कथा : स्वतन्त्रता

~राजु स्याङ्तान~

……..त्यस पछि उनले आफ्नो केश डल्लो पारी, अनि दुई लालावालाको मुखतिर पुलुक्क हेरिन् । हेराई असामान्य थियो । अनुहारमा विछिप्त कहानीहरू मडारिरहेको थियो । दुई बच्चाहरूलाई खस्रा हातले सुम्सुम्याए पछि गाडीको झ्यालबाट पर पर हेर्दै आफैसँग हराउन थालीन् । गाडीको बेगसँग सरोकार थिएन उनलाई । रोसीखोलाको नागबेलीसँग पनि कुनै मतलव थिएन उनलाई । वेगिरहेको गाडीलाई उछिन्दै एक हुल पंछीहरू तिमाल डाँडातिर सोझियो । उनका आँखाहरूले लोहोरी खेल्दै उडिरहेको पंछीको हुललाई निकै परसम्म पछ्यायो । परदेशिदै गरेका जस्ता देखिने युवाहरू बाराम्बार गाडीको बेगले छोडी आएका पदचापहरू फर्किफर्की हेर्थे । तर उनी वेपर्वाह तिमाल डाँडातिर उडिरहेको पंछीको हुललाई हेरिरहन्थीइन् ।

गाडीले आफ्नो गन्तव्य (काठमाण्डौं) भेटाउन थालिसकेको थियो । म चाहिं हिजो मात्रै काठमाण्डुबाट रामेछाप जाँदै गर्दाको यात्रा सम्झन पुगेछु । अघिल्लो दिन हामी केही साहित्यकार, पत्रकार साथीहरू काठमाण्डुको ब्यस्त जीवनको भारी बिसाउने र साहित्यको विषय खोज्न भनेर रामेछापको बेथानका लागि निस्किएका थियौं । स्वास्थले साथ नदिए पनि साथीहरूसँग जाने बाचा गरेको थिएँ मैले । यात्रामा सहभागी थियौं स्तम्भकार दिलरत्न मानन्धर, पत्रकार तथा समिक्षक जि.यम. शर्मा, त्यसै गरी क्यामेरा पर्सन तथा युवा कवि थिए मंजिल शाह र एउटा म भएँ, टुटेफुटेको कविता लेखि टोपल्ने कल्पित यात्री ।

काभ्रे रोशी खोलाको तिरैतिर, तिमाल डाँडाको मनोरम शृङखलाहरू छिचोल्दै नार्के, मंगलटार, नेपालथोक हुँदै लुभुघाटमा पुगेर हाम्रो पहिलो दिनको याात्रा टुङ्गियो । त्यहाँ पुग्दा साँझको ९ बजिसकेको थियो । हामी सबै जना थाकेका थियौं । लुभुघाटमा खाना बस्नका लागि राम्रो बन्दोबस्त रहेनछ । काठमाण्डुको धुलो टकटक्याउँदै थियौं । एक्कासि बाटोभन्दा माथिल्लो पट्टी जोड जोडले चिच्याएको आवाज काममा ठोकिन आई पुग्यो । बच्चाहरू चिल्लिविल्ली गर्दै रोएको सुनियो । एउटा पुरुष आवाज लुभुघाट थर्किने गरी गर्जिन थाल्यो । “राँडी, खै भात ? तेरो काम भात पकाउँने होइन ? मैले रक्सी खाएँ त मेरो बाउको सम्पति खाएँ । तास खेलें त मेरो बाउँको सम्पति खेलें । तेरो बाउको केही नास् भो ? भन् ए राँडी भन् ।” हलो जोत्दा सुतेको गोरुलाई चुटेको जस्तै आवाज आयो । जोड जोडले रोइरहेको नारी आवाज बन्द भयो । बच्चाहरू आमा ! आमा ! भन्दै रुन कराउँन थाले । केही बेर पछि नारी आवाज सुनिन थाल्यो । रुवाइ मिसिएको नारी आवाजमा सहाराको खोजी सुनिन्थ्यो । “ किन संसारमा जन्म दियौ आमा मलाई ? रात दिन यस्तो अन्याय अत्याचार सहेर बस्नुभन्दा त बरु शहरमा गइ बेश्या बनेर बस्छु” । नारी आवाज झन जोड जोडले सुनिन थाल्यो ।

लुभुघाट भने मस्त निदाइरहेको थियो । के रे ? जा अहिले नै जा ? मेरो घरमा एक छिन नबस् ।” फेरि सुरु भयो कुटाई । नारी आवाज चित्कारमा परिणत भयो । उनी भन्दै थिई “ गुहार गुहार, मलाई मार्यो मार्यो, मलाई बजाऊ ” । हामी जर्याक जुरुक उठेर झुपडीको नजिकै गयौं । आगनमा दुई वटा बच्चाहरू रोइरहेका थिए । एक जना कुनै निर्जीव बस्तुलाई कुटे झैं एकोहोरो कुटिरहेको थियो । आगनमा लडिरहेको मान्छे उठ्न खोज्थ्यो । पिट्नेले एकसूरले पिट्थ्यो । हामी के गरौं गरौं भयौं । पिटिरहेको मान्छे लौरो फालेर घर भित्र पस्यो । लडिरहेको मान्छे उठेर भाग्न खोज्दै थियो । भित्र गएको मान्छेले अँध्यारोमा टिलिक्क टल्किने कुनै हतियार लिएर आयो र लर्खराउदै उठ्न खोजेको मान्छेतिर झम्टेर गयो । ऊ उठेर भाग्न खोज्दै थियो । त्यति नै बेला हामीले छापामार शैलीमा उसलाई च्याप्पै समायौं । ऊ आत्तियो, डरायो । भाग्न खोज्यो । “के गर्न लाग्नुभएको यो ? तपाईलाई कारवाही हुन्छ अब” । ऊ झन आत्तियो । कसो कसो ऊ हाम्रो हातबाट फुत्किएर अँध्यारोमा विलायो । “यो अलाच्छिनी आए देखि घरमा सुःख छैन । परारसाल ससुरा खाई । पोरसाल दुहुना भैंसी खाई । अब यसपाली पोइ खान्छे यसले” । घरभित्रबाट एउटा कर्कस् बृद्धा आवाज खोकी मिसिएर आयो । आगनमा लडिरहेको महिलाले कसिलो गरी बच्चाबच्चिलाई काखीमा च्यापिन् । अनि धरधरी रोइन् । हामी चार जना अकमक्क भयौं । “तपाईहरूलाई धेरै धेरै धन्यवाद छ, मेरो ज्यान बचाइदिनु भएकोमा । तर तपाईहरू को हो ? हामीले हाम्रो परिचय दियौं । उनले हामीलाई दलानमा बस्न गुन्द्री ओछ्याइ दिइन् । हाम्रो अगाडि बिकल्प थोरै थिए । हामीले रात त्यही बस्ने निधो गर्यौं । महिलाले हुन्न भनिनन् ।

हामी घर भित्र पस्यौं । अँध्यारो गुफा जस्तो घर । धुवाको मुस्लोले घर पुरै छोपिएको । कुनामा बुढीआमा सुतिरहेकी थिइन् । घरमा को आयो ? को गयो ? केही मतलव थिएन उनलाई । महिलाले हाम्रा लागि खाने कुराको जोहो गर्न लागिन् । “चार वर्ष अगाडि बिहे गरेर भित्रिएँ यस घरमा, यी दुईवटा छोरीहरू छन्, श्रीमान भनाउँदा जहिल्यै तास खेल्छ । थाल बटुका समेत बेचेर रक्सी खान्छ । बेलुकी आएर नकुटेको दिन छैन । लोग्ने भनाउदाले कुटेरै एक वर्ष अगाडि देब्रे हात भाँचियो । छाती सारै दुख्छ । के गर्नु भाइ आफ्नो त भाग्य नै खोटो रहेछ” । उनी पिलपिल आँशु झार्दै ब्यथा पोख्न थालिन् । हामी शहरिया बटुवालाई बास दिने महिलाको बिलौना सारै नरमाइलो लाग्न थाल्यो । “भाइ शहरमा केही जागिर पाइन्छ होला नि है ? उनले पटक पटक बिना प्रसंग यही कुरा दोहोर्याइरहिन् । “अनि दिदी तपाई हेर्दा पढे लेखेकै जस्ती देखिनुहुन्छ, किन बिहे गर्नु भा यस्तो घरमा ? दिलरत्न मानन्धरले जिज्ञासा राखे । “छ भाइ जीवनको छुट्टै कथा” । उनले अरु कुरा गर्न चाहिनन् । हामीले दुःख सुःख खाना खायौं । कोही टुकी बालेर यात्रा संस्मरण लेख्न थाले । कोही कथा तयार गर्छु भन्दै महिलालाई नाना थरि प्रश्नहरू सोध्न थाले । उनी प्रश्नकर्ता प्रति खासै ध्यान नदिई आफ्नो छोरीहरूलाई सुम्मुम्याउँदै आँशु झार्थिन् । साथीहरू चाहिं कोही फोटो खिच्थे, कोही चाहिं एकसुरले घोप्टो परेर लेखिरहेको थियो । मलाई भने दिउँसैबाट अलि सञ्चो नहोला जस्तो भइरहेको थियो । सब कुरा हेर्दा हेर्दै निदाएछु ।

बिहान झल्याँस्स ब्यूँझँदा कवि साथीहरू ठाउँको ठाउँ मै घुर्दैरहेछन् । बच्चाहरूको नाकमा झिंगाहरू तछाड मछाड गरिरहेको रहेछ । कुनामा बुढीआमा गनगन गर्दै थिइन् । महिला घर धन्दामा लागिसकेकी थिइन् । मेरो स्वास्थ निकै नै नाजुक भएको महसुस गरें । म सुतेको ठाउँबाट उठेर भित्तामा अडेस् लाएर बसें । अगाडिको मुल खाँबोमा एउटा सानो फ्रेममा फोटो देखें । नियालेर हेरें । त्यो फ्रेम भित्र एउटी कम्ब्याड लगाएकी महिला छापामारको फोटो रहेछ । नजिकै गएर हेरें । त्यो फोटो तिनै महिलाको रहेछ । कालो ध्वाँसोले निलेको फोटोमा उनी यस.यल.आर. बोकेर मुस्कुराइरहेकी थिइन् । कम्बरमा ग्रिनेट थियो । कुम देखि छाती हुँदै कम्बरसम्म गोलीको माला कुनै तिलहरि जडित पोते लहरिए जस्तै देखिन्थ्यो । चिटिक्क मिलेको जिउडाल, मुस्कुराइरहेको चम्किलो अनुहार, शिरमा सिन्दुरको डोभ छोपिने गरी बाँधिएको रातो तारा । आहा ! कस्तो राम्रो सुहाएको ”मुहारमा न कुनै बन्धनको धाजाहरू, न कुनै पीडाको संकेत नै । म त हेरेको हेरै भएछु । “भाइ के हेर्नु भा ? खै दिनुस् त” । उनले फोटो निकालेर पुछि अनि कागजले बेरिन् । ‘दिदी तपाई छापामार ? मेरो स्वर आश्चर्य मिसिएर अस्वभाविक ठुलो भयो । साथीहरू जर्याक जुरुक उठे । “मेरो जीवनको छुट्टै कथा यही हो भाइ ।” समयले कस्तो खेल खेल्दो रहेछ मान्छेको जिन्दगीमा । किन चुँडिएन पोतेको बन्धन ? किन फेरिएन एउटी छापामारको जिन्दगी ? साथीहरूले कुराको मेसो पाएछन् क्यार । कुनै ठुलो नेतालाई घेरे झैं उनलाई वरिपरि घेरेर बर्साउन थाले अनगिन्ती निर्उत्तरित प्रश्नहरू । “तपाई कसरी यहाँ आइपुग्नुभयो ? तपाईले ५ लाख पाउँनु भएन ? छापामार बन्दा र आजको दिनमा के फरक पाउँनु भएको छ ? तपाईले कतिवटा लडाइँ लड्नुभयो ? के तपाईको जीवनमा गणतन्त्रले केही प्रभाव पारेन ? उनी चुपचाप आफ्नो घरधन्दामा लागिरहिन् । साथीहरू फेरि कपि, क्यामेरा, रेर्कडर निकालेर पत्रकारिताको कर्मकाण्डीय चरित्र निभाउन थाले । उनको मुहार भावसुन्य थियो । प्रश्नहरूमा कुनै दिलचस्बी थिएन । मलाई भने सञ्चो नहोला जस्तो भयो । डक्टरको सल्लाह सम्झें । म भित्रभित्रै काठमाण्डौं फर्कने मनसायमा पुगिसकेको थिएँ ।

साथीहरू भन्दै थिए “साहित्यको विषय नै फुरेको छैन, कोही विरामी हुने, कोहीलाई गर्लफ्रेण्डको यादले सताउने, बेकार आईएछ” । साथीहरूले तितो पोखे । साथीहरूसँग सहयात्रा बिचमै टुटाउनु परेकोमा माफी माग्दै झोला बोकेर आगनमा निस्किएँ । क्यामेरा म्यान साथीले सिंगानको टाटाहरू बोकेका दुई बच्चाहरूको फोटो यङगल मिलाई मिलाई खिच्न थाले । “भोलि पत्रिकामा आउँछ है तिमीहरूको फोटो” । बच्चाहरूलाई चुइङगम हातमा दिदै भने । बास दिने महिलासँग बिदा माग्न उनलाई बोलाउँन थाल्यौं । कतै पनि देखिएन । यता उति हेर्यौं तर कतै पनि भेटिएन । अन्तमा उनी घर भित्रबाट बाहिर निस्किन् । हामी छक्क पर्यौं । उनी पेन्ट र रातो टिसर्ट लगाएर, दुई बालबच्चा र भोलामा लुगा फाटो बोकेर हाम्रो अगाडि ठिङ्ग उभिन आइपुगिन् । “भाइहरू शहरमा म जस्तालाई केही काम त पाइन्छ होला नि है, यो नर्क जस्तो जीवनभन्दा त बरु शहरमा भाँडा माझेर भए पनि दुई बालबच्चा हुर्काउँछु” । साथीहरू मुखामुख हेर्न थाले । के बोलुँ बोलुँ भयौं । आगनको डिलबाट उनी अघि लागिन् । म पछि पछि लागें । साथीहरू हामीलाई हेर्दै हाँस्दै हाँस्दै बेथानतिर सोझिए ।

हामी सुनकोशी वारि नेपालथोक आएर गाडी चढ्यौं । स्वास्थको कारणले उनीसँग खासै धेरै बोल्न सकिन । उनी गाडीको झ्यालबाट पर पर हेर्न थाली । पटक पटक झोलाबाट फोटो निकालेर सुम्सुम्याउँथिन् । “आमा हामी कहाँ जाने ? बच्चाहरूले धेरै पटक यो प्रश्न सोधिसकेको थियो । “जागिर खान जाने छोरी, यही उत्तर हुन्थ्यो उनको । “आमा, जागिर कस्तो हुन्छ ? मलाई धेरै दिनु ल ? छोरीको प्रश्न नियाउरो गरी सुन्थिन् अनि फेरि पर पर तिमाल डाँडाभन्दा पनि पर उडिरहेको चराहरूलाई हेर्थिन् । दुई छोरीहरूको टाउकोमा सुम्सुम्याउँदै पिलपिल पिलपिल आँशु झार्थिन् । “भाइ म जस्तोलाई काम त पाइन्छ नि है ? आँशु पुछ्दै प्रश्न गर्थिन् । “पाइन्छ नि दिदी किन नपाउँनु” । म उत्तर दिन्थें । “नपाए भिख मागेर भए पनि यी दुई लालाबाला हुर्काउछु पढाउँछु” । छापामार बनाउछु भाइ म यिनिहरूलाई, मैले तोडेको बन्धन अपुरो भएछ ।” उनी दारा किट्दै मुठ्ठी कस्थिन् अनि फेरि झ्यालबाट पर पर हेर्थिन् । हामी धुलिखेल नजिकै आइपुथ्यौं । सोचें यो बेसहारा महिला दुई बालबच्चा बोकेर कहाँ जान्छे अब । तावाको माछा भुङ्ग्रोमा भने जस्तै हुने त होइन ?

हामी बनेपा कटेर काठमाण्डुतिर सोझियौं । गाडी जति जति नजिक आउँथ्यो । मलाई उति उति धेरै पोल्थ्यो । यो काठमाण्डु, मानवता हराएको काठमाण्डु, गरिबको आँशुमा चिप्लेटी खेल्न सिपालु काठमाण्डुमा आज फेरि एउटा बेसहारा जिन्दगी थपिदैछ । फेरि सम्झें, उनले तोडी आएको बन्धन, उनले चुँडाली आएको एक लुङ् पोतेको साङ्लाभन्दा त कयौं गुना प्रगतिशील छ उनले रोजेको बाटो । हामी भक्तपुर आइपुग्यौं । उनी अलि पर नगरकोटको काख नै काख भएर उडिरहेको पंछीको हुल गहिरो गरी हेरिरहेकी थिइन् । अन्तमा आँट बटुलेर भनें । “दिदी तपाई अप्ठेरो मान्नु हुन्न भने एउटा कुरा भन्छु । म अलि पर चावहिलमा आमा र श्रीमतीसँगै बस्छु । तपाई, मसँगै केही समय बस्नु । तपाईको लागि म पनि काम खोजीदिन्छु । काम भेटेपछि जानु, हुन्न ? मेरो कुरा नसकिदै उसले भनिन् “भाइ, तपाईलाई धन्यवाद छ, यतिका सहयोग गर्नुभयो । अब म कसैको सहारा बिना नै उठ्न चाहान्छु” । आजबाट मैले सुरु गरें नयाँ अभियान, जुन रोकिने छैन कुनै आँधी हुरीमा पनि ।” मैलेपछिल्लो कुराको भेउ पाइन । गाडी कोटेश्वरमा आएर रोकियो । सडकमा साँझको बाग्लै बत्तीहरू बलेको थियो । “लौ त भाइ कुनै दिन समयले भेट गराए फेरि भेटौंला . . . . . ।” म त भावुक भइसकेछु । केही पनि बोल्न सकिन । उनी आफ्नो दुई लालाबाला बोकेर गाडीबाट ओर्लिन् । क्षण भर मै उनी काठमाण्डुको भीडमा हराइन् ।

भारी मन र बिसञ्चो शरिर लिएर कोठामा आईपुगें । त्यसपछि बिरामीले तीन दिनसम्म सुतेको सुत्यै भएछु । तीन दिन पछिको विहान, जीवन साथी अनिरा तलबाट नै चिच्याउँदै आई र एउटा दैनिक पत्रिका देखाउँदै भनी यो सब के हो ? पत्रिका हेरें । ठुलो झड्का लाग्यो । ओछ्यानबाट जुरुक्कै उठें । पत्रिकाको भित्री पेचमा ठुलो अक्षरले लेखिएको रहेछ “विवाहिता, पूर्व छापामारलाई लिएर, कवि कल्पित यात्री फरार” ।

(स्रोत : Sunakhari.com )