संस्मरण : हरियो जामा

~सरिता तिवारी~

बाटोको किनारमा लहरै थिए बकाइनाका रूखहरू । र तिनका छेउछेउमा दबदबे र इपिलइपिलका स–साना बोटहरू पनि थिए । ती बोटभन्दा पल्तिर टौवा थियो । टौवा पल्तिर लामो गोठ । गोठपल्तिर अलिकती बारि । बारिको पल्लोछेउमा पानीको कल । अनि बल्ल घर । त्यो घर मेरालागि नयाँ थियो । यसअघि कुनै दिन आएको भए पनि त्यो मेरो सम्झनामा थिएन ।

त्यहाँ म पाहुना गएकी, आमासित । सानै पो थिएँ, तर ठ्याक्कै कति वर्ष ? हेक्का छैन । नौ दस वर्षकी थिएँ कि ! खुब उखुम हुने बेला थियो । वैशाख, जेठ हुँदो हो । त्यहाँ अरू पनि घर थिए । तीमध्ये लहरै चारओटा घर एकै परिवारका दाजुभाइका थिए । ती सबै हाम्रा दाजुहरू थिए, ठूला बाका छोराहरू । तिनका छोरा छोरीहरूमध्ये केही थिए मेरै दामलजस्ता । कोही मजत्रै, कोही अलि ठूला । कोही त मभन्दा वर्षौं जेठा पनि थिए । तर जम्मैलाई मैले भदा–भदै भन्नुपर्ने । भुतुक्क हुन्थेँ म सरमले ।

एउटी नानी थिई मभन्दा थक्क स्यानी । त्यसका आँखा थिए बहुत टाठा । उत्पात राम्री थिई । सुघ्घरी पनि उस्तै । त्यतिखेर म उसैको घरमा बसेँ । उसको एउटा दाजु म जत्रै थियो । अर्को अलि ठूलो । आफ्ना बालाई मैले दाइ भनेको सुनेर खितित्त हाँस्थी ऊ । ती दाइ खुब जाती लाग्थे । ती हाम्रा घर पनि बराबर आइरहन्थे, हामीलाई माया गर्थे । तिनकी पत्नी अर्थात् नानीकी आमा कोष–कोष पुरेर गाजल लाउँथिन् । कति धेरै गाजल लगाको होला ? आँखामा पिरो हुँदैन ? तिनलाई देख्दा अचम्म लाग्थ्यो । त्यही भएर म तिनलाई गाजली भाउजू भन्थें । कुनचाहिँ भनेर चिनाउनुपर्दा !

त्यो स्यानी बैनी छकमली थिई । छन्चर थिई । चलिराख्नुपर्ने, बोलिराख्नुपर्ने । तर छुच्ची थिइन, मायालु थिई । हेरिरहूँजस्ती थिई । त्यसैसित खेलिरहूँ मात्र लाग्दी !

पश्चिम चितवनको त्यो गाउँमा हामी व्रतबन्धको निम्तो मान्न गएका थियौं । आफू जस्तै धेरै केटाकेटी देखेर म खुब रमाएकी थिएँ । विशेष, त्यो चुटुक्क परेकी बैनी मलाई खुब मन परेकी थिई । ऊ घरीघरी बाटो छेवैको बकाइनुको रूखमा चढ्थी । रूख साह्रै अग्लो थिएन । सजिलै चढेर हाँगामा बस्दै हुल्ली हुल्ली खेल्थी ।

‘आऊ न तिमी पनि ।’

ऊ मलाई गोला गोला तिनै टाठा आँखाहरूले इसारा गर्दै बोलाउँथी । रूख चढ्न त म कत्ती पनि डराउन्नथेँ तर मलाई त्यहाँ रूख चढ्न डर लाग्यो । आफ्नो घरगाउँ हुँदो हो त यस्ता बकाइनाका रूखमा एक झिमिकमै उक्लिदिन्थेँ । अग्ला अग्ला मेवाका बोटमा सुरेली खेल्दै चढ्थेँ । पाकेको मेवा हातैमा लिएर कति गज्जबले ओर्लिन्थेँ ! डुम्रीको बोटदेखि बर्राको रूखसम्म जहाँ पनि उनिन सक्थेँ । तर त्यो नयाँ ठाउँ, नचिनेका मानिसहरू ! त्यसमाथि त्यो फुचुरीसित चढेर कथम क्यै भयो भने ?

म चढिनँ । ऊ उसैगरी खेलिरही हुल्ली हुल्ली….। बरु उसलाई हेरेर उभिरहेँ ।

कति बेला आँखा दायाँबायाँ भयो, मेसो भएन ।

निमेषभरमा ऊ भुइँमा पछारिन आइपुगिछ– भद्रयाक्क… !

आपुई ! हेर्दाहेर्दै त केटी निली भई । ऊसित लछारिएको छ बकाइनुको एउटा सानो हाँगो । म अक्क न बक्क परेर उभिएकी छु । सायद कसैले टाढैबाट देख्यो । र हत्तपत्त दौडेर आयो । त्यो को थियो, म चिन्दिनँ ।

‘यस्तरी बैनी खसेको नि देखेको नदेख्यै गर्नी हो ?’ ती मानिसले मलाई बेस्सरी हप्काए । बल्ल पो झस्किएछु । हो त, त्यो फुचुरी त हेर्दाहेर्दै लुली पो भई !

पूजाघर सबभन्दा छेउमा थियो । मानिसहरू सबै उतै व्यस्त थिए । बकाइना र दबदबेका रूख, गोठ, टौवा आदिले छेलिएकाले त्यहाँबाट यताको दृश्य देखिन सम्भव थिएन ।’ अब मलाई क–कसले गाली गर्ने हुन् ?’ म त्यो बैनीका लागि भन्दा आफ्नै लागि बढी चिन्तित थिएँ ।

तिनले बाख्राको सानू पाठीलाई जसरी उसलाई काखमा बोके र घरको पिँढीमा लगेर सुताए । जीउमा पानी छम्किदिए । उसको नाम लिएर बोलाए । मलाई डर लागिरहेको थियो । केहीगरी यो बैनी उठिन भने ?

एकैछिनमा उसले टुलुक्क आँखा हेरी । मैले उसैलाई हेरिरहेकी थिएँ । ऊ मलाई हेरेर मुसुक हाँसी । बल्ल ज्यान पलायो मेरो ।

‘कान्छी उठिस् ?’ ती मानिसले उसको गालामा हात राख्दै सोधे ।

ऊ फेरि मुसुक्क हाँसी । त्यसपछि हत्तपत्त उठेर खुरुखुरु हिँड्न पो थाली ! केही पनि नभएको जसरी !

ती मानिस छक्क परे । ‘ओई कान्छी, पख् पख्’ तिनले कराउँदै रोक्न खोजे । तर ऊ के रोकियोस् ?

‘मलाई त क्यै नि भ’छैन !’ भन्दै हिँडी ।

अब ढुक्क भएँ म ।

उसले मलाई डोर्‍याउँदै पूजाघरतिर लगी । त्यहाँ सबै केही न केही काम गरिरहेका थिए । कसार र सेलरोटी मागेर ल्याई उसैले । घरीघरी आँटिमा उक्लिँदै खानेकुरा माग्न ऊ डराइन, लजाइन । हामी रमाउँदै खाँदै खेलिरह्यौँ ।

कपाल खौरिएका, पहेँलो लुगा लगाएका केटाहरू थिए जग्गेमा । दिउँसो सबैले तिनलाई डालोमा भीख दिए । भरे भजन गाए, नाचे । खुब रमाइलो भयो । त्यो परिवारका प्राय: सबैले हाम्री आमालाई खुब खातिर गरे । आमाले गर्दा कार्जेमा खानेकुरा फारु भएको भन्दै फेरि फेरि पनि आइरहन आग्रह गरे । त्यसको भोलिपल्ट हामी आफ्नो घर फर्कियौँ ।

म भने बैनीसित छुट्न परेको अमिलो मन लिएर फर्किएँ ।

यसै पनि घरमा आफू नै सबैभन्दा सानी भएकोमा म खिन्न हुन्थेँ । मभन्दा सानो पनि भैदिएको भए म कति खेल्थेँ होला ऊसित ! घरमा मसित खेल्ने कोही हुन्थेन । दाइ दिदीहरू मभन्दा धेरै ठूला थिए । उनीहरूको ध्याउन्नै अर्कै हुन्थ्यो, मेरो अर्कै ।

बैनीसित भेटिएर छुटेपछि मेरो खिन्नता झन् बढ्यो । गाउँ छिमेकमा प्रशस्त केटाकेटी थिए । मेरा दौँतर र मभन्दा साना पनि । तर त्यो बैनीको तिर्सना अरू कसैले कहाँ मेट्थ्यो! घरनजिकै एकचोटि एउटी फुच्चीलाई बोक्ने हुँदा मेरो पिठ्युँबाट भुइँमा खसेकी थिई । उसलाई खसालेकोमा मैले नराम्रोसित खप्की खानुपरेको थियो । त्यो खप्किले मेरो बालखा मन कसरी चिरिएको थियो ! मलाई त्यतिखेरैको तर्साइ काफी थियो । अब म कसैका छोराछोरीलाई बोक्न र तीसित खेल्न हच्किन्थेँ ।

बा आफ्ना बाआमाका एक्ला छोरा । आमा पनि एक्लै । मामा, सानीमा, ठूलाबा, काका, फुपू आदिको अभाव । यो अभावले मनोवैज्ञानिक रूपमा नमिठो खालीपन अनुभव हुँदोरहेछ, खासगरी बाल्यकालमा ।

तर टाढा नै किन नहोस्, हाम्रा पनि आफन्त रहेछन्, मन खाम्ने दाजुभाइ र इष्टमित्र रहेछन् । कति रमाइलो कुरा !

आमा भन्नुहुन्थ्यो, पहाड घरमा भएका एकजना काकापछि हाम्रो बाका सबभन्दा नजिकका दाजुभाइ यिनै हुन् ।

त्यसपछि पनि आउजाउ भइरह्यो । बीचमा नारायणी नदी भए पनि हार्दिकता र आदानप्रदानको चितवन–नवलपुर एक्सप्रेस चलिरह्यो । यताका दाइहरू डुङ्गामा तरेर पनि हाम्रामा पुग्थे ।

…..

एसएलसी सकेपछि निस्फिक्री हुन पाइने दिन आउँथे । प्राय: सबै कतै न कतै घुम्न जान्थे । रिजल्ट कुर्न लाग्थ्यो छ महिना । फेल भए अर्को छ महिनापछि हुने पुन:परीक्षाको तयारी । पास भए क्याम्पस ।
घुम्नु भन्या पनि कि मामाघर कि सानीमा, ठूलीआमाको घर जानु त थियो ! हाम्रो त मामाघर नै घर थियो । हामी मावली हजुरामासितै बसेका । कहाँ जानु ?

‘चितुन जानी भए जा के रे !’ एक दिन हजुराँले भन्नुभो । हजुराँले यसो भन्नु भनेको अनुमति र रकम दुवैको सुर्ताबाट मुक्त हुनु भन्ने हुन्थ्यो । बरा, हजुराँसित कसले दिएर हुन्थ्यो होला पैसो ? तर थैलीको मुख खोलेपछि बूढीमाउका हातबाट धेरथोर पाइन्थ्यो नै । कहिलेकाहीं गर्जो टार्नै गाह्रो हुँदा आमा पनि हजुराँलाई नै गुहार्नुहुन्थ्यो ।

यता हजुराँको थैली खुल्नु के थियो, म हिँड्ने भइहालेँ ।

अमरापुरीबाट नारनघाट, नारनघाटबाट चौबीसकोठी हुँदै पश्चिम चितवनको यात्रा । दुइटा लोकल गाडी फेरेर ।

‘बसस्टपमा झरेर दस मिनेट हिँड्नु ।’ आमाले भन्नुभएझैँ गाडीबाट झरेर अलिकति हिँडेपछि दाइहरूका घर देखिए । खरले छाएका ससाना चितौने घर ।

स्यानी बैनीको तिर्सना पहिलेजस्तो थिएन तर कस्ती भइहोली भन्ने स्वाभाविक उत्सुकता थियो ।

त्यो बैनी त हुर्केर आठ कक्षामा पढ्ने भइसकिछ ! हलक्क बढेकी, बान्की मिलेकी, आँखै तिर्मिराउने गरी राम्री भइछ । क्रिम, पाउडर, गाजल लगाएर सिँगारिन सिपालु भएकी ऊ अब बकैनाको बोटमा चढेर हाँगो हल्लाउँदै चिच्याउने फुच्ची थिइन । म पनि आफ्नै उमेर मिल्दासँग बढी गफ गर्ने भएँ । सिँगारिने कुरा मेरो प्राथमिकतामा थिएन । उसको र मेरो रुचिमा ठूलो परिवर्तन आएको थियो । तैपनि हाम्रोमै बस्नुपर्छ, खानुपर्छ भन्ने कुरामा भने ऊ बदलिएकी थिइन । उस्तै थिई ।

एक साँझ उसको घरको पालो आयो । त्यहीँ बस्ने, खाने । हामी सामान्य ज्ञान सोध्दै र हाजिरीजवाफ खेल्दै खुब गफियौं । उसको दाजु गणित र विज्ञानमा सिपालु रहेछ, म साहित्य, राजनीति र भूगोलसम्बन्धी प्रश्नका प्राय: उत्तरहरू जान्दथेँ । रमाइलो भयो । उसले इन्जिनियर बन्ने लक्ष्य छ भन्यो, मैले वकिल बन्छु भनेँ । यसपालि बैनीसित होइन दाजुसित नजिक भएँ ।

‘ओहो, कान्छी बैनी पनि टाठी रैछ त हँ !’ दाइले मेरो प्रशंसा गरे ।

तिनी गाउँकै प्राइमरी स्कुलका मास्टर थिए । त्यही मास्टरी र खेतीपातीको बनिबुतो गर्दै छोराछोरी पढाउन कस्सिएका मेहनती मानिस थिए ।

भाउजू उस्तै गाजली थिइन् । पूरापूर उस्तै । अनुहारमा नजानिँदो चाउरिपन सुरु भएको थियो तर जीउको ढङ्ग–ढप उहीँ । भाउजू हामी सबैलाई खाना पस्केर बसेकी थिइन् ।

हामी सबै एकैचोटि खाना खान बस्यौँ ।

दुई गाँस मात्र पनि खाइसक्या थिएँ कि नाइँ, भाउजूले सोधिन्, ‘तपइँ कुन चाइँ हुनुहुन्च, अलि मेसो पाइन । माइली कि कान्छी अरे ?’

‘म कान्छी । परारै बर्तमन हुँदा आथेँ नि !’ मैले सहज भएरै भनेँ ।

‘ए…,’ केही गहिरो कुरा सम्झेझैँ तिनले भनिन्, ‘हाम्री नानीको जामा चोरेर लानी चाइँ पो हुनुहुन्च तपईं ?’

… … …! ?

तिनको कुरा सुनेर पूरै चेतना शून्य भएँ म । सननन…मानौँ, कुनै बाण, तीर या कुनै बन्दुकको मुखबाट छुटेको गोली आएर मलाई निसाना बनाएर गयो, उभिएको उभियै वारको पार छेडेर घाइते पारेर गयो ।

यो सामान्य आरोप थिएन । मेरो सोच, समझ र बाल्यकालदेखि प्राप्त गरेको शिक्षामाथिकै प्रहार थियो । शरीर रगरगाउन थाल्यो । मन छट्पटाउन थाल्यो । मलाई यस्तो के भन्यौ गाजली भाउजू ! कसरी भन्न सक्यौ ?

मेरो मुखभित्र परिसकेको गाँस मुखबाट भित्र जान मानेन । भातका सितासितासँगको संघर्ष जुगौँ लामो लडाइँजस्तो कष्टकर भयो । एकछिनअघिसम्म उत्पात सुकिलो र सुघ्घर लागेको तिनको भान्सा छिनभरिमै अब झ्यालखानाभन्दा कुरूप भयो ।
दाइतिर हेरेँ, तिनी चुकभन्दा अमिलो अनुहारमा थिए । मेरो पृथिवी प्रतिमिनेट सयौँ चक्करको दरले घुमिरह्यो । घुमिरह्यो…। म त्यही चक्करसितै फन्फनिइरहेँ ।

मैले केही भन्न सकिनँ । किन सकिनँ ? मैले नगरेको कृत्यको प्रतिवाद किन गरिनँ ? अझै पनि जब त्यो दिन सम्झिन्छु, आफ्नो अकर्मण्यता सम्झिएर आफैँसित रिस उठ्छ ।

भान्साबाट उठेपछि रातभर सुत्न उस्तै सकस भयो । कैयौंपटक पिसाबले च्याप्यो । कैयौँपटक ऐंठनले छोप्यो । गिन्ती छैन । यो ऐंठन कुनै अगोचर वस्तुको थिएन । वचनको थियो । मैले गर्न त के सोच्नसम्म नसक्ने अनर्गल आरोपको थियो ।
उबेला त्यो फुच्चीले कस्तो लुगा लाएकी थिई ? सम्झन कोसिस गरेँ । सम्झिँदा सम्झिँदा दिमागका रेशाहरू नै चुँडिएलान्जस्तो भयो । तर अहँ, सम्झन्नँ ! पछि कुन्नि कुन तन्द्राजस्तो क्षणमा त्यो जामा सम्झिएँ मानौँ, त्यो आफ्नो दिव्यस्वरूपमा पदार्पण हुँदै मेरा आँखा अघि नाचिरहेको छ ।

…..

त्यो हरियो जामा, स–साना फूलको प्रिन्ट भएको ! पूजा हुने रात उसले लाएरै सुतेकी थिई । भोलिपल्ट हामी हिँड्ने बेलासम्म ऊ त्यही जामासँगै थिई । आँखा मिच्दै मिच्दै हामीलाई बिदा गरिरहेकी ।

मैले सम्झिएँ । मैले सम्झिएँ !!

‘ए भाउजू, त्यो जामा मैले चोरेको होइन । म चोर होइन । होइन म चोर । मैले चोर्न जानेको छैन, चोर्न सिकेको छैन । चोर्नु अरूको लागि जति अपराध हो, आफ्नै लागि पनि भयानक आत्मघात हो । म यस्तो काम गर्न सक्तिनँ भाउजू ! तिमीले कसरी ठान्यौ, म यस्तो गर्ने केटी हुँ भनेर ?’

मलाई चिच्याई चिच्याई भन्न मन लाग्यो । तर सकिनँ । म कसैगरी चिच्याएर यसो भन्न सकिनँ ।

पक्कै पनि उसको जामा त्यहीताका हराएको हुनुपर्छ । तर चोर ठहरिएँ म ! म नै किन ? चोरीको योग्यताका लागि मेरा अरू के के अवगुण थिए ?

भोलिपल्टको उज्यालो पर्खनु थियो । उज्यालो हुन्जेल मसित परेलासम्म बेस्सरी बिझाइरहेका गरुङ्गा आँखा थिए । र, छातीमा थियो अमर्खको कालो मैलो बादल मडारिइरहेको !

मलाई चोर सावित हुनु थिएन । असल मानिस बन्नु थियो ।

एक रातमै म नयाँ भएकी थिएँ । त्यही नयाँ केटीलाई लिएर म त्यहाँबाट निस्किएँ । त्यही यात्रा हो यहाँसम्म आइपुगेको । र त्यो हरियो जामा अझै पनि मेरो संकल्पको आलम्ब बनेर सँगसँगै हिँडिरहेको छ ।

सरिता तिवारी, काठमाडौं
प्रकाशित: आश्विन १७, २०७२

(स्रोत : Kosheli – Kantipur)

About Sahitya - sangrahalaya

We will try to publish as much literary work of different authors collected from different sources. All of these work is not used for our profit . All the creative work belongs to their respective authors and publication. If requested by the user we will promptly remove the article from the website.
This entry was posted in संस्मरण and tagged . Bookmark the permalink.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.