~मनिषा भट्टराई~
उसको नाम उच्चारण गर्न एकछिन त मलाई गाहारो भयो । कस्तो अनौठो नाम रिङचेन । नाम मा अर्थ खाज्दै थिएँ म । राम्री खाइलाग्दी पहाडि स्वच्छ हावापानीले झन् रातोरातो गालाले आकर्षण थपेको थियो अनुहारमा ।
धूलो, धुवा“ प्रदूषणले गर्दा आफ्नो वास्तविक रूप हराएकी म । सा“च्चै आफैंलाई त्यति नराम्री त कहिल्यै लागेको थिएन मलाई । मेरो एउटा स्वास्नीमान्छे मन ईष्र्या गर्दै थियो उसको रूप देखेर ।
“जाने होइन दिदी ?” उ मलाई सोध्दै थिई । जानै त आको नि । मनैमनै भनें , तर बाहि™ भनिन । मेरो भारी पोको पार्दै उठी उ । स“ाच्चै कति परजीवी म जुकाजस्तो । अर्काको श्रमबिना बा“च्न नसक्ने म कति लाछी । तर अब उसले भारी उठाइसकेकी थिई । निरूपाय भएर लुखुरलुखुर पछि लागेकी थिए“ म ।
पहाड सा“च्चै त्यसै रमाइलो । स्वभिमानी पहाड भन्दै थिए “ए, म जस्तै भएर बा“च्न सिक ।” उ बाटोभरि बोल्दै हिड्दै थिई ।
“कसलाई लिएर आइस् रिङचेन ?” एउटी बूढी मान्छेले तलदेखि माथिसम्म नियाल्ःदै सोधिन् । मानौं म कुनै अर्कै ग्रहबाट आएकी कुनै अनौठो जन्तु पो हु“ कि श्र?
“काठमाण्डौबाट आउनुभाको दिदी, माथि जान लागेकी नि ।”
बाटोभरि नै एउटा ‘शो पिस’ बन्न पुगेकी थिए“ म आफ्नै देशमा ‘फरेनर’ भएर हिड्दै थिए म । आफ्नो माटोमा अपरिचितझैं हिड्दै थिए“ । कति अनौठो, आफ्नै देशमा विदेशीझैं व्यवहार पाउनु र विदेशीकै अनुभव गर्नु ।
“कताबाट हो रिङचेन ?”एउटा राम्रो र खाइलाग्दो केटाले सोध्छ चौतारीमा भारी बिसाउ“दा ।श्र
“हन, यो रिङचेन त झनझन् राम्री हुदै छ नि गा“ठे ?” अर्काले स्वादे जिब्रो पड्काउ“दै बोल्छ मेरो उपस्थितिको ख्यालै नगरीकन ।श्र
“छ्या, यो कर्मा दाइ त जे पायो त्यही बोल्छ ।” रिङचेन मतिर हेर्दै अप्ठायारो मान्दै हप्काउछे । म त भाषै नबुझेझैं पक्क परेर हेर्दै थिए“ । कति अनौठो मान्छेकै समुदायमा पनि मान्छेकै भाषा नबुझेझै हुनु ?
कसले बनायो होला यो चौतारी । पक्कै ठूलै हृदय हुनुपर्छ त्यसको यति शीतल र आरामदायी ठाउ“ मेरो सिटिङरूमको सोफाभन्दा पनि । घाम हेर्दै हिड्नुपर्ने ठाउ“मा आराम गर्न कहा“ पाउनु र ? गन्तव्य टाढै थियो । बिस्तारै उकालो लाग्यौं । कलिला हातले बाखे्र घा“स काटेको देख्ता धेरैबेरसम्म आफ्ना हातलाई हेरेकी थिए“ । धूलो, माटो र जुकाको रगतले रङ्गिएका ती साना कलिला खुट्टाले मलाई चुनौति दिइरहेका थिए ‘सक्छौ भने खाली हिड’ भन्दै । मेरा खुट्टा त जुत्ताका लागि थिए । फेरि एक पटक आफूलाई जुकाको समानान्तरमा पाएकी थिए“ मैले । बास बस्ने ठाउ“मा पुगेर हामी सुस्ताएका थियौं । धेरै थाकेकी थिए“ म तर रिङचेन उस्तै थिइ फुर्तिली । एक बटुको तोङबा घटघट पारी उसले । “दिदि तिमी पनि खाउ न , जीउ दुख्तैन ” मलाई भन्दै थिइ उ । मैले खान्न भन्दा उ फिसिक्क हा“सी र फेरी अर्को बटुको थपी ।
तेइस वर्ष पुगेकी उ , चौध वर्षको उमेरदेखि भरिया काम गर्दै थिई । सानैमा वावुको मृत्युले गर्दा संघर्ष गर्न सिकेकी थिई उसले । आमाकी एउटै सन्तान उसको बाल्यकाल अत्यन्तै कष्टपुर्ण थियो रे । अर्काको मेलापात गरेर दुइछाक बल्लबल्ल पुर्याउ“थिन् रे आमाले । नाम मात्रको बस्ने छाप्रो थियो रे । बाबु छ“दा अलिअलि घरबार नभएको त थिएन। तर पहिरोले उठिबास लगाएर त्यो अवस्था भएको रे । उसले लामो सास फेर्दै आफ्नो कथा सुनाएकी थिई तोङबा पिउ“दै ।
तर समयले कोल्टे फेरेकोले रिङचेनको भाग्य चम्केको थियो । थोरै भएपनि पर्यटकिय क्षेत्र भएकोले उसले भारी बोक्ने काम पाएकी थिइ । भारी बोक्दै अलिअलि सम्पति जोडेकी थिइ उसले । सानो छाप्रो र घरबारीको जगेर्ना गरेर आमाको मन उज्यालो बनाएकी थिई उसले । सदरमुकामबाट ६ दिन हिडेर पुगिने उसको घरलाई चाहिने सामान सदरमुकामबाटै ल्याउने गरेकी थिई । अहिले भने सुखकै जीवन बा“चेकी छु भन्ने लागेको थियो उसलाई । उसकै भाषमा उ निक्कै सुखी थिई । यसरी उसका हरेक पाइलाका संघर्षले मेरा संघर्षबिहिन दिनहरूलाई जिस्काएको अनुभव गरेकी थिए“ ।
अ“ध्यारो कोठामा पल्लो खाटमा रिङचेन पल्टेकी थिई । सा“च्चै कति रमाइलो हुन्थ्यो होला उज्यालो नभएको भए , केहि नदेखिने निष्पट्ट कालो अध्या“रो । अध्य“ारो र शून्य उस्ताउस्तै ।
“दिदि ? तिमी कति भाग्यमानी छौ है ?” रिङचेन मलाई सोध्दैथिई ।श्र
“ किन र रिङचेन ?” आफ्नो जमातमा आफूलाई सधैंर्‘अनलक्की’ ठान्ने म । श्र
“यति धेरै पढेकी छौ । जागिर छ , पैसा छ । अरू के चाहियो ?” उसले म भाग्यमानी हुनुको कारण बताएकी थिई ।श्र
“पैसा त तिमी पनि कमाउदैछ्यौ नि । आफ्नो खुट्टामा उभिएका छौ, पढ्नुलेख्नु नै ठुलो कुरा होइन नि ?” निरीह शिक्षीत मान्छेको जमातलाई सम्झिदै उसलाई सम्झाए“ । एकछिन उ चुप लागि । दुवैजना फेरी आ आफ्नो वैचारिक द्धन्दमा अल्झियौं ।श्र
” तिमीले त राम्रो लोग्ने पनि पाउ“छौ होला नि, दिदी ?” उसको यो अप्रत्याशित प्रश्नले म सोच्न बाध्य भए“ , “रामा्रे लोग्ने ।”श्र
कस्तो हुन्छ रामा्रे लोग्ने ? मैले पहिले कहिल्यै सोचेकी थिइ“न । तर सोच्न थालें । को जस्तो हुनुपर्छ ? निक्कैबेरसम्म धेरै जना आफ्ना वरिवरिका लोग्नेमान्छेलाई सम्झें । तर अह“ राम्रो को परिभाषा बुझ्न सकिन र उसैलाई सोधें ।
“कुरा बुझ्ने र माया गर्ने भए पुग्छ मलाई त ?” उसले मलाई भनी । हो त नि , त्यति नै त हो मलाई चाहिने पनि । त्यसबेला मैले एक जना युरोपयिन साथीको कुरा सम्झेकी थिए“ँ “संसारका जुनसुकै कुनाका भए पनि स्वास्नीमान्छेको एउटा मन उस्तै हुन्छ चाहे त्यो सडकमा बस्ने होस् वा महलमा ।”श्र
उसको चेतनाको लोग्ने र मेरो चेतनाको लोग्नेका लागि आधारभुत आवश्यकता दुबै उस्तै थिए । उसको एउटा मन र मेरो एउटा मन उस्तै भएको थियो लोग्नेमान्छेले गर्दा । हरेक केटीको चाहना सानो घर माया गर्ने लोग्ने, सुखी संसार ! साँच्चै उस्तै शारीरिक संरचनामा भएका हामी उस्तै थियौं यो बिन्दुसम्म आइपुग्दा ।
“दिदी ! मलाई त कसले बिहा गर्छ र ?” ऊ मस“ग सोध्दै थिई । श्र
“किन र ? यति राम्री छयौ । आफ्नो खुट्टामा उभिएकी छयौ । के गाहृो छ र ?” मैले भन्दा उ नपत्याए झै गरेर मलाई हेर्दै थिई ।श्र
हुन पनि उसका स“गैका साथीभाइले काखमा छोराछोरी च्यापेर आएको देख्ता आफ्नो बारेमा पनि कसैले सोचेर बिहा गर्दिए हुन्थ्यो जस्तो लाग्थ्यो । तर आफ्नो व्यवहार आफ्नो संसार आफैंले बनाउनुपर्ने उसको बारेमा सोच्ने कोहि थिएन । त्यसैले गर्दा होला शायद उ आफ्नो बिहा कुनै दिन होला भन्ने कुरामा शकां गर्थी ।
कति अचम्म ! हरेक कुरामा उ मलाई पछि पार्दै थिई । म भने कुनै टी. भी सिरियल हेरेझैं उसलाई पक्क परेर हेर्दै थिए“ ।
सा“झ ६ बजेपछि बाहिर हिड्दा डराउ“दै हिंडने म र त्यत्रा ठुलाठुला घना जङ्कल, पहाड एक्लै काट्ने गर्थी उ रातबिरात केहि नभनीकन । महिला सशक्तिकरणको सैद्धान्तिक ज्ञान लिएकी म र व्यवहारिक रूपमा प्रयोग गर्दै आएकी उ, साँच्चै शक्ति नै थिई महिलाको नाममा । उसका अगाडि कति अशक्त अनुभव गरेकी थिए“ मैले । अशिक्षित उ शिक्षित म, आफूलाई कति सानो अनुभव गर्दै थिए“ँ
आफ्नो बाबुस“ग सम्पत्ति अधिकारको माग गर्ने म र सम्पत्ति अधिकारको कुरा थाहै नपाएकी उसले आफ्नो सम्पत्ति आफैं जोडेकी थिई । अधिकार के हो ? सुन्दै नसुनेकी उसले अधिकारको सृजना आफैंं परिस्थितिवश गरेकी थिई । मभन्दा धेरै स्वतन्त्रताको उपभोग उ गरिरहेकी थिई । तर उसका हरेक कामहरू आफैं सृजित थिए अज्ञानतावश नै । यी सबैका पछाडिका कुनै प्राप्तिको लक्ष्य थिएन मात्रै थियो खानु, लाउनु र बा“च्नु । उसको चेतन र अवचेतन दुवै मनले यति कुरामात्रै मनन गर्न सक्थे । तर मेरा दुवै मनले यी आधारभूत आवश्यकताबाहेकका धेरै कुराहरू खेलाउने गर्थे । यहिंनेर आएर मेरो चेतनाले उ भन्दा ‘एक स्टेप’ माथि पुर्याएको थियो मलाई । उ पनि ब“ाच्नको लागि संघर्षरत थिई र म पनि । फरक यति मात्रै थियो उ ब“ाच्नको लागि ब“ाच्दै छ म मरेपछि ब“ाच्न सकिन्छ कि भन्दै ब“ाच्दै छु ।
तर पनि हामी दुवैको मूल उद्देश्य एउटै थियो बा“च्नु । यहि बा“च्ने चाहनाले गर्दा नै मलाई मेरो चेतनाले बाउन्ने बनाउ“दै छ आज पनि ।
उ शायद अझैं उहि भारी बोक्तै होली , मजस्तै थुप्रै मान्छेस“ग उस्तै कथा सुनाउ“दै होली । “दिदि ! फर्केपछि त मलाई बिर्सन्छौ होला है?” उसले हिंडने बेलामा मलाई सोधेकी थिई ।श्र
नबिर्सिने बाचा बन्धन गर्दै हिडेकी थिए“ म , त™ धेरै महिनासम्म उसलाई भुसुक्कै बिर्सन बाध्य भएकी थिए“ ँ तर पनि कहिलेकाहि भारी बाक्तै हिडिरहेकी कोहि राम्री युवती देख्ता सम्झछु
“दिदी ? जाने हैन ?”
Manisha Bhattrai ,
Freising, Germany
(स्रोत : Pardesh.com)
