कथा : हुण्डरी

~नारायण तिवारी~Narayan Tiwari

तीस वर्ष भयो होला उसले यो माटोमा नटेकेको । जीवन हिँडिरहेको छ । यो समयको अन्तरलाई मेटाउन । उसको बाल्यकाल यसै माटोमा लडिबुडी गर्दै बित्यो । कति सजिलै बिर्सन सकेको होला आफ्नो माटो । जीवन स्मृतिमा डुब्छ र हिँडिरहेको छ । एक्लै छ अहिले हिँडिरहेको ऊ गाउँ जान । माटोको माया त हृदयमा सधैँ बोक्यो । अरूले जस्तै उसले पनि भन्यो, मेरो यो सीतागञ्ज मलाई औधी प्यारो । सीतागञ्जको माटो मलाई प्यारो । भलै, सीतागञ्जको माटोमा धान नफलोस् । तर, सीतागञ्जको माटो मलाई सबैभन्दा धेरै प्यारो ।

त्यसो त माटोको पनि के दोष जब बनाउनेले नहर बनाइदिएनन् । नहर बनाए पनि पानी नहरमा बाढी आउँदा छोडे, सुख्खालाग्दा छैन पानी । अनि के फलोस् यो प्यारो माटोमा अन्न ।

जीवन साठी वर्षको उत्तरार्धमा छ । तीस वर्ष करिबदेखि उसले पाइला पनि टेकेन यस गाउँमा । यसै गाउँमा उसले प्राथमिक शिक्षा पूरा गरेको थियो । त्यसपछि नजिकको सहरमा एउटा स–सानो झोपडी घर बनाएर उनीहरूका बाले पढ्न विराटनगर पु¥याएका थिए । ऊ मात्र थिएन उसका दाजु, भाइ र एक बहिनी त्यहाँ पढ्न बसे ।

एकडेढ घण्टाको पैदल बाटो, टाढा होइन विराटनगरबाट सीतागञ्ज । ऊ जाँदैछ । उबेला पनि पीच थिएन । अहिले पनि छैन । उबडखाबड बाटो–केही माटो भरिएर ढिस्को बनेको छ । ठाउँठाउँमा केशलिया खोलाले बगाएर खाल्टो छ । ठाउँठाउँमा केशलिया खोलाको पाँकले पुरिएर अग्लो ढिस्को छ ।

केशलिया खोलामा पुग्यो । देख्यो खोलामा मानिसहरू । डिलमा लाश जल्दैछ । ऊ बेला पनि जल्थ्यो लास । हजुरआमा खस्नुहुँदा यसै केशलिया खोलामा जलाइएको थियो । ऊ सम्झिन्छ ।

केशलिया खोलामा पुलमाथि उभिएर ऊ लासतर्फ हेर्दैछ । सोच्दैहोला–यो उत्तरार्ध हो उसको जीवनको अहिलेको अवस्था । अब कति होला बाँच्नु । डढ्ने त यसैगरी हो । लिएर जानु केही छैन । खाली हात आइयो । खाली हात जानु छ ।

जीवनको तीस—तीस वर्ष पछिको यो माटोप्रेम सायद यस्तै ‘खाली हाते’ सोचको परिणाम होला । यस अघि त के फुर्सद होस् र सोचोस् । जागीर, पैसा, कुर्सी, छोरा–छोरी, पढाई लेखाई, उनीहरूको बिहेदान—यसैमा कटे हुन् यी बीचका तीस–तीस वर्ष । हो, तीस वर्षकै उमेरमा उसको बिहे भयो । बिहे, विराटनगरमा उतिबेला बनिसकेको, फुसको घरबाट एक खुड्किलो उक्लिसकेको, पिताजीद्वारा रूपान्तरण गरिसकिएको टालीको घरबाट भयो । त्यतिबेला सपरिवारको वास विराटनगरमा हुन थालिसकेको थियो । सीतागञ्जमा अब केवल बा बस्नुहुन्थ्यो । कहिले यता विराटनगर, कहिले उता सीतागञ्ज गरिरहनुहुन्थ्यो बा । पछि त कन्हैयाकै भरमा छोडेर बा पनि ढुक्कले लालाबालाकासाथ विराटनगर नै बस्न थाल्नुभयो ।

कन्हैयालाई सम्झिँदा भावुक भयो ऊ । ट्याङ्ग्रा खोला पुगेपछि झस्कियो । हो, यही ट्याङ्ग्रा खोलामा कन्हैयाले उसलाई पौडी खेल्न सिकाएको थियो । हलो जोतिसकेपछि राँगालाई धुन, पखाल्न, नुहाइदिन, कन्हैया जब ट्याङ्ग्रा खोलातर्फ पाइला बढाउँथ्यो, पछि–पछि जीवनका पाइलाहरू बढी हाल्दथे । उसले पौडी खेल्न सिक्दा ट्याङ्ग्रा खोलाको पानी कतिपल्ट घुुटुक्–घुटुक् पा¥यो पा¥यो–त्यसको एकिन छैन । कन्हैया डराउँथ्यो–‘ठूलो मालिकले अब मार्नुहुन्छ ।’

जीवन भन्दथ्यो–“मैले भनेँ भने पो मार्नुहुन्छ ।”
ट्याङ्ग्रा खोलाबाट संसारीमाईथान देख्यो जीवनले । यो संसारीमाईथानमा वर्षको एकपटक बोका चढाउने र तिहीँ बसेर बोकाको मासु पकाइखाने–त्यो सुस्वादु मासुभात अहिले पनि सम्झिँदा उसको मुखमा पानी उम्रिन्छ । घरघरबाट चामल, तेल, नुन, पैसा उठाएर गरिने त्यो वर्षको एकदिनको उही ट्याङ्ग्रा खोलाको किनारमा रहेको संसारीमाईथानमा सारा गाउँका मानिसहरू भेला भएर गरिने पुजा—भोज, क्या रमाइलो ।

विस्तारै उसका पाइला अघि बढे । भालदासको बगैँचाको नामोनिसान देखेन । मनमा चसक्क गड्यो–यही भालदासको आँप बगैँचामा सारा गाउँका केटाकेटीहरू आएर ‘डोल बगैँचा’ खेल्दथे । आँपको सिजनमा हुरी वतास चल्यो कि झरेको आँप टिप्न केटाकेटी दौडिहाल्दथे । ऊ पनि दौडियो । झरेको आँप टिप्न रोक थिएन । तर, कोही—कोही छुक्छुकेले लामो हात पारेर आँपको गाछीमा चढेर वा लम्केर समेत आँप टिप्ने कोसिस गर्थे । ऊ सम्झिन्छ– एकपटक रामुदाइले त्यसरी आँप टिप्दा आँप रूँग्न बसेको मानिसले लखेटेको । उनीहरू दौडेको दौडियै…। कहाँ सक्दथ्यो भेट्न यी फड्दुवाल केटाकेटीलाई, त्यो बूढो–बूढो रूँग्न बसेको माझी बूढोले । माझी बूढो दौडन नसकेपछि, झट्टी हान्दथ्यो । केटाकेटीहरू टाढा पुगेर उभिन्थे र हाँस्दथे । जीवनको ओठ मुस्कुरायो ।

बाटोमा एकजना पनि कोही चिनेको भेटिएनन् । अब गोल्छाको कामत आइपुगेको छ । बाटो पनि फेरिएछ । जीवन देख्छ–गोल्छाको कामत पूर्व त ठूलो बगैँचा छ । त्यहाँ आँप, लिच्ची, कटहरका रूखहरू छन् ।
गोल्छाको कामत घर पनि ठूलो पक्का घरमा तब्दीली भएछ । तर, सतारहरू बस्ने घर करिब–करिब उस्तै…। टहरो, पहिले–पहिलेजस्तै । के अहिले पनि उही नाङ्गै हिँड्ने सतारहरू छन् ? लाज छोप्न लगाएको अलिकति वस्त्र बाहेक उनीहरूलाई सधैँ, जहिले पनि नाङ्गै देखेको थियो जीवनले । जीवनका आँखाले यताउति खोजे–तर त्यस्ता नाङ्गा कामदारहरू उसले अहिले देखेन ।

यही गोल्छा कामतघरको बाटो हुँदै पुगिने थियो उसको साविक घर । उसलाई थाहा थियो साविक घरमा अब कोही छैनन् । तर, झण्डै सत्तर, पचहत्तर वर्ष पुगिसकेको कन्हैया अहिले तिहीँ साविक घरमै हुनुपर्छ । ऊ सोच्दै पाइला अघि सार्छ । ऊ जति–जति अघि बढ्छ, त्यति–त्यति उसलाई अनौठो लाग्छ । टाढा–टाढा आँखाले उसको साविक घर खोजिरहेछ । तर…तर…यो ठाउँको माटो नै नौलोजस्तो । उसको जहाँ घर थियो त्यहाँ त नहर कुदिरहेको छ । खोइ पैनी ? खोइ पिपलको बोट ? पटुवा गोर्न बनाइएको पोखरी खोइ….?

चसक्क मुटु दुख्छ । त्यत्रो टाढाबाट आयो । यो उत्तरार्धमा काठमाडौँको जीवनबाट भागेर आफ्नो माटोको समिपमा आयो । तर…तर…खोई उसको त्यो माटो….? जहाँ बाल्यकालमा लडिबुडी ग¥यो । जहाँ जन्मियो, जहाँ हुर्कियो–खोइ त्यहाँ आफ्नो मेरो माटो ? ऊ आकुल–व्याकुल हुँदै सोच्दछ ।

हावा सिरिरिरी चल्दै थियो । यो हावा त उही छ, उस्तै छ–ऊ नहरमाथि झण्डै–झण्डै उसकै घर भएको साविक माटोमाथि अनुमानत, थचक्क बस्दछ । अब के गर्ने ? त्यस गाउँमा उसको मात्रै होइन–कसैको पनि घर छैन । टाढा देख्छ–गम्हरिया होली । त्यहाँ बुटानहरू छन् । एउटा ठिङ्रिङ्ग फुसको झोपडी घर पनि देख्छ त्यहाँ । अरू टाढा–ढाढा त धेरै घरहरू छन्, देखिन्छन् तर उसलाई त्यस ‘अरू’ घरहरूको मोह छैन…।

ऊ बसिरहेको ठाउँबाट उठ्छ । उसका पाइला सुस्तरी अघि बढ्छन् । ऊ थाकेको छ । मानसिक रूपमा र शारिरिक रूपमा— दुवै । ऊ देख्छ— त्यस घरका आँगनमा केही केटाकेटी खेल्दैछन् । आँगनमा एकछेऊमा टुक्रुक्क बसेको एकजना बूढो मानिस छ । ऊ नजिक पुग्छ । अनुहार नियाल्छ— कन्हैया…। अचानक ऊ हर्षित हुन्छ ।

“कन्हैया होइन तिमी ?” उसको स्वर हर्षले कम्पित छ ।

त्यो बूढो मान्छेले जीवनको आँखामा हेर्छ र निरस जवाफ ओकल्छ— “बाबु त कहिले मरिसक्यो ।”

अब फेरि उसलाई अर्को झट्का लाग्छ । “तपाईँ जीवन दाजु होइन ? कहिले आउनुभयो काठमान्डुबाट ?”

त्यतिबेरमा घरभित्रबाट एउटी स्वास्नीमान्छे बाहिर निस्किसकेकी छे । र, उसले जीवनलाई बस्न मुढा अघि बढाइदिएकी छे ।

जीवन मुढा तानेर बस्छ । उसले टाउकामा हात पु¥याउँछ । त्यहाँ चिट्–चिट् पसिना आएको छ । जीवन हातले पसिना पुछ्छ ।

“मैले त तिमीलाई देखिन पनि होला । विराटनगर पढ्नलाई बसेदेखी नै म यस ठाउँमा त्यति आइन । काठमाडौँ बसेको, जागिर खान सुरू गरेको बेलादेखी त म फर्केर पनि यता आएको छैन ।”

फेरि, रोकिएर बोल्यो— “हिजै आएको थिएँ काठमाडौँबाट । खासमा मेरो केही काम थिएन । जागिरबाट पनि रिटायर भइसकेको छु । आफू जन्मेको ठाउँ आउन मन लागेर आएको हुँ…।”

एकछिन् चकमन्नता छाउँछ । कोही बोल्दैनन् । जीवनको मस्तिष्क र हृदय दुवै उद्वेलित छन् । आखिर जीवन नै मौनता तोड्दछ— “म त तिमीलाई नै कन्हैया ठानेको । अनुहार तिम्रो बाबुको र तिम्रो उस्तै छ, धेरै मिल्छ । के नाम अरे तिम्रो ?”

उसले जीवनको आँखामा आँखा गाडेर हेर्छ मानौँ त्यहाँ ‘विद्रोह’ छ— ‘हाम्रो नाम तपाईँ ठूला मानिसहरूले कहाँ सम्झिन्छ ।’ मानौँ ऊ भनिरहेको छ । तर, प्रकटमा ऊ संयमित बोल्छ— “परमोद हो म ।”
“कति वर्ष उमेर हो तिम्रो ?”

“पैँतालिस वर्ष ।” यसपल्ट ऊ आँखा तर्दैन । सायद प्रमोदले ठान्दछ, आँखा तर्नुको कुनै अर्थ छैन ।

“पैँतालिस वर्षमै बूढो ? हेर त म ६० वर्ष पुगिसकेँ । मेरो एउटै दाँत झरेका छैनन् । तिम्रो दाँत फुक्लिसक्यो । कपाल सबै सेतै फुलेका छन्…।”

“म के गर्नु त ? तपाईँहेरू राम्रो खान, राम्रो लाउन पाउँछ, हामीहेरू भोक्भोकै सुत्नु पर्छ । त्यो पनि बाँचिराखेको छु…।”

जीवनलाई आफ्नो गल्तीको एहसास हुन्छ । उसले यो कुरा नबुझेको कहाँ हो र ? यी गरिब मानिसहरू खानै नपाएर असमयमै बूढो हुन्छन्, असमयमै मर्दछन् । यस्तोमा ७०, ७५ वर्षको कन्हैया बाँचिराखेको कल्पना गर्नु पनि उसको ठूलो भूल थियो — महा भूल !

यतिबेला ऊ अरू प्रमोदलाई चलाउन चाहँदैन । उसको भावना गरिब–गुरुवाहरूप्रति कहिल्यै गलत थिएन । बरु उसले कन्हैयाले हाम्रो घरमा बसेर आफ्नो जिन्दगी विताएको छ, उसलाई अलिकति भए पनि जमिन दिनुपर्छ भनेर सधैँ आफ्नो बा सित भनेको सम्झिन्छ । डराइडराई सोध्दछ—“तिम्रो बुवालाई त पाँचकट्ठा जमिन दिने कुरा थियो नि ?”

“तपाईँ बुवाले मेरो बाबुलाई पाँचकट्ठा जमिन दिन खोज्नुभएको थियो । तर, मेरो बाबुको नागरिकता थिएन ।” प्रमोद अलिकति खुल्दछ ।

“अनि ?”

“अनि के, सबै जमिन बिर्जु साहुलाई बेच्दिनु भयो । उसलाई जमिन बेच्दा तपाईँको बुवाले पाँचकट्ठा जमिनको दाम लिनु भएन अरे । जहिले कन्हैयाको नागरिकता बन्छ, तहिले उसलाई जग्गा पास गरिदिनु भन्नु भएछ अरे । तपाईँको बुवाले भनेको । मेरो बाबु नागरिकता नबनाई म¥यो । तपाईँहरू सबै काठमान्डु बस्न थाल्नुभयो । अहिले बिर्जु साहु भन्छ मैले सबै पैसा दिएको । पाँचकट्ठा म तँलाई कसरी दिन्छु…!”

“अनि, अहिले त तिम्रो नागरिकता छ होइन ?”

“अस्तिनैको आन्दोलनपछि त मेरो मात्रै होइन, इन्डियामा बसेको मान्छेको पनि नागरिकता बनायो । मेरो किन नबन्ने । मेरो त देश नै यही छ ।”

“अनि यो घरजग्गा….?” उसले बसिरहेको घरजग्गातर्फ इसारा ग¥यो ।

“यो ऐलानी छ…। अब यही एउटा आशा छ, यो ऐलानी जग्गा कहिले मेरो नाममा आउँछ । म हेर्दैछु…।” प्रमोदको भाषा चुनौतिपूर्ण छ ।

सारा दुनियाँले नागरिकता बनायो । को नेपाली, को गैर नेपाली सब एक समान भए । उताका मान्छे भटाभट यता जग्गाजमिन किन्दैछन् । कन्हैया त यसै देशको नागरिक, अनागरिक भएरै म¥यो । अब उसको छोरोले नागरिकता बनाएको छ । उसको छोरो पनि बूढो भइसकेको छ । जसलाई यो देश, यो माटो बाहेक अन्त केही थाहा छैन । के अब पनि ऊ एकटुक्रा जमिन विना नै मर्नेछ, उसको बाबुलेजस्तै ऊ सुकुम्बासी मर्नेछ ? जीवनभित्र यी विचारहरूले हुण्डरी मच्चाए ।

ऊ भारी मनले उठ्यो । जान्छु पनि भनेन ।

प्रमोदले जीवनलाई रोक्दा पनि रोकेन । ‘नजानुहोस्’ भन्दा पनि भनेन । जे सोध्यो त्यो बाहेक केही बोल्दा पनि बोलेन ।

जीवनलाई लाग्यो— प्रमोद यो उसको ‘माटो’को स्थानमा रूपान्तरित भएको छ । उसको प्यारो ‘माटो’ कति प्रताडित छ । आखिर उसको गाउँ, उसको ठाउँ, माटो, हावापानी भन्नु नै प्रमोद हो ।

ऊ अब कहाँ जान हिँडयो, थाहा छैन । तर, उसले स्पष्ट देख्यो— कन्हैयाको काँधमा ऊ उफ्रिरहेको छ, खेलिरहेको छ, लडिबुडी गरिरहेको छ, रमाइरहेको छ ।

कन्हैया नै त हो उसको प्यारो माटो, स्थान, गाउँ ।

र, यो माटोले अहिले कन्हैयाबाट प्रमोदको आत्मामा प्रवेश गरेको छ ।

जीवन बाटोमा उभिएर सोच्दैछ…।

नारायण तिवारी कथाको माध्यमबाट सामाजिक कुरीतिविरुद्ध तिखो प्रहार गर्ने कथाकार हुन् । तिवारीका आधा दर्जनबढी कथासंग्रह प्रकाशित भईसकेका छन् ।

२०११ पुस २९ गते सुनसरीको सीताजञ्जस्थित अमाही बेल्हा–७ मा जन्मिएका तिवारी हाल विराटनगर–७, ममतामार्गमा बस्दै आएका छन् ।

(स्रोत : Nepalpati )

About Sahitya - sangrahalaya

We will try to publish as much literary work of different authors collected from different sources. All of these work is not used for our profit . All the creative work belongs to their respective authors and publication. If requested by the user we will promptly remove the article from the website.
This entry was posted in नेपाली कथा and tagged . Bookmark the permalink.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.