~सुशीला प्रधानाङ्ग~
भीमबहादुरको परिवार विजयपुर गाउँमा बसोबास गथ्र्यो । उसको परिवारको पेशा कपडा सिलाउने हो । तीज, दशैं, तिहारजस्ता चार्डपर्वहरूमा उसको घरमा नयाँ कपडा सिलाउनेको भीड लाग्थ्यो । भीमे र उसको बाले कल चलाउने गर्थे । आमा, दिदी र दुई बहिनीले हातको काम गर्थे । यसरी उनीहरूको दिन राम्रैसँग चलिरहेको थियो । एक गाँस खान र एक जोर लगाउन उनीहरूलाई कुनै दुःख थिएन ।
भीमेका दुई बहिनी थिए । ती दुईको नाम सङ्गीता र रञ्जिता राखिएको थियो । घरमा भने उनीहरूलाई जेठी र कान्छी भनेर बोलाउने गरिन्थ्यो । एकदिन भीमेले गाउँका सानासाना नानीहरू झोला बोकेर स्कुल गइरहेको देखेर उसले पनि मनमनै सोच्यो- “मैले पढ्न नपाए पनि मेरी बहिनीहरूलाई पढाउनुपर्छ । आजको जमानामा नपढेको मान्छेलाई कसले पत्याउँछ र ! मेरी बहिनीहरू पनि राम्रोसँग पढेर देशको असल नागरिक बन्नुपर्छ । अब त हाम्रो काम पनि राम्रोसँग चलेको छ । यसबारे मैले बासँग कुरा गर्नुपर्छ ।” बिहानीपख गाउँमा भाले बास्यो- “कुखुरी… काँ, कुखुरी… काँ ।” भीमे ओछ्यानबाट उठ्यो । उसले झयाल खोलेर बाहिर हेर्यो । बाहिर उज्यालो हुन थालेको रहेछ । उसले आफ्नो नाडीमा बाँधेको घडी हेर्यो, भरखरै साढेचार बजेको रहेछ । उसले बत्ती बाल्यो । खातराङ-खुतरुङको स्वर सुनेर उसको बाले आँखा खोल्दै भने “के गर्न लागिस् बाबु -” भीमेले जवाफ दियो- “यो कपडा आज दिनुपर्ने होइन – त्यही सिलाउँ कि भनेको । हजुर सुतिराखे हुन्छ ।” छोराको कुरा सुनेर भीमेका बाले भने- “आ…मलाई पनि न्रि्राले छोडिसक्यो । म पनि उठिहाल्छु । तँ भान्छामा गएर तँलाई र मलाई चिया बनाएर लेरा । त्यसपछि हामी बाबुछोरा दुवै कलमा बसौंला ।” भीमे भान्छामा पस्यो । बाचाहिँ मुख धुन बाहिर निस्के । केही छिनपछि दुवै बाबुछोरा हातमा चियाको गिलास लिएर लुगा सिउन थाले । भीमेले बासँग कुरा गर्ने राम्रो मौका यही हो भन्ने ठान्यो । उसले कुरा झिकहाल्यो- “बा ! तपाईंसँग एउटा सल्लाह गर्नु थियो । “कस्तो सल्लाह -” बाले भने । भीमेले भन्यो- “बहिनीहरू जेठी र कान्छी”लाई स्कुल पढाउन पठाउँछु है -” बाले भन्नुभयो- “बाबु ! मैले के भन्ने – हामी साना जातकालाई स्कुलमा पढ्न देलान् र -” भीमेले जवाफ दियो- “अब तपाईंको जमाना छैन । नपढेको मान्छेहरूको यो समाजमा केही कदर हुँदैन । आँखा भएर पनि अन्धो जस्तै भएर बस्नुपर्दछ । छोराछोरी दुबैले बराबर शिक्षा हासिल गर्न पाउनुपर्छ । म आजै बहिनीहरूलाई स्कुलमा भर्ना गरेर आउँछु ।”
विजयपुरमा एउटा मात्रै प्राथमिक स्कुल थियो । भीमेले दुबै बहिनीहरूलाई स्कुलमा भर्ना गरिदियो । कापी, किताब र झोलाका साथै सबै आवश्यक सामानहरू पनि किनिदियो । सङ्गीता र रञ्जिता पनि स्कुल गएर पढ्न पाउँदा खुब रमाए । दुबै बहिनीहरू झोला बोकेर स्कुल गएको भीमेले हेरिरहन्थ्यो र आनन्दले लामो सास फेथ्र्यो । केही दिनपछि त्यो स्कुलमा गाउँको साहुको छोरा पनि पढ्न आउने भयो । साहु ज्ञानप्रसादले त्यहाँ भीमेका बहिनीहरूलाई देखेर आर्श्चर्य मान्दै भन्यो- “होइन सर ! के गजबको जमाना आयो । ठूला जातका मान्छेहरूका छोराछोरी पढ्ने स्कुलमा यी सानाजातका सन्तानहरू त्यो पनि छोरी ! राम…राम स्कुल नै अशुद्ध भयो । अब माता सरस्वती रिसाउने भइन् । भएन सर, यो त हुँदै भएन । तिनीहरूलाई आजै यहाँबाट धपाइहाल्नु पर्यो । यिनीहरू जस्ताले पढ्न थाले भने गाउँको लुगा सिउने, जुत्ता बनाउने, भाँडा बनाउने काम कल्ले गर्ला – फेरि को जातको को बेजातको कसरी थाहा पाउने – हामी भनेको हेर्नुस् सर ! ठूला जातका मान्छेहरू । यो त हामीमाथि सरासर अन्याय भयो -” प्रधानाध्यापकले साहु ज्ञानप्रसादको कुरा मुसुमुसु हाँस्दै टाउको हल्लाउँदै सुनिरहनु भएको थियो ।
साहुले आफ्नो कुरा टुङ्ग्याएपछि हेडसरले भन्नुभयो- “साहुजी ! तपाईंको कुरा सकिए म केही भनौं -” ज्ञानप्रसादले जुँगा बटार्दै भन्नुभयो- “अब यो गाउँको ठूलाबडा नै तपाईंहरू । भन्नुस् न के भन्नुहुन्छ” त्यसपछि हेडसरले भन्नुभयो- “हेर्नुस् साहुजी ! अब समय बदलिसक्यो । पढ्न पाउने अधिकार नेपालका सबै नेपालीहरूलाई समान छ । यो ज्ञानको मन्दिर हो । यहाँ को धनी, को गरीब, को ठूलो, को सानो, को जातको को बेजातको – सबैले बराबर ज्ञान हासिल गर्न पाउँछन् । तपाईं यो गाउँको साहु भएर त्यस्तो निम्न सोच राखेको सुहाउँदैन ।” यो कुरा सुरेश सरले ध्यान दिएर सुनिरहनु भएको थियो । उहाँले थप्नुभयो- “हो त नि, मान्छे मान्छे सबै एउटै हो । सबैको शरीरमा रातो रगत बगिरहेको छ । सबै यही देशको माटोमा हुर्केका हुन् । यो भेदभाव किन – यस्तो निम्न सोचाइ राखेर व्यवहार गर्नेहरूलाई नै वास्तवमा बेजातको भन्न पर्दछ । होइन र – सर !”
ती दुबै सरको कुरा सुनेर ज्ञानप्रसादको मुख रातो भयो । व्यर्थैमा मैले यस्तो कुरा गरेछु भन्ने पछुतो उनलाई लाग्यो । अनि सरहरूसँग माफी माग्दै उनी आफ्नो घरतिर लागे ।
(स्रोत : मुना मासिकबाट)
