~ रोशन थापा ‘निरब’ ~
कथाको पर्दा खोलिन्छ । अनि, पात्रक्रिया आरम्भ हुन्छ ।
ऊ एकादेशको होइन, यसै देशको एउटा सामान्य नागरकि हो । यतिबेला ऊ कुनै कथा वा नाटकको पात्रजस्तो भएर होइन, एक सामान्य नागरकि भएरै घरबाट निस्केको थियो । निस्क“दा हातमा फाइल थियो- फाइल व्यक्तिगत तथ्याङ्कको । यसको अर्थ हुन जान्थ्यो, ऊ कतै काम खोज्न जा“दै थियो अर्थात् ऊ बेरोजगार थियो । लोकतन्त्रमा पनि बेरोजगारी – भएन त लोकतान्त्रिक प्रश्न – किन त -प्रश्न उठ्न सक्ने सम्भावित परविेशलाई सेट गर्दै कारण र यथार्थको खोजी यसरी गरिन्छ, महोदय !
उसको समकालीन स्थिति
उसको यथार्थ स्थिति के थियो भने ऊ सम्पर्ूण्ा पारविारकि व्यक्ति भएर पनि पर्ूण्ा रूपले बेरोजगार थियो । परविार बाआमा, दिदीबहिनी, श्रीमती र छोरीले भरपिर्ूण्ा थियो । यो उसको पारविारकि हुनाको स्केच थियो भने बेरोजगार हुनाको कारण लामो अध्याय हुनसक्ने स्थितिलाई कन्ट्रोल गर्दै कथाले सङ्क्षिप्त सार फाल्दा देखियो- एकादेशमा होइन, जस्तो माथि नै भनियो, त्यस्तै- यस देशको एउटा ठाउ“मा एउटा कार्यालय थियो, त्यहा“ ऊ जागिरे थियो । एक दिन, त्यो दिन सम्भवतः प्रतिगमनको महाप्रकोपित बेला थियो । ऊ पर्यो स्वतन्त्रताका लागि लड्ने व्यक्ति । व्यक्तिस्वतन्त्रताको पक्षपाती । उसको यस गुणलाई निमोठनामठ पारी प्रतिगमनका महानायकले उसको जागिरे जीवनमा रोक लगाइदियो । त्यस महामानवको आचरण बडो अनौठाको थियो । नारीउत्थानका लागि त्यसले घरको होस् वा वनको, अफिसको होस् वा होटलको, छुट्टै कोठा, छुट्याएको थियो र त्यस्ता कोठामा नारी हकहितका लागि नारीका अवयवमा सान्त्वनाका लेपन दल्दथ्यो । त्यस्तोमा ऊ पर्यो पुरुष, त्यसमाथि ज्याद्रो र असह्य, खुप स्वतन्त्रताप्रेमी भइखाएको, ठोक्नर्ैपर्छ भन्ने महामण्डलावृत्तिलाई उजागर गरी उसको खानु खोसिदिएको हो । हो, त्यही असुर, त्यही भ्रष्टनायक, जसको थेगो र आचरण मात्र अनौठो थिएन, नाउ“ पनि अनौठो थियो । नाउ“ थियो- जरावन ‘नयौप्रेमी’ । यो नाउ“ यहा“हरूलाई अचम्म र सोचनीय जति लाग्ला, त्यति नै यस कथालाई पनि लाग्यो । त्यसको नाउ“ अनुसार बानी कस्तो थियो भने आफ्ना भरौटदारहरूलाई वरपिर िराखेर सधै“ लोकतन्त्र, प्रजातन्त्र, गणतन्त्र, वर्तमान राजनीति, जनतन्त्र, स्वतन्त्र आदिबारे कम्तीमा चार घन्टाका दरले राष्ट्रियस्तरका अश्लील वाक्यसहित गाली गर्दै बस्न सक्थ्यो । अचम्म त झन् यो पो थियो- त्यो मोरो अहिलेको लोकतान्त्रिक दलहरूमध्ये साम्यवादस“ग निकट राख्ने एउटा दलको कट्टर र्समर्थक भएर देखा पर्यो । ऊ भने लोकतान्त्रिकभित्रको एक लोक भएर पनि अझै पीडित र बेकारी थियो ।
-यो उसको समकालीन वस्तुस्थिति थियो भने अब उसको बा“च्नुको नियतिका दृश्यहरूमा ऊ भुमर“िदै थियो । गर्ने के – समस्याजस्तै प्रश्न थियो, उत्तरजस्तै समाधान हराएको थियो ।)
कुकुरदेखि सावधान !
ऊ फाइल बोकेर एउटा ठाउ“मा पुग्यो । त्यो ठाउ“ लोकतान्त्रिक व्यवस्थाको एक दरो खम्बा मानिने व्यक्तिको थियो र त्यो व्यक्ति यस मुलुकको कुनै पनि व्यवस्थामा यसरी नै दरो खम्बाका रूपमा उपयोग हुन्थ्यो । त्यस व्यक्तिस“ग रकम र शक्तिको प्रवाहमय स्थिति सधै“ उपस्थित थियो । आज त्यसैकहा“ काम माग्न ऊ जा“दै थियो । ऊ त्यस ठाउ“मा पुग्यो । घर विशाल थियो, विशाल गेट पनि, त्यहा“ पुगेर ऊ उभियो । घर के, महलको रूप देखेर ऊ खुम्चियो र घुटुक्क थुक निल्दै ‘डोर’स“गैको ‘बेल’ बजायो । त्यो बेल टा“सिएको ठाउ“मा एउटा ठूलो कुकुरको टाउको चित्र र ‘यहा“ कुकुर बस्छ, कुकुरदेखि सावधान’ लेखिएको वाक्यांश पनि टा“सिएको थियो । ऊ हा“स्यो । बेल थिच्नु पनि सम्भवतः त्यही चित्रे कुकुर भित्रबाट बेसरी कराएको आवाज आयो । ऊ झस्कनु र खुम्चनुको स्थितिमा उभियो । केही समयपछि डोरको सानो जस्केलो पट खोलियो । त्यहा“बाट एउटा दरबानी टाउको बाहिर निस्क्यो र भुक्न लाग्यो ।
क्या हो नि त गा“ठे ?
यहा“ श्री …प्रसादज्यू हुनुहुन्छ ?
हुनुहुन्न ।
उहा“की श्रीमती नि त ?
अह“, हुनुहुन्न दुवै । मालिकसाथ अमेरकिा जानुभा’छ हाम्री मैसापका लागि घर किन्न र मालिकनीसाप पनि इन्डियामा व्यापार गर्न जग्गा किन्न जानुभा’छ ।
-अब गर्ने के – थिएन केही । ऊ उत्तरहीन र कामहीन भएर गेटको ‘यहा“ कुकुर बस्छ, कुकुरदेखि सावधान ! हेर्दै फर्कियो ।)
विश्राम दृश्य
त्यस दिन अरू दिनसरह कामका लागि धेरै भौ“तारयिो । उसले चिनेका मान्छेहरू त धेरै थिए तर काम भने कतै थिएन । किन त – प्रश्न बारम्बार प्रतिगमनको घमण्डजस्तो उठ्थ्यो तर उत्तर भने …- कतै लोकतन्त्रको स्थिति जस्तै हु“दैनथ्यो । ऊ यतिबेला थाकेर एउटा बौद्ध स्तूपमुन्तिर सिया“लमा बसिरहेको थियो ।
-त्यहा“ केही क्रियाप्रतिक्रिया नाटकका चरत्रिक्रियाजस्तै देखिन थाले ।)
जेनेरेसन ग्याप
त्यस ठाउ“को एक कुनामा केही किशोरहरू कुनै पीरताप नलिई हा“स्तै थिए । बोल्दै थिए । त्यस हूलबाट एउटा किशोर उछिट्टएिर मोबाइलमा केही बोल्दै उसका अगाडि आएर बस्यो । त्यस किशोरले मोबाइलमा कुरा गर्दै थियो, जसबाट थाहा लाग्थ्यो, त्यसले पक्कै कुनै किशोरीस“ग कुरा गर्दै थियो । भन्दै थियो- त“ आउ“छेस् कि … – तेरो लभ के – बुझिस् मैले चाहे“ भने … । पख् न त“लाई म ।
-ऊ उठ्यो । यो स्वतन्त्र संवाद उसका लागि अर्थहीन थियो । अर्को कुनामा गएर बस्यो ।)
धरमर खम्बा
बस्ताबस्ता अ“धेराले छोप्न लाग्यो । एउटा कुनामा अडिरहेको खम्बाजस्तो भान पर्ने छाया हल्लियो । ऊ देख्तै थियो । त्यो छायावत् खम्बा हल्लि“दै उसको वरपर आइपुग्यो । उसका अगाडि आएर उभियो । उसले हेर्यो । त्यो खम्बा हल्लि“दै थियो । रक्सी खाएको होला तर होइन, उमेरले त्यस्तो भएको देखियो अर्थात् एक वृद्ध उमेरको रहेछ र आफ्नो उमेर अनुसार हल्लिएको रहेछ । त्यो हल्लि“दो खम्बा, वयोवृद्ध छाया, कुनै विदूषक वा सूत्रधार नभएर एउटा पात्रजस्तो टुप्लिएको थियो र केके सङ्केत गर्दै आफै“मा सीमित संवाद बोल्दै थियो ।
कोरयिा जाने रे, किन जाने ?
कोरयिा जान घरखेत बेच्नुपर्यो रे !
यस्तो पनि सन्तान हुन्छ । कोरयिा जान नदिए, हर्ेर्नुस् बाबु, मेरा हातखुट्टा भा“चिदिने रे !
मेरो सन्तान नै मेरो अभिशाप हो ।
म कति नै बा“च्छु र – कहिल्यै सुख दिएन । यस युगमा वृद्ध भएर बा“च्नु त पापै रहेछ ।
-यति बोलेर त्यो लरखर“िदो छाया, धरमर खम्बा अ“धेराको कुनै नेपथ्यमा गएर हरायो । ऊ मौन पात्र भएर आफ्नो पीडास“गै सबै दृश्य आत्मसात् गर्दै थियो ।)
पात्र विनिर्माण
अर्को दृश्य यस्तो देखियो । सबै दृश्य बिलाएर यो निर्माण भयो । त्यस्तो अनुभूति हु“दै थियो भनु“ । यस दृश्य निर्माणमा एउटा पात्र उत्पत्ति भयो । फलामको बार दर्ुइ हातले समाएर हल्लाउन लाग्यो । केहीछिनपछि त्यो बेसरी करायो । अनि, विस्तारै केही बोल्न थाल्यो । त्यो पात्र, उमेर हर्ेदा युवकै थियो । केही झन्टाले मगज खलबल्याइदिएको हुनुपर्छ । लुगाचाहि“ सामान्य थियो । व्यवहार भने असामान्य देखिन्थ्यो । त्यो युवक कराउ“दै थियो ।
लोकतन्त्र रे ! के लोकतन्त्र ?
लोकतन्त्रमा सबै समान भनिन्थ्यो । खोइ समान – आफ्ना कार्यकर्तालाई मात्र ठाउ“ दिने ।
यस मुलुकमा जुन तन्त्र आओस्, शासित र शोषित हामी नै हौ“ । हामी जनता । जनताको नाउ“मा युगौ“देखि यसरी चलखेल भइरहेछ ।
बजारमा मह“गी छ । व्यवस्थामा द्वन्द्व छ । खेतमा धान छैन । संविधान कहिले बन्ने – भोको म छु । बा“च्नु र्व्यर्थ छ ।
हामी निर्धाको, निरीहको, स्वतन्त्र हुनुको कुनै अर्थ छैन र – के सधै“ यसरी नै दण्डित हुनुपर्ने, राष्ट्रका नाउ“मा, भ्रष्टाचारका नाउ“मा, मह“गीका नाउ“मा, व्यवस्थाका नाउ“मा –
-अझ अरू केके वाक्यांश त्यो युवक निर्माण गर्दै थियो । ऊ एक कुनाबाट नाटक हेरेजस्तै गरी हेररिहेको थियो । नाटकमञ्चनका कति क्रिया र दृश्यहरू त्यहा“ उपस्थित थिए । अरू हर्ेन मन नलागेर भनौ“, ऊ जुरुक्क उठ्यो र त्यहा“बाट हि“ड्यो ।)
साझ गुड फर्केको चरो
जसरी ऊ बाहिरएिको थियो, त्यसरी नै घर फर्कियो रत्तिो । फाइल हातमा यथावतै थियो । ऊ भित्रेको देखेर छोरी ‘बाबा, बाबा’ भन्दै दौडेर आई र समाई । ऊ छोरीको शब्द र हा“सोमा आफ्नो स्थिति, दैनिक पीडालाई बिर्सन्थ्यो । आज पनि त्यही अनुभूतिको पुनरावृत्ति भयो भनेर मान्दा हुन्छ । घरको ढोकामा पुगेपछि एकछिन अडेर उसले सोचेको थियो । जीवनका अंशहरू सकिएका छैनन् । क्रमशः चलिरहने क्रियाजस्तै चलिरहनेछन् । यस्तोमा आफ्ना लागि निराशाको पासो बनाएर मृत्यु याचना गर्नु वा नगर्नुको कुनै औचित्य शर्ीष्ाक र्सार्थकताहीनको स्थितिजस्तै हुनेछ । यही सोचाइ फाइलस“गै रत्तिँे बोकेर घरभित्र पस्यो । भित्र सधै“का जस्तै क्रिया र प्रतिक्रिया उसलाई कुरेजस्तै गरी उपस्थित थिए । ऊ सम्भावित उत्तर बोकेर घुटुक्क थुक निल्यो ।
– हैन, यो मान्छे किन सधै“ भौ“तारएिर हि“ड्छ –
– काम नभएपछि त घरमै बस्नु नि †
– लखरलखर हि“डेेर काम पाइन्छ खुप †
– बरु घरमै छोरी हेरेर बसे राम्रँे हुन्थ्यो नि †
– यसरी बेकारी जीवन कतिसम्म चल्ने हो –
-प्रश्नको ओइरो उमार्ने पात्र अरू कोही नभएर उसकी श्रीमती थिई । अब यस्तो बेला ऊ सधै“जस्ताको क्रिया गथ्र्यो । न श्रीमतीको कटाक्ष्ँ मुहार हेथ्र्यो, न उत्तर दिने क्रिया गथ्र्यो । यी क्रियाभन्दा खुरुक्क छोरीलाई बोकेर कौसीतिर चढ्थ्यो । शीतलताको र्स्पर्श लिन्थ्यो । अहिले पनि त्यसै गर्यो । दिनभरको थकान, कटाक्ष्ँलाई त शीतलताको र्स्पर्शले शान्त गर्यो तर पेटको भोक भने – पेट दिनभरको थकानले गर्दा भोको ध्वनि उमार्दै थियो । यसमा पनि ऊ सहन्थ्यो र सह“दै गयो ।)
अब कथाको पर्दा लाग्छ । पर्दाभित्र सबै पात्रहरू बिलाउ“छन् तर उसको जीवनको चर्चा भने … लाग्छ, कुनै पर्दाभित्र पस्न र बस्न मान्दैन ।
(श्रोत:- नेपाल साप्ताहिक २९८)
