~सरोजराज अधिकारी~
‘ढ्याम्म’ सन्तमानले बन्द सटरमा लात्ता बजार्यो । सटर एकछिनसम्म तरङ्गित भयो तर कुनै प्रतिक्रिया आएन ।
‘ए बिस्ने हान् अर्को लात्ता’ मैले आदेश दिएँ । बिस्नेले अघिभन्दा दह्रो गरी लात्ताले ठोक्यो । बल्ल भित्रपट्टि बत्ती बल्यो ।
‘को हो ?’ आवाज आयो ।
‘फोरम हो बे !’ बिस्नेले अबधी लवजमा भन्यो ।
नेपालगन्ज । पहिलो मधेस आन्दोलनको एक प्रमुख इपिसेन्टर । आन्दोलनमा विभिन्न नामका मधेसवादी दल भए पनि सुरुवातकर्ता दल भएकाले सायद, ‘फोरम’ भनेपछि सबै एउटैमा समेटिन्थे । ‘फोरम’, यो शब्दको दबदबा सहरदेखि गाउँगाउँसम्म थियो ।
सटर घ्यार्र उघ्रियो । ध्रुव दाइ आँखा मिच्दै निस्किए ।
‘अरे विक्रमबाबु तपाईं ? त्यत्तिकै फोरम भनेर तर्साइदिएर !’ उनी शिरदेखि पैतालासम्म काँपेका थिए ।
‘अचेल तपाईंले हाम्रा नाममा पसल कहाँ खोल्नुहुन्छ र, त्यसैले ‘फोरम’ भनेको † निकाल्नुस् बियर ।’
रातको करिव एघार बजेको थियो । कोटा नपुगेपछि हामी बियरको खोजीमा निस्किएका थियौं । र सधैंझैं पुगेका थियौं, ध्रुव दाइको पसलमा । ध्रुव दाइको पसल धम्बोझी चोकबाट खजुरा रोडपट्टि केही भित्र पथ्र्यो । उनी राति पसलमै सुत्थे, सटर तानेर । त्यही भएर बेला न कुबेला उनकोमा पुगेर अनावश्यक दु:ख दिने बानी परिसकेको थियो हामीलाई । केही बियर किनेर हामी फेरि चोकमा फर्कियांै । परम्परागत धम्बोझी चोकमा वीरेन्द्रको सालिक ठडिएपछि त्यसको नाम फेरिएको थियो, ‘वीरेन्द्र चोक’ मा । २०६२–६३ को दोस्रो जनआन्दोलनको क्रममा वीरेन्द्रको सालिक सहिद भयो । त्यसपछि फेरि यो स्थानले आफूलाई ‘धम्बोझी चोक’ को रूपमा पुनस्र्थापित गर्दै लगेको थियो । २०६३ चैतको त्यो रात हामी सालिक अड्याउने ठुटोमा आड लागेर बियर तान्दै थियौं, बोत्तलबाटै ।
‘निचे चली रेलवा की पहिया, और उपर जहाज हवाई ! चिन्ता मे ये लौन्डा मर गया, करके याद लुगाई ! हे चिन्ता में… ।’ यो रत्नेशको आवाज थियो ।
‘ओई धोती तँ पनि आइपुगिस् ?’ मैले भनें ।
‘अरे यार विक्रम दाजु । अस्ति अबदेखि मलाई धोती नभन्ने सम्झौता भएको होइन ? फेरि बोलिहाल्नुभो ! मैले कहिले धोती लगाएको देख्नुभएको छ ? तपाईंजस्तै बुसर्ट र पैन्ट त लगाउँछु । हाँ, लेकिन बात यो छ कि, तपाईं थैलेन्डको लाउनुहुन्छ, म चैनाको,’ भत्केको सालिकको पेटीमा बस्दै रत्नेशले भन्यो, ‘मा कसम दाजु कसैले धोती भन्दा दिलमा बहुँत दर्द भैहाल्छ यार †’
‘भाषण न दे बे ! ला दिलको दर्द मेटाइहाल ।’ मैले एउटा बियरको बोत्तल ऊतिर सार्दै भनेँ ।
‘अरे विक्रम दाजु † तपाईं पनि मजाक गर्नुहुन्छ । यो गरिबको दिल हो, यसको दर्द प्रिमियमले कहाँ मेटिहाल्छ ? स्ट्राङ छैन ?’
रत्नेश पनि टुप्लुकिन्छ भनेर स्ट्रोङ बियर पनि ल्याएका थियौं हामीले तर राति अँधेरामा झुक्किएर प्रिमियम दिइएछ । एक बोत्तल स्ट्रोङ बियर एकै सासमा रित्यायो उसले । नेपालगन्जको चैते गर्मी । कता ठर्रा हानेर आएको उसलाई पानी पिएझैं भयो । इसारामै अर्को बियर माग्यो र चुस्की लिन थाल्यो ।
‘यो मधेसको आन्दोलन चर्कँदै गयो भने त हामीलाई पहरिया भनेर खेद्छन् होला है दाइ । अहिल्यै खप्न गाह्रो भइसक्यो,’ सन्तमान गम्भीर भयो ।
‘बाजेका पालादेखि ह्यैं जन्मेम्, ह्यैं हुर्केम् । अहिले हामी कसरी पहरिया भएम् रे दाजु ? खेदाइमा परियो भने त भाग्ने ठाम पनि छैन यार दाइ,’ बिस्नेले थप्यो ।
‘हेर केटा हो परिस्थिति त जटिलै छ, तैपनि चिन्ता नगरो ।’ मैले सान्त्वना दिन खोजें ।
दोस्रो बोत्तल रित्याएको रत्नेशले मातेको स्वरमा भन्यो, ‘अरे विक्रम दाजु । ऊ शोले फिलिमको कालियाले गब्बरको नमक खाएको थियो नि, मैले पनि तपाईंको दारु खाएको छु यार ! चिन्ता नगर्नुस्, जिजान लगाइदिन्छु तपाईंमाथि । को सालाको हिम्मत मेरो विक्रम दाजुलाई टच गर्ने ?’ त्यसपछि उसले बियरको खाली बोत्तल जोडले बाटोमा बजार्यो ।
‘राप्ती नदी बगाएर आएछु है दाजु’ भन्दै उठेको रत्नेश कृषि विकास बैंकअगाडि पुगेर पिसाब तुक्र्याउन थाल्यो । वीपी चोकतिरबाट प्रहरीको गस्ती टोली टाटा मोबाइलमा हुइँकिएर आयो । एउटा सिपाहीले रत्नेशको मुखमा टर्च बाल्यो, कमान्डरले आदेश दियो, ‘पकड साले धोतीलाई † राति राति आन्दोलन चर्काउने बैठक बसेर आएको होला ।’
‘अरे विक्रम दाजु, मलाई बचाइहाल्नुस्,’ रत्नेश चिच्यायो । हामी सबै कुद्दै उतिर गयौं ।
‘अरे विक्रमबाबु यो धोती तपाईंसँग पो थियो ?’ सईले गाडीबाट ओर्लेर मसँग हात मिलाए ।
‘अनि के त बाबुसाप ! यसलाई मैले आफ्नो ग्याङको कमान्डरमा नियुक्त गरिसकें । अनि तपाईं कताबाट, खानपान भयो ?’
‘यसो गस्तीमा हिँडेको । अब थाना पुगेर खाने ।’
त्यसपछि गस्तीको गाडी पुष्पलाल चोकतिर सोझियो ।
करिब ३५ वर्षको रत्नेश अमरेन्द्रजीको कान्छो छोरा । पञ्चायतकालदेखि नै जिल्ला तहमा सानोतिनो राजनीति गर्ने अमरेन्द्रजी प्रजातन्त्र स्थापनासँगै यो संसारबाट बिदा भए । आमा पनि त्यसको केही वर्षमै बितिन् । रत्नेशको एक दिदीको भारततिर विवाह भयो । कुन्नि किन हो, उसका दुवै दाजु पनि भारततिरै पलायन भए । मधेसी समुदायमा बालविवाहसमेत हुने प्रचलन भए पनि रत्नेश अविवाहित नै थियो । एसएलसी पास गरेपछि पढाइ छाडिदियो । मधेस आन्दोलनसँगै यो पनि एउटा मधेसवादी पार्टीको युवा मोर्चामा सक्रिय हुन थालेको छ । पिताजी राजनीतिज्ञ भएकाले अलिकति त यसको खुनमै पनि मिसिएको होला । अचेल त गम्भीर कुरा पनि गर्न थालेको छ तर हलुका ढंगले । हास्य चेत बढी भएर पनि होला । जस्तै विषम परिस्थिति पनि रत्नेशले हाँसेर र मजाकिया पारामा सामना गथ्र्यो । मैले कुट्दै गर्दासमेत भन्थ्यो, ‘अरे विक्रम दाजु, हथेलीलाई किन तकलिफ दिनुहुन्छ ? जुत्ताले मार्नुस् न, मेरो पनि चिलाई मरिहाल्छ !’
बीए पास गरेको बेरोजगार मेरो दिनमात्र होइन, रातचर्या पनि बरालिएरै बित्थ्यो । ज्यान परेका केही युवाहरू बटुलेर हिँड्थे । कोही आई नलागे पनि जाइलाग्न पछि पर्थेनम् हामी । विशेष परिस्थितिमा बाहेक रैथाने पहाडेसँग जाइलागिन्थेन, पहाडतिरबाट बसाइ सरेर आएकालाई भने बाँकी राखिएन । खासगरी मधेसीलाई ‘धोती’ भन्दै कुट्नु हाम्रो खासियत थियो । कहिले कुनै मधेसीको चाट, पानीपुरीको ठेला पल्टाइदिन त कहिले बरफवालाको बाक्सा फुटाइदिन कुनै बार वा समयको जोखाना हेरिन्थेन । जिल्ला तहका नेता र सांसदसँग पनि उठबस रहेकाले मलाई कसैले मुखेन्जी गुन्डा भन्ने हिम्मतचाहिँ गर्थेनन् । युवा राजनीतिक परिचालक भन्थे । चिने–जानेका नेताका चुनावी तथा अन्य जुलुस, सभाको अग्रपंक्ति हाम्रो समूहले सम्हाल्थ्यो । पैसाका लागि भन्दा पनि आफ्नो दबदबा कायम राख्न म यस्ता काममा सक्रिय रहन्थें । नेतासँग उठबस भएपछि प्रशासन पनि हच्किन्थ्यो । लोकतन्त्र स्थापनासम्म मेरो दबदबा गतिलै थियो, नेपालगन्जमा । तर जसै मधेस आन्दोलन सुरु भयो मैले आफ्नो पकड खुस्किँदै गएको महसुस गर्न थालें । बिस्तारै मधेसी समुदायतिर ‘पावर सिफ्ट’ हुँदै गएको थियो । केही समयकै लागि सही, सत्ताको भन्दा आन्दोलनको शक्ति बढी हुन्छ सायद !
मधेस आन्दोलनका कारण स्थायी सत्ता मानिने प्रशासन त हावाकावा भएको बेला मेरो अस्थायी सत्ता नडग्मगाउने कुरै थिएन । बाल्य तथा किशोरकाल थारू र युवाकाल मधेसीसँगको संगतमा बिताएँ मैले । राज्यबाट वर्षौंदेखि हेपिएका उनीहरूलाई समेत मैले साथी वा चिने–जानेको भनेर छुट दिइनँ । छोरी कुटेर बुहारी तर्साउने भनेझैं, आफ्नै साथी नै सही मधेसी–थारूलाई कुटेर म रवाफ देखाउँथें । अहिले सोच्दा पनि दिक्दारी लाग्छ । ‘धोती’ भन्दै यही रत्नेशलाई पनि पहिला निकै भकुरेँ, मेरा ग्याङका केटाहरूले पनि । तर किन हो रत्नेशले मलाई सधैं स्नेह गरिराख्यो । रत्नेश लामो समयदेखि मेरै ग्याङमा थियो तर सेवकका रूपमा । दारु, पान किन्न जाने, लाए अह्राएको गर्ने सामान्य सदस्यका रूपमा । तर जसै मलाई मेरो ‘सत्ता’ कमजोर हुन थालेको अनुभूति भयो, मैले रत्नेशसँग फरक ढंगले साझेदारीको हात बढाएँ । मधेसवादी युवा मोर्चामा रत्नेशले राम्रै पकड बनाउँदै लगेको थियो । एक दिन मैले उसलाई भनिदिएँ, ‘आजबाट तँ मेरो ग्याङको कमान्डर ।’ कम्ता पुलकित भएको थिएन ऊ । रत्नेशलाई हर्ताकर्ता बनाएकोमा सन्तमान र बिस्नेले निकै लामो समयसम्म मसँग गुनासो गरिरहे । चौथी फेल यिन्लाई के थाहा, परिस्थिति कता जाँदैछ ? मैले मनमनै भन्थें, ‘तुहार सब का कुछु देखाई नही परथ है । अब रत्नेश बुटी ही तुहार रक्षा करी बिटवा !’
संविधानसभा चुनावपछि अन्य मधेसझैं नेपालगन्ज पनि शान्त बनिसकेको थियो । मधेसवादी दलले संविधानसभामा जबरजस्त उपस्थिति जनाएका थिए । चुनावमा खटेर पार्टीलाई जिताउन भूमिका खेलेकोमा रत्नेशको पनि युवा मोर्चामा राम्रै तारिफ भयो । त्रिभुवन चोकको एउटा सभामा युवाका तर्फबाट उसले पनि बोल्ने मौका पायो । सर्ट, पाइन्टमै भए पनि उसले चिटिक्क परेको खादी इस्टकोट लगाएको थियो, गलामा गम्छा भिरेको थियो । भाषण सकिएपछि मेरो कानैमा आएर फुस्फुसायो, ‘देखा विक्रम दाजु सबही हमका कैसन ताकत हयँ ।’ म मुसुक्क हाँसिदिएँ । संविधानसभाको पहिलो बैठकले गणतन्त्र घोषणा गर्यो । गणतन्त्र नेपालको पहिलो राष्ट्रपति–उपराष्ट्रपति दुवै मधेसी समुदायबाट भए ।
बीपी चोकमा बसेर डबल जिरो पानको मजा लिइरहेको थिएँ । रत्नेश रन्केर आयो ।
‘दाजु बहुतै टेन्सन भयो । हमका दिमाग मय नई आवत है, कि हम उहिका का जवाफ दी ।’ उसले हत्केला निधारमा दल्दै पाँचै औंलाले आफ्नो कपाल निमोठ्यो ।
‘के भो सीधासीधा भन्न ।’
‘त्यो साला अधिकारी छैन दाजु, आज बडो शानपट्टी देखायो मसँग ।’
‘को अधिकारी ?’
‘स्टेसनरीको डिलरवाला के, बागेश्वरी हल जाने बाटोको ।’
‘के गर्यो र ?’
‘ऊ गाडीमा थियो, म रस्ता काट्दै थिएँ । ओई राष्ट्रपति बाटो छोड् पो भन्छ त साला † मसँग चलिहाल्नुस्, आज त्यसको खैरात छैन ।’
‘तातो रिस नगर बे । अहिले राष्ट्रपति को छ, तेरो बिरादरीको होइन ? त्यसलाई जलन भएर भँडास् पोखेको हो, रन्दे ।’
‘हैन के दाजु, त्यसले बहुतै हुल दियो आज । कोप्चीमा लगेर दुदु हात लगाएपछि सब नशा उत्रिहाल्छ त्यसको ।’
‘रन्दे के † आन्दोलनको बेला तेरो बिरादरीबाट पनि एक हदको ज्यादती नै भएको थियो नि यार । ध्रुव दाइको बेटीमाथि के भयो भन्त ? हाम्लाई रातबिरात पसल खोलेर बियर, सिगरेट दिने ध्रुव दाइ पसल नै बन्द गरेर जानुपर्यो । कति पहाडे नेपालगन्जबाट विस्थापित भए, कति कुटिए, तँलाई सब थाहै छ नि † अब तँ राजनीतिमा घुसिसकेको मान्छे, धेरै गुन्डागर्दीतिर नलाग †’
राजनीतिक व्यक्तित्वको पगरी भिराइदिएपछि रत्नेश मुसुक्क हाँस्यो । उसको बुझाइ थियो, अब छिट्टै स्थानीय निकायको पनि चुनाव हुन्छ । अनि नगरको एउटा वडाको वडाध्यक्ष भए पनि बन्न पाइन्छ । राजनीतिमा जमेर पिताजीको अधुरो चाहना पूरा गर्ने भित्री चाहना पनि देखिन्थ्यो उसमा । दाजुहरू भारत पलायन हुँदा पनि ऊ यहाँ एक्लो जीवन बिताइरहेको थियो । बेलाबेला भन्थ्यो, ‘हम आपन जिन्दगी बनाए के खातिर इहा है विक्रम दाजु । भगौडा नाही हयँ †’
…………………
तु लगावेलु जब लिपिस्टिक
हिलेला यारा डिस्ट्रिक
जिला टाप लागेलु
कमरिया करे लपालप
ललिपल लागेलु
अबधे रत्नेश एकाएक रन्केर भोजपुरी गीत गाउन थाल्यो । यसो हेरेको त उसले पहिलेदेखि मन पराउने मैयासाहेब बीपी चोक नजिकैको नर्सिङ क्लास सकेर फर्किँदै रहिछन् । रत्नेशले धेरैअघिदेखि हो उसलाई मन पराउन थालेको । पहिले त रत्नेशले ती मैयाँसँग जिस्किन भद्र पाराले ‘मैयाँसाहेब किलास सकियो’ भन्दा पनि उसका दाजुहरूबाट नराम्रो गोदान भेट्थ्यो । कहिले आँखा सुन्नाएर आउँथ्यो त कहिले गोडा खोच्याएर । अहिले ‘पावर’ मधेस अर्थात् रत्नेशमा ‘सिफ्ट’ भएको छ । मैयाँलाई ‘ललिपप’ भन्दा पनि उसका दाजुहरू आवेगमा लगाम लगाउन बाध्य छन् ।
भन्थ्यो, ‘अरे विक्रम दाजु दिल बसेछ पहरिया से, त के गरोस् यो मधेसिया † ऐ लौन्डिया से अपन जुगलबन्दी करा देन, हम तोहरा एहसान कब्भो नाही भुलब ।’
मैले धेरैपटक भनें, ‘रन्दे के बे ! ऐ तेरी चायकी प्याली नही है ।’
थप्थ्यो, ‘अरे दाजु पालिटिक्समा बहुतै पावर छ । ऊ मन्त्री छैन, धर्मदेव । उसको छोराले अस्ति भर्खर पहरिया केटी बिहाएछ । सकल देख्नुभएछ मन्त्रीको लड्काको ? बिल्कुल कालानाग ! लड्की को हो थाहा छ ? बोले तो मिस भेरी रे, ओए तोरिके ! जब म नगरको वडा प्रभारी बन्छु, मेरो पनि पावर हुन्छ । मैयाको बप्पा खुदै आएर भन्छ, जमाइराजा अब सादीमा देरी गर्न हुन्न ।’
तर अन्तमा लामो सुस्केरा हालेर भन्थ्यो, ‘बस एउटै प्राब्लम छ ।’
‘भन न के समस्या छ, म छु नि बे !’
‘मेरो त पार्टीमा पहुँच छ, सेटिङ मिलाइहाल्थें । यो मेरोमात्र प्राब्लम छैन के विक्रम दाजु । मजस्ता बहुतै जनाको प्राब्लम छ । पाल्टिक्समा आइसकेपछि मैले सबैको प्राब्लम हेर्नुपर्छ, नत्र माथि ईश्वरले मलाई हेर्छ ।’
मैले धेरैपटक उसको समस्या जान्न चाहें । तर उसले बताएन । उसले कहिलेकाहीं एउटा कालो झोला बोक्थ्यो । भन्थ्यो, ‘मेरो प्राब्लम पनि यहीं छ, मेरो दादाजीको प्रापटी पनि ।’ त्यो कालो झोला बोकेको दिनचाहिँ अरू दिनभन्दा केही गम्भीर कुरा गथ्र्यो उसले ।
आज पनि उसले त्यो कालो झोला बोकेको थियो । न्युरोडको एउटा मेकानिकको प्रसंग झिक्दै भन्यो, ‘आरे दाजु था पाउनुभयो, त्यो साला बिहारी छैन ? त्यसले त नेपाली नागरिक्ता लिइहालेछ ।’ अर्कै मधेसी दलको सभासदको नाम लिएर थप्थ्यो, ‘त्यो साला सभासद छैन, उसले दिलाइदिएछ । अहिले मुन्ना उसको पार्टीमा पनि लागेको छ रे !’
‘को बिहारी बे !’
‘मुन्ना के मुन्ना !’
‘को मुन्ना ?’
‘तपाईंको डल्ले यार !’
न्युरोडको त्यो मेकानिकको जीउडाल भकुन्डोजस्तो भएकाले मैले सधैं डल्ले भन्थें । साइनबोर्डमा ‘मुन्ना वर्कसप’ लेखे पनि मैले त्यसको खास नाम बिर्सिरहें । उसको घर सीमापारि बिहारको कुनै गाउँमा थियो । नेपालगन्ज आएर वर्कसप चलाउन थालेको यस्तै ८/१० वर्षमात्र भएको थियो ।
‘तैंले सम्झाइस् यार । मेरो बाइकको ब्रेक मिलाउनु छ ।’ हामी डल्लेको वर्कसपतिर लाग्यौं ।
‘के छ बे डल्ले तेरो हालखबर ?’ डल्ले बोलेन । एकपटक घुरेर हेर्यो, अनि आफ्नो काममा लाग्यो । उसले मप्रति यस्तो रवैया पहिलोपटक देखाइरहेको थियो । यसअघि जति नै गाली गरे पनि खिसिक्क हाँसेर कुरा गथ्र्यो । सारा काम छाडेर मेरो काम पहिले सक्थ्यो ।
‘बहिराइगइस कि क्या हो डल्ले ?’
‘विक्रम दाजु मेरो नाम छैन ? के डल्ले, डल्ले भन्नुहुन्छ ?’ अलिक झर्किंदै जवाफ फर्कायो ।
‘तँलाई बहुत चर्बी चढेछ आजकल ?’ यसपटक रत्नेश बोल्यो ।
‘तँ बीचमा नबोल रत्नेश ।’
‘ल ठीक छ बे, मुन्ना भन्छु । चल मुन्ना ब्रेक मिलाइदे त ।’ मैले मध्यस्थता गरें ।
‘मेरो अरू बहुत काम छ । खडा गरिदिनुस्, एक घन्टापछि आउनुस् ।’
‘अबे इन्जिन खोल्ने थोडी न हो, ब्रेक मिला भन्दैछु । खिया लागेर हो, नत्र हातैले टाइट गरिहाल्थें ।’
मैले चालै पाएको थिइनँ । रत्नेश उता रन्किसकेको रहेछ । एक्कासि कुदेर गएर डल्लेलाई एक मुक्का बजायो । भन्यो, ‘ए मुला नागरिक्ता के पाइस्, तँ विक्रम दाजु भइहालिस् ? तँ साला बेलुनलाई आज म फोड्दिन्छु ।’ डल्लेले जवाफी हमला गर्नै पाएन, रत्नेशले लात्ता, मुक्का बर्साइरह्यो ।
‘छाड्दे यार रत्नेश, चल बियर तान्न ।’ मेरो आदेश पालना गर्ने भएकाले मात्र उसले छाडिदियो । नत्र आज डल्लेको खैरियत थिएन । भट्टी पस्दासम्म रत्नेश दाह्रा किटिरहेको थियो ।
दोस्रो बोत्तल बियर सकेपछि रत्नेशले विरक्तिँदै राजनीतिक कुरा सुरु गर्यो । भन्यो, ‘विक्रम दाजु यो साला माउवादिया र मधेसियाको बुद्धि पीठमा रहेछ ।’
‘किन बे ?’
‘संविधानसभा चुनावमा यिनीहरूले कांग्रेस–एमालेको पत्तासाफ गरिदिएको थियो । जनता सब यिनीहरूको पिछे थियो, देरी नगरी लोकल इलेक्सन गरेको भए साला सत्ता कब्जा हुन्थ्यो । म पनि नगरको वडा प्रभारी बन्थें र मैयाँलाई बिहाउँथें ।’
पहिलो संविधानसभा विघटन भयो, अर्को चुनाव अनिश्चित । ढिलो गरी संविधानसभाको दोस्रो चुनाव भए पनि रत्नेशमा खासै उत्साह थिएन । किनकि, ऊ सुरुमा प्रवेश गरेको पार्टी नै चार चिरा भइसकेको थियो । अरू मधेसवादी दल पनि छिन्नभिन्न । नतिजा निश्चित थियो, मधेसवादी दलले ठूलो पराजय बेहोरे, बाँकेमा त पत्तासाफ नै भयो । अघिल्लोपटक ५ मा २ सिट जितेका मधेसवादी दलका धेरै उम्मेदवारको यसपटक त जमानतै जफत भयो । दोस्रो संविधानसभामा मधेसी दलको हविगत ‘कौन पुछे खेसरीका दाल’ जस्तो भएपछि रत्नेश पनि पार्टी गतिविधिबाट अलग्गिँदै गएको थियो । मसँगको भेटघाट पनि पातलिएको थियो । केमा अल्झिएको थियो, थाहा भएन । मोबाइलमा फोन गर्दा प्राय: स्विच अफ हुन्थ्यो, कि सम्पर्क हुन सकेन । एकाधपटक फोन लागे पनि हत्तपत्ती उठाउँथेन ।
यत्तिकैमा एक दिन दिउँसतिर रत्नेशले फोन गर्यो र भन्यो, ‘विक्रम दाजु दारु पिलाउँछस् ।’ उसले पहिलोपटक मलाई ‘तँ’ भनेर सम्बोधन गरेको थियो । र पनि मलाई त्यस दिनको उसको सम्बोधन निकै प्रियकर लाग्यो ।
धेरै दिन उसलाई नभेटेर अत्तालिएको मैले भनें, ‘आइज बे कटेज ।’मैले मोटरसाइकल हुइँकाएँ, रत्नेश पनि म पुगेको केहीबेरमै आइपुग्यो । आज उसले उसकै शब्दमा ‘प्राब्लम र प्रापटी’ भरिएको त्यो कालो झोला भिरेको थियो । कुन रनाहामा होला भनेर मैले उसलाई यत्रो दिन कता हराइस्, के गर्दैछस् भनेर सोधिनँ । सामान्य हालचाल सोधें, उसले पनि त्यस्तै गर्यो ।
हल्का मात चढेपछि उसले मलाई त्यो कालो झोला दिँदै भन्यो, ‘दु दिन यो झोलालाई सम्हालेर राखिदिनुस् है दाजु ।’
‘किन बे ? कहाँ जाँदैछस् ?’
‘बाँर्डर पार ।’
‘के काम छ उता, कि दाइहरूझैं पलायन हुन लागिस् ?’
‘बरु धोती भन् यार विक्रम दाजु, अब त दिल दुख्नै छाड्यो । भगौडा नभन यार,’ आँखाभरि आँसु पार्दै उसले भन्यो, ‘ज्यादा दिन बाहर नरुकबै, कस्सम । हम जल्दी लौटिब अपनय गाँव, जहाँ हम पैदा भएन् । यही अपनय धरतीमे हँस के मरव । भगौडा न कहो दाजु ।’
कसैले भकुर्दा रोएझैं गरी चिच्याउनेबाहेक रत्नेश आँसु नै खसालेर साँच्चिकै रोएको मैले पहिलोपटक देख्दै थिएँ । उसैको आँसु पिएझैं लाग्यो, बियर पनि ।
‘त पक्का फर्किन्छस् नि हैन ?’ गला अवरुद्ध पार्दै मैले भनें ।
‘हम जरुर मिलब विक्रम दाजु † हम ज्यादा दिन बाहर नही रुक सकिथय ।’
‘ल ठीकै छ । तँ किन पारि जान थालेको, मलाई त भन्न सक्छस् नि †’
‘हमका बहुतै कुछ काम करेक हय विक्रम दाजु ।’
‘के काम ? अलि खुलेर भन्न बे †’
‘अन्ठावन सालमा दाजु एकपटक माउवादियाले मलाई पनि ट्रेनिङ दिन लगेको थियो, बनकटवाको जंगलमा । त्यसको कमान्डर भन्थ्यो : बन्दुकको नाल से सत्ता जन्मिन्छ । साला त्यो कमान्डर ठीकै भन्थ्यो, बन्दुक पड्काएरै माउवादिया सब सत्तामा पुग्यो ।’
मैले उसको कुरा राम्ररी उधिन्न सकिरहेको थिइनँ । ऊ बोल्दै गयो ।
‘अब रत्नेश पनि पारि गएर ल्याउँछ कटुवा । साला सत्ता मलाई किन चाहियो ? बन्दुक के नाल से सत्ता मिल्छ त कटुवा के नाल से मैले खोजेको सानो अधिकार किन मिल्दैन ? ढिच्क्याऊ †’ एकैछिनअघि बलिन्धारा आँसु झारेर रोएको रत्नेश एक्कासि खित्खिताउन थाल्यो ।
‘पारि जनक्रान्तिको नेतासँग सेटिङ मिलाएको छु दाजु † उसले मलाई दिँदैछ घोडा † घोडा बोले तो, ढिच्क्याऊ †’
म अवाक् भएँ । केही सोच्न, प्रतिक्रिया जनाउन सकिरहेको थिइनँ । त्यत्तिकैमा ऊ मलाई झोला थमाएर हिँड्यो । म निकैबेर स्तब्ध अवस्थामा त्यहीं बसिरहें ।
दुई दिनका लागि भनेर गएको रत्नेश दुई हप्ता बितिसक्दा पनि फर्किएन । सबैतिर सोधपुछ गर्दा पनि केही खबर पाइनँ । मलाई साह्रै कौतूहल भयो । मैले उसको झोला खोलेर हेरें । त्यसभित्र एउटा फाइल थियो, पहिलो पन्नामै थियो, नागरिकता प्राप्तिको निवेदन । त्यसपछाडिको विवरण निकै कारुणिक थियो ।
पञ्चायती व्यवस्थाविरुद्ध रामराजाप्रसाद सिंहहरूले २०४२ सालमा बम विस्फोट गरेको समर्थनमा अमरेन्द्रजीले पनि नेपालगन्जमा पर्चा छरेछन् । त्यसपछि बाँकेका सिडियो बलिराज मल्लले नागरिकताको सक्कलसहित प्रशासन कार्यालयमै झिकाएछन् अमरेन्द्रजीलाई । अराष्ट्रिय तत्त्व भन्दै सक्कली नागरिकता र सम्पूर्ण विवरण जलाइदिएछन् । तर आफ्ना पिता मृगेन्द्रको तीनपुस्तेसहितको वंशजको नागरिकता अमरेन्द्रजीले सुरक्षित राखेका रहेछन्, प्रजातन्त्र आउनासाथ आफ्नो नागरिकता बनाउँला भनेर । विडम्बना प्रजातन्त्र आगमनको केही दिनमै उनको निधन भयो । रत्नेशले लोकतन्त्र स्थापनापछि प्रशासन कार्यालयमा हजुरबुवाको त्यही नागरिकताका आधारमा अन्य विवरण खोजबिन गरेछ । सबै विवरण साबुत छ । त्यसपछि उसले सबै कागजपत्र साथ राखी नागरिकता प्राप्तिको निवेदन दिएको रहेछ । तर हजुरबुवाको नागरिकताका भरमा मिल्दैन भनेर फर्काइदिएछन् । आमाले मावलीपट्टिबाटै नागरिकता बनाएकाले त्यसमा अमरेन्द्रजीको नाम हुने कुरै भएन । बुवा–आमाको नाता प्रमाणित गराउँदा पनि हजुरबुवाको नाममा मृगेन्द्रजीको राख्नुपर्ने भयो । तर आमाको नागरिकतामा उनकै पिताजीको नाम थियो, ससुराको हुने कुरै भएन ।
खासमा रत्नेश लामो समयदेखि आमाको नामबाट नागरिकता प्राप्तिको संघर्षमा होमिएको रहेछ, त्यहीकारण ऊ राजनीतिमा आएको रहेछ । पहिचान नपाएर दुई दाजु भारत पसे पनि ऊ लत्तो नछाडी भिडेको थियो । ८–१० वर्षअघि भित्रिएको मुन्नाले त ६ जनाबाट सर्जिमिन गराएर नागरिकता लिइसकेको थियो भने रत्नेशका हकमा मिलाउँदा नमिल्ने कुरै थिएन । तर नियतका अगाडि नियमसमेत झुकेको थियो । त्यसमाथि रत्नेश आफ्ना लागि मात्र नभएर आफूजस्तै सयौंको अधिकार स्थापित गर्न चाहन्थ्यो । कारण फरकफरक भए पनि मधेसका धेरै वास्तविक नेपालीहरू नागरिकताबाट बन्चित छन् । बरु पारिबाट आएका ‘नवनागरिक’ ले पहुँचकै आधारमा धमाधम नागरिकताको खरिदारी गरिरहेका छन् ।
अर्को दुई साता बित्यो, रत्नेश फर्किएन । त्यस्तैमा एक दिन बिहान चिया पिउन बीपी चोकतिर निस्केको थिएँ, कसैले सुनायो क्याम्पसअगाडि सशस्त्र समूहको कमान्डरलाई प्रहरीले गोली हानेर मारेको छ रे † भारतसँगको सीमा रुपैडिया भन्सारनजिकै पर्छ, क्याम्पस । बाइक हुइँकाएर बताससरी पुगें म । सडक छेउ प्रहरीका साथै केही मानिसहरू पनि उभिएका थिए । सीमापारिबाट टाटा सुमोमा आएको सीमा सुरक्षा बल (एसएसबी) को करिब आधा दर्जन फौज केही पर थियो । बाइक अड्याएर म भीड पन्छाउँदै लासको नजिक पुगें ।
रत्नेशको शव उत्तानो अवस्थामा पल्टिरहेको थियो । छाती, पेट र कुममा गोली दागिएका निसान थिए । उसको छेउमा दुईवटा पेस्तोल र केही गोली छरिएको थियो । पञ्चायतकालीन नीतिको सिकार रत्नेश ‘महेन्द्र’ बहुमुखी क्याम्पसअघि कहिल्यै नउठ्ने गरी ढलेको थियो ।
‘सीमापारिबाट हतियारसहित घुसपैठ गर्न खोज्दा आज बिहान झिसमिसेमै इन्काउन्टरमा मारियो ।’ जिज्ञासामा प्रहरी इन्सपेक्टरले भन्यो ।
‘साला प्रहरीको इन्काउन्टर कस्तो हुन्छ, मलाई थाहा छैन ।’ मैले मनमनै भनें । केही पर रहेका भारतीय एसएसबी अर्को सबुत थिए ।
म घुँडा टेकेर रत्नेशको शिरपट्टिको भागमा बसें । रत्नेश मुस्कुराएझैं देखिन्थ्यो । त्यसपछि त खित्खिताहटसहितका उसका एकएक आवाज मेरा कानमा गुन्जिन थाले ।
‘मेरो त पार्टीमा पहुँच छ, सेटिङ मिलाइहाल्थें । यो मेरोमात्र प्राब्लम छैन के विक्रम दाजु । मजस्ता बहुतै जनाको प्राब्लम छ । पाल्टिक्समा आइसकेपछि मैले सबैको प्राब्लम हेर्नुपर्छ, नत्र माथि ईश्वरले मलाई हेर्छ ।’
‘जब म नगरको वडा प्रभारी बन्छु, मेरो पनि पावर हुन्छ । मैयाँको बप्पा खुदै आएर भन्छ, जमाइराजा अब सादीमा देरी गर्न हुन्न ।’
म भाव, विचार शून्य भएको थिएँ । शवगृहमा राखेको लासझैं भएको थियो मेरो शरीर । आँखा चिम्लिए पनि मेरो मानसपटलमा खित्खिताउँदै गरेको रत्नेश दौडिरहेको थियो ।
निकैबेरपछि म नाभिदेखि जोर लगाएर चिच्याएँ, ‘हाँस्छस् !’ आँखा उघारेर हेर्दा त प्रहरीले रत्नेशको शव उठाएर लगिसकेको रहेछ र मानिसहरू पनि तितरबितर भइसकेका थिए ।
सरोजराज अधिकारी, काठमाडौं
Twitter : @SarojrajKtm
प्रकाशित: भाद्र २६, २०७२
(स्रोत : Ekantipur)
