~इल्या भट्टराई~
सुमित्राको मन आजकल निकै भरङ्ग भएको छ । आज आएर उनको मनले अनुभूत गरेको छ, जीवनमा ठूलै चौटा खान पाउँला भनेर यहाँ आएका उनीहरू आज आएर झोलमा डुबेसरि पो हुन पुगेका छन् ।
अस्तिजस्तो लाग्छ उनलाई आफूहरू यस ठाउँमा बसाइँ सरेर आएको । कति दङ्ग परेका थिए उनीहरू यहाँ आउन पाउँदा । श्रीमान्ले पीएचडी गर्नका लागि यो देशको एउटा �� ूलो विश्वविद्यालयमा छात्रवृत्तिपाउँदा उनीहरू कति खुसी भएका थिए । छात्रवृत्ति श्रीमान्ले पाएका थिए तर पनि किनकिन सुमित्राका खुट्टाले भुइँमा टेक्न छाडेका थिए । उनले खोइ किन हो, आफूलाई अरूभन्दा विशेष �� ान्न थालेकी थिइन् । अहम्ले उनको शिर उचालिँदै गएको थियो, “अरू भन्या त्यस्तै हो, अब मेरा छोराछोरीको पढाइ राम्रो हुने भयो । उनीहरूको भविष्य बन्ने भो । त्यहाँको पढाइ त के पढाइ र ! त्यस्तो पढाइले के हुनु ! मेरा छोराछोरी मान्छे बन्ने भए !” त्यतिखेर उनले बिर्सिएकी थिइन्, उनका श्रीमान्ले यही देशमा पढेर पनि नाम र इज्जत कमाएका थिए ।
नभन्दै, उनका छोराछोरीले त अमेरिकामा पढे । पछि गएर लायक भएर पनि देखाए । तर, उनीहरूले आफ्नो संस्कार, मूल्य र मान्यतालाई बिर्सिदिए । अर्काको देशमा आइसकेपछि यहाँ टिक्न पनि त्यहीँको आनीबानी, मूल्य-मान्यता अपनाउनुपर्छ, यो स्वाभाविक हो पनि । उनका सन्तानले पनि आफ्नो सजिलोका लागि आफूलाई यहीँकै रङ्गढङ्गमा ढाले । सुरुसुरुमा त सुमित्रा साह्रै दङ्ग परेकी थिइन् । यद्यपि नेपालमै पनि उनीहरूको स्थिति रामै्र थियो तर अमेरिकाको सुविधाको कुरै अर्कै ! यहाँ यस सुविधाको उपभोग गरिरहँदा, उनलाई कतिपल्ट नेपालमा भएका उनका आफन्तहरूलाई उनको यो राजसी सुखभोगको दृश्य देखाउन मन लागिरहन्थ्यो । ती बेलाहरूमा उनका प्रत्येक पलहरू दिन सुनौला र रात रुपौला भएर बित्ने गरेका थिए । शान्त समुद्रमा बिनाकुनै बाधा, अवरोध जसरी डुङ्गा सलल्ल बग्छ, उनको जीवनरूपी डुङ्गा पनि आनन्दको सागरमा उसैगरी बगिरहेको थियो ।
तर, जीवनमा अकस्मात् एउटा बाधा आइलाग्यो । छोरी हाइस्कुलको परीक्ष्ाा दिएपछि एउटा आइसक्रिम पार्लरमा काम गर्न जान थाली । आमाको मन, छोरीले त्यति सानै उमेरमा काम गर्न थालेको पटक्कै मन पराएन । “हैन, तँलाई के पुगेन र तैँले काम गर्नुपर्या ? तैँले माग्याजति पकेटमनि त दिएकै छु नि ! फेरि केका लागि तैँले काम गर्नुपर्यो ? भो ! पर्दैन काम गर्नु । बरु घरै बसेर कलेजको परीक्षाको तयारी गर् ! होइन भने यसो घरको काम गर्न सिक् । छोरीमान्छेले घरको काम गर्न जान्नुपर्छ, पकाउन तुल्याउन जान्नुपर्छ । भोलि कस्तो घर पर्छ, के थाहा !”
“आमा पनि कुन पुरानो आउट अफ डेटेड कुरा गर्नुहुन्छ । मैले अहिले काम नगरे पैसा कसरी जम्मा हुन्छ त ! अनि आफूसँग पैसा नभए मैले आफ्नो फ्ल्याट कसरी अफोर्ड गर्ने ? त्यसका लागि कमाउनुपरेन ?”
छोरीका कुराले सुमित्राको मनमा भुइँचालो गयो, “होइन के भनेकी तैँले ? कुन फ्ल्याट ? कस्तो फ्ल्याट ? कहाँबाट आयो तेरो फ्ल्याट ?”
“आमा, अब हाइस्कुल पास गरेपछि पनि म यही घरमा बस्छु त ? हजुरले के कुरा गरेको ?”
“यहाँ नबसेर कहाँ जान्छेस् तँ ?”
“हाइस्कुल पास गरेपछि पनि म बच्च्ााजस्तो हजुरहरूमाथि नै आश्रति भएर कसरी बस्न सक्छु ? यहाँ हाइस्कुल पास गरेपछि त सबैले आ-आफ्नो घर छाडेर छुट्टै बस्छन् । आफू बाँच्न र आफ्नो पढाइका लागि आफैँले कमाउनुपर्छ । अब पनि म यसरी हजुरहरूसँग टाँस्सिएर बसिराखेँ भने मलाई साथीहरूले खिसी गरेर बसिटिक्नु पार्दैनन् । उनीहरूले मलाई हेप्छन् ।”
छोरीको कुरा सुनेर सुमित्रा छाँगाबाट खसेजस्तो भइन् । आफूले जन्माएर, दुःख गरेर हुर्काएर आज यत्रो पारेपछि, अहिले आएर ऊ ‘ममाथि तिमीहरूको कुनै अधिकार छैन’ पो भन्न थाली । के भयो छोरीलाई ? अहिलेदेखि यस्तो स्वतन्त्र खोज्न थाली र आफ्ना लागि कुन सही, कुन गलत कसरी छुट्याउन सक्ली ! यहाँको यस्तो छाडा र स्वतन्त्र समाजमा यसको चरित्र कस्तो होला ? हे भगवान् ! यो के देख्नुपर्यो ! हुन त अमेरिका आएको पछुतो त उनलाई पहिलोपल्ट त्यही दिन लागेको थियो, जुन दिन बाबुचाहिँ अफिसबाट आउनेबित्तिकै छोरीले निकै उत्साहित भएर बाबुलाई अँगालो हाल्दै उत्तेजित स्वरमा “बुबा, आज मेरो पहिलोचोटि पिरियड भयो नि !” भनेर सुनाई ।
छोरीले केके न भन्न लागि भनेर उत्सुक भएका बाबु त्यो कुरा सुनेर एकछिन अलमल्ल परे । उनलाई के गरुँ, कसो गरुँजस्तो भयो । आफ्नो घाँटीमा बेरिएका छोरीका हातहरूलाई विस्तारै पन्छाउँदै उनले कुरालाई अन्तै मोड्न खोजे ।
छोरीको चालामाला देखेर रिसले आगो भइन् सुमित्रा, “ए, कसैलाई नभएको कुरो तँलाई भयो । मैले झन् उतिभाँती तँलाई भनेकी हैन, यस्तो बेलामा बुबा र भाइलाई नछुनु । पहिलोपल्ट दस-दस दिन बाबु र दाजुभाइको मुख पनि हेर्न नहुनेमा झन् यो त नकच्चरी भएर उल्टै बाबुलाई अँगालो मार्न पो जाँदी रै’छ ।”
“छ्या ! कहीँ न भा’को कस्तो ब्याकवार्ड घर हाम्रो । आमा पनि कुन जमानाको कुरा गर्दै हुनुहुन्छ ? यस्तो सोच्ने भए त हजुरहरू किन अमेरिका आएको ! उहाँ भने मेरा साथीहरू रोजी, मेरी, एलिन सबैको घरमा अबदेखि छोरी �� ूली भई भनेर सबैले कस्तो खुसी मनाए ! साथीहरू सबैले ‘गिफ्ट’ पाए । बाबुआमाले उनीहरूलाई बाहिर खान लगेर ‘सेलिब्रेट’ पनि गरे । अझ लिजको बाबुले त घरमै एउटा �� ूलो पार्टी नै डाकेको थियो । हामी सबै कति रमाएका थियौँ । यहाँ भने यस्तो ! खुसी हुनु त कताकता, झन् गाली मात्र पाइयो ।”
“ए ! तँ धेरै चोथाले भएर मुख नचला है, च्यातिदिउँला अहिले । यो अमेरिकाको छाडा समाज हैन, मेरो घर हो बुझिस् । तँ अहिले पनि हामीसँगै छेस् । त्यही नेपाली समाजको बीचमा हुर्किएकी छेस् । यहाँ तेरो मनपरि चल्दैन, मेरो इच्छा चल्छ ।”
त्यस घटनापछि आमाछोरीको बीचमा कैयौँ दिनसम्म शीतयुद्ध व्याप्त भएको थियो । त्यो शीतयुद्ध समाप्त पार्न छोरीले कुनै चासो देखाइन । तर, सुमित्रा त आमा थिइन्, कसरी चुप लागेर बस्न सक्थिन् र ! छोरीको रुखो व्यवहारलाई वास्ता नगर्दै उनले नै स्थिति सामान्य पारिन् ।
पोहोरै त हो नि, के कारणले हो कुन्नि, उनले छोरीको स्कुल ब्याग खोल्न पुगिन् । त्यसभित्र परिवार नियोजनका चक्की देखेर उनी स्तब्ध भइन् । उनले अमेरिकामा किशोरीहरूलाई अवाञ्छित गर्भ रहनबाट बँचाउन यहाँको सरकारले उनीहरू पर सर्न थालेपछि नै परिवार नियोजनका चक्की ख्वाउन थाल्छ भन्ने सुनेकी थिइन् । छोरीको ब्यागभित्र यस्ता चक्की देखेपछि केरकार पनि गरिन् । तर, छोरीकै डाको �� ूलो भएको थियो, “आ…आमा, हजुर पनि सानो कुरोलाई केके न भयो जस्तो गरेर �� ूलो पार्नुहुन्छ । यो त्यस्तो केही होइन । मेरो पिरियड खै किन हो कुन्नि रोकिएको थियो । स्कुलको हेल्थ सेन्टरमा देखाउन जाँदा यो चक्की दिन मिलाएर खाऊ, यसले पिरियड हुन्छ भनेकाले मैले यो चक्की खान थालेको । हजुरलाई चाहिँ एउटा सानो कुरा भए पुग्छ । त्यत्तिकै केके न भा’जस्तो गर्न खोज्नुहुन्छ ।” छोरीको रुखो कुराले एकातिर सुमित्रा अमिलिइन् भने अर्कोतिर कुनै अज्ञात आशङ्काले उनको मन भरङ्ग हुन पुग्यो । “होइन, छोरी कुन बाटो लाग्दैछे ?” उनको मनमा बारम्बार त्यही प्रश्न दोहोरिइरह्यो ।
त्यहीबेलादेखि नै छोरी असाध्यै बाउँ�� िँदै गएकी थिई । सुमित्राले ऊसित केही कुरा गर्नैनहुने, केही कुरा सोध्नैनहुने । ऊ त्यसैत्यसै झर्केर बोल्ने गर्थी । लोग्नेसँग यी कुराहरू गर्दा “नपढेकी आइमाईसँग बिहे गर्दा यस्तै हुन्छ । उनीहरू हुर्कन, बढ्न लागेका सन्तानहरूको मनोविज्ञान बुझेर त्यसअनुसार व्यवहारै गर्न जान्दैनन् । अनि, आफू पनि उनीहरूबाट टाढिन्छन् । उनीहरूलाई पनि आफूबाट टाढा पार्छन्” भनेर स्थितिलाई अति हलुको पाराले लिँदै सुमित्रालाई नै दोषको पगरी गुथाइदिन्थे । “हैन बाबुचाहिँको मन पनि अचम्मैको हुँदोरहेछ, छोरी बिगे्रली भन्ने पनि पीर नलाग्ने !” उनलाई श्रीमान्को बेवास्ताले पनि द्रवित बनाउँथ्यो ।
आजकल छोरी राती अबेला घर फर्किन लागेकी थिई । भन्यो भने पार्लरमा अबेलासम्म ग्राहक थिए भनिदिन्छे । केही भन्यो भने रिसाएर बोल्नै छाडिदिन्थी । अस्ति राती त हो नि, बाहिर सर्याकसुरुक सुनेर सुमित्राले झ्यालबाट यसो चियाएको त एउटा केटोसँग टाँसिएरै उभिइराखेकी थिई । खै के गरिरा’थे कुन्नि तिनीहरू त्यहाँ !
छोरीको मात्रै के कुरा गर्नु ! केही महिनाअघि छोराको ओछ्यानको तन्ना फेरिदिन लाग्दा उसको ओछ्यानमुनि उनले चुरोटका �� ुटाहरू देखिन् । उनको मुटु पीरले गर्दा हजारौँ टुक्रा भयो । बेलुकी घर आएपछि उनले छोरोलाई केराइन् । जवाफमा छोराले भनेको थियो, “आमा म कहाँ चुरोट खान्छु र ! त्यो त ह्यारी र माइकले खाएका �� ुटाहरू हुन् । मैले खाने भए मेरो मुख गनाइहाल्छ नि ! हजुरले आजसम्म मेरो मुख गनाएको चाल पाउनुभएको छ ?”
उनको मन एक तमासको भएर आयो । ‘ओहो ! केके न �� ूलो भाग खाउँला’ भनी उनी अमेरिका आएकी थिइन् । यहाँ आउँदा उनी कति रमाएकी थिइन् । आफ्ना सन्तानहरू बल्ल अब बाटो लाग्ने भए भनेर उनी कति फुर्किएकी थिइन् तर आज आएर त्यही अमेरिकाको आगमनले उनलाई एक्लो पारेको छ । यही अमेरिकाले उनका सन्तानलाई उनीबाट टाढा तुल्याइदिएको छ । यही अमेरिकाले उनलाई आफ्नो अधुरो शिक्षाप्रतिको हीनताबोधमा छट्पटिने पारेको छ । आफू अपूरो पो रहेछु भन्ने निराशाको भावनामा हराउने पारेको छ ।
श्रीमान् र छोराछोरीहरूले पढेर आफूलाई उनीभन्दा फरक पार्दै लगे । आफूहरू अघिअघि बढ्दै गए । तर, उनी आफू जहाँ थिइन्, त्यहीँको त्यहीँ रही रहिन् । आफ्ना लोग्ने र आफ्ना छोराछोरीहरूको व्यक्तित्व उकास्न आफू व्यक्तित्वविहीन बन्दै रहिन् । अमेरिका पुगेपछि स्वर्गै पो पुग्छु भन्ने दिवास्वप्नमा डुबेकी सुमित्रा, आज आएर पछुताएकी छन् । लोग्ने, छोराछोरीबाट मानसिक रूपमा टाढिएकी उनी अहिले नितान्त एक्लो भएकी छन् ।
समयले श्रीमान्लाई पनि यी कुराले चिमोट्न थाले । आफ्नो देशलाई तिरस्कार गरेर विदेशलाई माया गर्दै सुम्सुम्याएकोमा अहिले जोइपोई नैै पश्चातापको गहिरो भुमरीमा डुबेका छन् । आफ्नो सामाजिक मूल्य, मान्यतालाई तिलाञ्जली दिऊँ, उनीहरूको आत्माले मान्दैन । आफ्नै आँखाअगाडि छाडा सांस्कृतिक मूल्य �� हरिने आदर्शहरूलाई आफ्ना सन्तानले अपनाएको देख्दा तिनीहरू दिक्क हुनुबाहेक अरू के नै गर्न सक्थे र ! त्यही समाजमा हुर्केबढेका छोराछोरीका क्रियाकलापमा रोक लगाउ“m, पहिलो त उनीहरू टेर्दै टेर्दैनन् । दोस्रो, बाबुआमाको मन राखिदिन उनीहरूले आफ्नै सामाजिक मर्यादाअनुसार हिँड्न खोजे भने त्यहाँको समाजले ब्याकवार्ड र असभ्य भनेर उनीहरूलाई त्यस समाजबाट बहिष्कार गरिदिन्छ । अनि, उनीहरू कसरी बाँच्ने ?
अब आफ्नो देश फर्किन खोज्दा पनि यहाँ उनका सन्तानहरू समायोजित हुन सक्दैनन् । उनीहरू पनि यो सुखसुविधा छाडेर नेपालको सामान्य र अभावग्रस्त जीवन बिताउन सक्दैनन् होला । डलरहरूको मोटाइमा अभ्यस्त भएका हत्केलालाई नेपाली रुपियाँका नोटहरूले कत्तिको न्यानो देलान् र ?
आज उनीहरूलाई अमेरिकाको बसाइ ‘नखाउ“m भने दिनभरिको सिकार, खाऊँ भने कान्छा बाउको अनुहार’ जस्तो हुन पुगेको छ ।
“लौ ! पखेटा लागेका छोराछोरी भुर्र उड्ने भएपछि अब आफूले के नै गर्न सकिँदो रहेछ र ! सबैले आ-आफ्नो लिएर आएको भाग्यअनुसारकै भोग भोग्ने हो,” लाचार सुमित्राले खुइय्य गर्दै लामो सुस्केरा हालिन् र आफूले आपै“mलाई सान्त्वना दिने कोसिस गरिन् ।
(श्रोत:- नेपाल)
