, तपाइं बिरामी हुनुहुन्छ ?

—खै नानी ! के बिरामी के सन्चो, म जस्तो ढाक्रेको यस्तै त हो नि हाल..।

—होइन, तपाईंको त खकारमा पनि रगत पो आउँदोरहेछ त ? कहिलेदेखि यस्तो…?

—घरबाट हिड्दा त घाटी मात्र दुख्दैथ्यो नानी, केही पनि हुदैन होला भनेर हिडियो, हिजोबाट त घाटी, छाती, टाउको, के के हो के के, जीउ सबै दुख्दैछ । बिसाउनै नपाउने गरी खोकी लागिरहेको छ । हेर न आजबाट त रगत पनि आउन थाल्यो । यो त नराम्रै पो होला नि..।

—त्यस्तो नराम्रो…… त होइन, तपाईंलाई टङ्सिल भएजस्तो छ । यो चिसोका कारणले हुन्छ । चिसोबाट जोगिएन भने घाँटी त अँठ्याइहाल्छ नि ।

—होला–होला, त्यसैले होला नानी । आज यही पहाडको भञ्ज्याङनिरको ओढारमा रात बिताएँ, ओढ्ने राम्रो थिएन, एउटा पातला कम्बल, यसै त पुसको दिन, चिसो बढेको, मलाई त सर्दी लागे जस्तो छ । रातभर पनि निद्रा लागेन, ज्वरोले च्याप्यो । बेलुका जोमेको आगो पनि चिलिम्मै भएको रहेछ, फुक्ने जाँगर पनि आएन, । रातभर जागा रहेर बिताएँ । दुखिया रैछु नानी म ।

—ज्यानभन्दा ठूलो केही होइन दाइ । स्वास्थको ख्याल राख्नुहोस । उपचार र आराम गर्नुहोस । पानी उमालेर पर्याप्त पिउनुहोस् । नूनपानीले घाँटी कुल्ला गरिरहनुहोस् र चिसोबाट घाँटी र छातीलाई जोगाउनुहोस् । तपाईलाई चाँडै निको हुनेछ ।

—खै नानी कता गासका कुरा, कताको उपचार । मेरो त नानी दुखिया रहेछ कर्म । हेर न बिरामी छु तर भारी बोक्नैपर्छ । बिरामी भयो भनेर बस्यो भने त भोकै मर्छौं भोकैै । दुई पाइला टेक्नसक्ने भएदेखि दुःख गरिरहेछु, सुख क्षितिजमा नै रहिरहन्छ, रहिरहेको छ । अझै दुःख गर्छु, यही पापी सास अल्झाउनका लागि मात्र.. । होइन–होइन, भोकको त चिन्ता छैन नानी मेरो त सपना पो….। नानी, तिमीजस्तै मेरो पनि एउटा छोरो छ । ऊ मेरो मुटु हो, साह्रै माया लाग्छ र आश पनि लाग्छ । साह्रै ज्ञानी पनि छ ऊ, सायद भविश्यमा… । पोहोर साल मात्र एस.एल.सी. पास गरी क्याम्पस पढ्दैछ । अस्ति घर आएको थियो । क्याम्पसको फिस यस महिनाको अन्तसम्ममा बुझाइ सक्नुपर्ने रे । दुःख गरेर भए पनि क्याम्पस पढाउँछु भनी वाचा गरेको छु मैले । अनि त मनमा चिसो पस्यो । उसैको लागि खर्च जुटाउन मकै बोकेर नाम्चे हिडेको । हो, यही छोरामाथि सुनौलो सपना सजाएको छु, सपना देखेको छु । चिन्ता लागिरहेको छ, मकैले भाउ पाउने हो कि होइन ।” फेरि ख्वाक्क ख्वाक्क खोकिरहन्छ ।

अ त्यस बेला, “त्यसबेला पूर्वबाट भर्खर मात्र अर्ध जून झुल्केर हाँस्दै थियो । औंसीको छेकाले होला जूनको खग्रासक्रम पनि बढिरहेको थियो, मेरै जीवनझैं । खुला आकाशभरि मकैका फूलझैं रहरलाग्दा ताराहरू थिए । दिनभरिको थकाइलाई बिर्सेर मन त्यसैत्यसै प्रफुल्ल थियो । आँगनको चिसो चप्लेटोमा बसी मन क्षितिज पारि–पारि डुलाइरहदा छोराको झझल्को एकतमास आइरहेको थियो । म ती चम्कने तारा हेर्थे । मलाई ती चम्कने तारा मेरै छोरा हो झैं लाग्थ्यो । यसैबेला मेरो प्यारो छोरो आइपुग्यो । खुशी लाग्यो र मैले सोधे

— छोरा तिमी आरामै छौ

— म आराम छु बुबा

— क्याम्पसको पढाइ कस्तो भइरहेको छ तिम्रो

— पढाइ राम्रै चल्दैछ बाबा तर..

— तर…. के भयो छोरा

— बाबा आफ्नो किताब छैन, साथीहरूको किताब मागेर पढ्दैछु तर बाबा मेहनत गरेर पढ्दैछु विश्वस्त छु राम्रै डिभिजनमा पास गर्छु । अँ, बाबा यो महिनाको अन्तसम्म क्याम्पस फि पनि तिर्नुपर्ने अरे । फि तिरेन भने त पढ्न पनि नपाउने रे । मलाई थाहा छ बाबा, हामीसंग पैसा छैन । हजुरलाई मेरो पढाइको निम्ति कति भारी बोकाऊँ, कति ढाक्रे बनाऊँ, कति दुःख दिऊँ ? बाबा भो…….। सायद छोराको आँखामा आँसु थियो, त्यो अर्धजूनको टलकमा टल्केर सहजै थाह हुन्थ्यो ।

– होइन छोरा, तिमी राम्ररी पढ, म जसरी भएपनि खर्च मिलाउँछु, दुःख–सुखका कुरा छोड, तिम्रा लागि जस्तोसुकै दुःख गर्नु परे पनि गर्छु, ती सबै काम मेरो जिम्मा…। म भोलि नै मकै बोकेर नाम्चे जान्छु । तिम्रा मन दुखे त म बिचल्ली हुन्छु । छोरा तिमी अलिकति पनि चिन्ता नगर । त्यसबेला मेरो पनि आँखामा आँसु बग्यो क्यार

म यसै भनेर हिडेको, छोरो घरैमा पर्खिरहेको छ,पर्खिरहने छ ।” उसको आँखाभरि आँसु टिल्पिलाइरहेको थियो ।

— ढाक्रेदाइ बढी चिन्ता नगर्नुहोस्, चिन्ता नलिनुहोस् । बरु स्वास्थ्यको ख्याल बढी राख्नुहोस् । आफ्नो जीवन नै नरहे त…?।

बरु मसँग ज्वरो कम गर्ने औषधि छ । यो बेलुका बिहान तातो पानीसँग लिनुहोस् । ज्वरो केही हदसम्म कम गराउँछ । अनि तपाईं बिस्तारै आउनुहोस्, म चाहिं लागे है ।

— नानी तिमी कति जाती…। तिम्रा ईश्वर सधैं दाहिने होस् । यो ढाक्रेको आशिष लागोस् । हुन्छ नानी हुन्छ तिमी राम्ररी जाऊ, म बिस्तारै …..।

म आफ्नो बाटो लागें । मनभरि ढाक्रेदाइको कुरा खेलिरह्यो । साँच्चै ऊ सिकिस्त थियो, तर जीवनको बोझभन्दा पनि गह्रौ भारी बोकेर हिड्नु नै थियो । बिस्तारै ओह्रालो झरें । दूधकोशी बगर नभेटुन्जेल बाटो एकैप्रकारको ओह्रालोे थियो । मन र आँखाबाट ढाक्रेदाइ हटेको थिएन । बाटोको छेवैमा भोगटेको रुख थियो । ठुल्ठुला दाना फलेका थिए । राम्रा र ठूला फल लागेको एक हाँगा लाछिएर चुड्नै

आँटेको त्यान्द्रोमा अल्झिरहेको थियो । जसमा पातहरू पहेला भइसकेको थिए, चर्को घामले सुकिसकेका थिए ।

त्यो पाक्ने कुनै आश थिएन । मन त्यसैले बिझायो । सायद आधारबिनाका अधिक मनोकांक्षा लाछिन्छन्, भाँचिन्छन् र नासिन्छन्, त्यस्तै त्यस्तै लाग्यो —ढाक्रेदाइ। पाइला बढाइनै रहें । दूधकोशी बगर भेट्टाउन थोरै मात्र थियो क्यार । बेंसीतिर झरेकोले होला गर्मी एकतमासले बढिरहेको थियो । सानो भाइ भेट्टाएँ, पिठ्यूँमा तेब्बरको भारी बोकेको थियो । छेवैको सानो चौतारोमा दयालाग्दो पाराले टुसुक्क बिसायो । मलाई पनि बिसाउन मन लाग्यो । डिलैको ढुङ्गामा बसें र ठट्यौली पारामा सोधें—

– सानो भाइ, तिमी कहाँ हिंडेको ?

– नाम्चे

– जिरीबाट सामान ल्या’को हो ?

– हजुर

– कति धार्नी बोकेका छौं त तिमीले ? तेह्र धार्नी, आफ्नो खाने सामानसँग त पन्ध्र धार्नी जति पो छ ।

– अहो कत्ति बलिया रहेछन् नि हाम्रा भाइ त ।

– हि…..हि…..हि

– कत्ति वर्ष पुग्यौं तिमी ?

– एघार वर्ष

– अनि घरचाहिं ?

– हाम्रो घर त उत्ता उत्ता……

– तिमी पढ्दैनौं ?

– ……………….

ऊ मौन रह्यो र नजर अर्को दिशातिर मोड्यो, मैले अरु प्रश्न सोध्न चाहिनँ । म उठें र ‘भाइ..तिमी बिस्तारै आऊ ल’ भन्दै हिडें । उसले प्रत्युत्तर दिएन, तर म क्षितिजमा नडुबुञ्जेल तिनको नजर ममा नै बर्सिरह्यो । म दूधकोशीको पुल पुगें । पुलमा पाइला राख्नुअघि पुललाई ढोगें । किन ढोगें त्यो मलाई पनि थाहा थिएन तर त्यो मेरो सानैदेखिको बानी हो । म सानो छँदा पहिलोचोटी मेरा बाजेसँग त्यो खरीखोलाको पुल तर्दादेखि नै मैले ढोग्न थालें । किनकि बाजेले खोला तर्नुअगाडि ढोग्नुपर्छ र मात्र यात्रा सफल हुन्छ भन्नुहुन्थ्यो र म जुनसुकै बेला पनि पुल तर्नु अघि एकपल्ट ढोग्छु । सायद पुलप्रति अवचेतनमा नास्तिक आस्थाहरू लुकेर बसिरहेको छ वा म सदैव सफलता चाहन्छु । बाटो वरिपरिको परिवेशले मैले ढाक्रेदाइलाई भुलेछु । हठात् हृष्टपुष्ठ दाइ देखेर ढाक्रेदाइको झट्ट याद आयो । उमेरले २२/२४ वर्ष पुगेको हुनुपर्छ भारी अझङ्गको बोकेको थियो । भारीमाथि ठूलो टेप थियो । टेपमा आफैं गीत भएर बजिरहेको थियो ।

भारी बोक्ने भरियाको यही हो जीन्दगानी, झरनाको चिसो पानी…..।

त्यसैको तालमा हिडिरहेको थियो । मलाई अनुभूत भयो, उसलाई त्यो अझङ्गको भारीले कुनै सकश दिएको थिएन । तर मेरो मन चस्स दुख्यो, बिरामी छाडेको ढाक्रेदाइलाई सम्झेर…। सायद ऊ पछि आउँदैछ । म उसलाई छोडेर यहाँ आइपुगें । ऊ बिरामी थियो । भारी बोक्नै नसकने अवस्थामा थियो तर पनि बोक्नुपर्ने बाध्यता थियो, म बोक्न सक्थें तर मैले बोकिनँ । सायद यो पनि बाध्यता नै थियो । मैले ढाक्रेदाइको भारी बोकेर यहाँसम्म ल्याएको भए के हुन्थ्यो ? सायद त्यो ढाक्रेदाइलाई सान्त्वना मिल्थ्यो, सकसबाट थोरै मुक्ति पाउँथ्यो र आराम हुनमा थोरै शक्ति मिल्थ्यो तर मैले त्यो गर्न सकिनँ र चाहिनँ । यहाँको रीत नै स्वार्थी छन् । म यस्तै सोंच्दै पाइलालाई अघि सार्दै दूधकोशीको उकालो सुरु गरें त्यही हृष्टपुष्ट ढाक्रेदाइसँग…..।

ऊ यति बलियो थियो अझङ्गको भारी बोकेर पनि मैले उसलाई भेट्टाउन मुस्किल परिरहेको थियो । मैले उसलाई वास्ता गरिनँ । सायद उनी त्यही उकालामा राई कान्छीले बेच्न ल्याएका मकै पानीसँग चपाउन थाल्यो क्यार । उसलाई पनि म त्यही छाडेर आफ्नो बाटोमा अगाडि बढें ।

एक घण्टाको यात्रापछी म घर पुगे । सानो बहिनी खुशी भइ । उज्जालो हराइसकेको थियो । म थकित भाईसकेको थिए ।

सायद मान्छेको माया घामछाया हो । घाम लागे छाया बन्छ, नत्र हराइजान्छ । मैले पनि बिर्सीसकेछु, ती ढाक्रेदाइलाई । झट्ट मेरो बुबाको भारी बोकी खिचेर टासेको त्यो भित्ताको तस्बीरले सम्झना दिलायो । साच्चै कहाँ आइपुग्यो होला त्यो बिरामी….। हिडाइको थकाइले म त भुसुक्कै निदाएछु, केही पो थाहा भएन । तर आज व्युँझनुचहिं चाँडै व्युँझिएछु । नेपथ्यमा हल्लीखल्ली छदै थियो, प्रष्ट भने थिएन । त्यतैतिर ध्यान मोडे र सुने ।

– ढाक्रे… ढाक्रे रक्सी खाएर मरेछ….

– होइन होइन, भारीले थिचिएर..

– जाडोले कठ्याङ्ग्रिएर हो…. जाडोले ..

– मुखमा खुन पनि आ’छ …..

– रक्सी पिएपछि मर्छ त..

– बदमास….

– होइन सज्जन छ सज्जन…

– होइन बूढा मान्छे हो..

– बिचरा…!

मेरो छात्तीको ढुकढुकी बढ्यो । हत्तपत्त उठें । नेपथ्यको अमुर्ततालाई चिरेर हल्लीखल्लीतिरै दौडिएँ । भीड पन्छाउँदै घटनास्थलमा पुगे । म अकमकिएँ । अचानक मेरो मुखबाट एउटा शब्द फुत्कियो, ढाक्रेदाइ….। म चिच्याएर रोए । भारी लडेको थियो । तोक्मा पिडौलामा तेर्सो परेर असहज पीडा दिइरहेको देखिन्थ्योे । मकै जुटको धोक्रो फुटेर छरपस्ट थिए । ढाकरको खकन जीउबाट छुट्टिएको थिएन र भारीले आधी जीउ थिचिएको थियो । कोल्टो र कुप्रो परेर दुई हात छातीमा पीडा नै छामिरहेको थियो । मुख र नाकबाट रगत बगी कालो भएर जमिसकेको थियो । मैले हेर्नै सकिनँ । म फरक्क फर्किएँ र कोठामा चुक्कुल लगाई एक्लै एकोहोरिन थाले । त्यस दिन मेरो त्यसै बित्यो । खाना पनि खाइनँ । भोलिपल्ट हल्लाहरूबीच देंखे÷सुनें–

तीनका छोरा र गाउँलेहरू आएका थिए । गाउलेहरू जीवनको बारेमा आफ्ना भोगाइहरू पोखेर छोरालाई सान्त्वना बाँड्दै थिए, कति पिर मानेर रुँदै पनि थिए । विचरा छोरो ! आँखा सुनिएका थिए, कलेटी परेर आँसु सकिसकेका थिए, स्वर बसेको थियो । मेरा साना बहिनी सोनुको बालापनको तोते र उत्सुकता एकैसाथ कानमा आएर ठोकियो— “दाइ तो मान्थे त थुलो भएर पनि रुँदो रैछ हनि रुदैं बाबा उठ्नुहोस म अब क्याम्तस पद्दिनँ…. पो भन्दैथो, कति धेरै चोति भनेको ? दाजु तो के भको, तो किन रोएतो…”!?

July 13, 2011

(स्रोत : रचनाकारको ब्लगबाट सभार )