~ध.च. गोतामे~
रोगहरु पनि अनौठा किसिमका हुन्छन् । उदाहरणका लागि पिलो कै चर्चा गरौं । पिलो एक प्रकारको सानो खटिरा हो, जो मानव शरीरको कुनै भागमा पनि एकपट हुन सक्दछ । तर यो खटिरा आफ्नो स्थानीयकरणका लागि प्रसिद्ध भैसकेको छ । प्राचीनकालमा छोरीको छोराबाट पीडित भएका कुनै बुढाबाजेले पिलोको प्रोटोकल कायम गरी यसका लागि शरीरको ज्यादै महत्वपूर्ण र सुखद स्थान निर्धारित गरिदिएका थिए । त्यस बखतदेखि यसले मानिसको आसन कहिल्यै थिर हुन पाउँदैन । कि त उसले निर्जन स्थानमा डुलिरहनुपर्छ अथवा ज्यादै नरम शैयामा सधैं पल्टिरहनु पर्ने हुन्छ । यी दुवै अवस्थामा मानिसबाट कुनै काम हुन सक्दैन । डुल्दा चुरोट खाइरहने र पल्टिदा घटिया उपन्यास पढिरहने बाहेक । मलाई लाग्दछ विष्णु र शिव दुवैलाई पिलोले सताएको हुँदो हो, त्यसैले एकजना सर्पको नरम शैयामा सुतिरहन्थे र अर्को सदैव डाँडा काँडा चाहारिहन्थे । दुवैबाट श्राप र वरदान दिनेबाहेक अरु कुनै काम भएन । ब्रहृमालाई कहिले पिलोले सताएन, अतः उनी आसन थिर गरेर बसे र कामको चप्ज लेखे ।
म पनि केही दिनदेखि पिलोले पीडित छु । आसन थिर राख्न सक्दिन तसर्थ कुनै काम नगरी पल्टिरहेको छु । यता मेरो मनमा बडो राम्रा-राम्रा विचारहरु फुर्न थालेका छन् । केही काम नगरी पल्टिरहनु मनुष्यका लागि निकै आनन्ददायक कुरा हो । कुनै विकासशील मुलुकका लागि त पल्टिरहनाले नै साहित्य विज्ञान र नाना किसिमका कला कौशलको विकास भएको देखिन्छ । यहुदीहरु दिनरात पल्टिरहन्थे, अतः उनले अनेक ग्रह नक्षत्रहरुको पत्तो लाएर खगोल विज्ञानको विकास गरे । कुनै काम नगरी पल्टिरहने गुण हामीमा पनि नभएको होइन, तर त्यो धैर्य र लगनशीलताको अझै अभाव छ, जसले अद्भुत उदाहरण विष्णुले प्रस्तुत गरे । उनी यति धैर्य साथ पल्टिरहन्थे कि उनलाई समयको कुनै ज्ञानै रहेन । पल्टिंदा वर्षौ विते, नाभीमा कुण्ड जम्यो, कमल फुल्यो र त्यसमाथि ब्रहृमा प्रकट भएर आदि साहित्यको सृष्टि समेत गरे ।
यही सब विचार गरेर चाहन्छु कि केही क्षण फुर्सद झिके र पल्टिहालुँ र थोर बहुत देशहितको कार्य मबाट पनि हुन सकोस् । तर म पल्टेको मेरी पत्नीका लागि सहृय छैन । यो हक उनले आफ्नै लागि सुरक्षित राखेकी छिन् । यता म पगरी लाएर अड्डातिर लाग्यो कि उनी लम्पसार पर्छिन् र तबसम्म उठ्दिनन् जबसम्म दुई चार छिमेकी जम्मा भएर ढोका फोर्ने तरखर गर्दैनन् । यसबारे केही सम्झाउने चेष्टा गर्यो कि भन्छिन्- “दिनभरि तपाईं सिंहदरवारमा सुत्न हुन्छ भने मैले घरमा सुत्न किन नसुत्नु ?” सिंहदरवारजस्तो पवित्र स्थानबारे यस्तो भ्रामक धारणा कुन अखबार पढेर उनले बनाइन् त्यो पत्तो पाउन सकेको छैन ।
कहिलेकाहीँ यसो पल्टिहालुँ भन्यो कि उनी परैबाट पड्किन्छिन्- “यो कुवेलामा सुतेर के कामज्वरो झिक्ने विचार छ ?” -स्पष्टिकरण जिउ कमाउने भएकोले कामज्वरो भनिएको, काम, क्रोध, लोभपट्टी यसको कुनै तालुक छैन ) त्यसबाट पनि अटेरी गरेर सुतिरहें भने नजिक आएर सोध्छिन्- “के भो जिउ त ठीक छ ?” पाँचै औला (नङ्गसमेत) निधार छाम्न थाल्छिन्, मानौं यसरी आराम गर्नका लागि मेरो ललाटमा कुनै अनुकूल रेखा छ छैन, त्यो खोजिरहेकी हुन् ।
“अलिकति ज्वरांश जस्तो छ ।” पल्टिरहनको लागि मलाई यही भन्नु उपयुक्त लाग्यो । “अस्ती दही नखानुस् भन्दै थिएँ, आज ज्वरो फुटिहाल्यो ।” उनको स्मरण शक्ति देखेर मलाई सदैव ईष्र्या हुन्छ । दुई महिनाअघि आचमनी आकारको तीन चम्चा दही खाने सौभाग्य पाएको हेक्का मलाई पनि भयो ।
“आज निस्लाम बस्नुस् भरे एक कप वार्ली बनाइदिउँला ।” उनलाई थाहा छ मेरो ज्वरोको सत्यता पत्ता लाउने ठूलो हतियार वार्ली भन्ने वस्तु हो । आश्चर्य छ एउटै अनाजबाट तयार हुने दुई किसिमका पेय पदार्थहरुमा कसरी यति अन्तर आयो । पत्नी आफ्नो निर्णय दिएर जानै आँटेकी थिइन्, मैले छेकारो काटें- “पि्रय, म त देश विकासको लागि केहीवेर पल्टेको मात्र थिएँ, वास्तवमा मलाई केही भाछैन ।” पत्नीले भनिन्- “गजवको अभिनय गर्नु हुँदोरहेछ । अब विरामी पर्नुभयो भने म डाक्टरको सट्टा डाइरेक्टर पो डाकिदिनेछु । अब उठ्नुस् असन सम्म गएर एक झोला साग किनेर ल्याउनुस् । भरेलाई तरकारी छैन ।” मैले देखेँ पत्नी एउटा रित्तो बोरा लिएर उभिएकी छिन् । अनि प्रसन्न भएर भनेँ- “पि्रय, धन्य छ, तिम्रो माया । तिमीले बोक्नु पर्दा झोला बोरा भैदिन्छ अरुलाई बोकाउनु पर्दा बोरालाई झोलामा परिणत गरिदिन्छयौ । कहिले आउँला त्यो स्वर्ण युग जब संसारबाट सधैंका लागि बोला र झोलाको भेद समाप्त भएर जाला ।” म बोरा बोकेर साग किन्न जानै आँटेको थिएँ, उनले पुनः सावधान गराइन्- “अस्ति जस्तो नहोस्, अलि होस् गरेर तरकारी ल्याउनु होला । “अस्ति के भो पि्रये । यता इसवगोल खान छाडेदेखि मेरो संझना क्षीण हुँदै गएको छ ।” मैले बडो कातर भएर सोधें ।
“के भो ? सारा साग बाटो भरी खाँदैखाँदै साँढे घरसम्म आइपुग्यो ।”
“देवी, धन्यवाद देऊ नगरपालिकालाई जसले केवल शाकाहारी साँढे पालिराखेको छ । नत्र भने त्यसदिन मैले पनि साग रंगको बुशर्ट लाएको थिएँ । तर आज कुनै साँढेसँग सम्पर्क हुने चान्स छैन ।”
“त्यो कसरी ?”
“जुन किसिमको वनस्पतिको जाती आज म ढुवानी गरेर ल्याउँदै छु त्यसलाई खाने त के कुरा कुनै पनि जीवजन्तुले सुँघ्न समेत मन पराउने छैन ।” यस वृत्तान्तपछि म असनतिर लागेँ । उनी झ्यालमा बसेर मैले सुन्ने गरी गीत गाउन थालिन् ।
जेहोस् आज त्यो अवस्था थिएन । सौभग्यले मलाई पिलोले थल्याईराखेको थियो र आराम गर्ने पूर्ण अवसर मैले पाएको थिएँ ।
रोग-शोकको जस्तो सुकै सानातिना घटना घरमा घटोस् कसरी कसरी छिमेकीहरुलाई तत्काल थाहा भैहाल्छ । यो वोधार्थ कसले तिनलाई दिन्छ, आजसम्म बुझ्न सकेको छैन । यसैगरी एकजना बुजु्रक छिमेकीले मेरो गोप्य ठाउँको पीडाबारे सुइँको पाएछन् । मुखमा हालेको गाँससमेत निल्न भ्याएनन्, चपाउँदै मकहाँ आइपुगे- “हेरुँ कहाँ छ पिलो ?” आफ्नो हात मेरो सुरुवालको गाँठोसम्मल्याई पुर्याए । भ्रम रहेछ । उनी मेरो पेट छाम्न थाले- “के खानु भएको थियो ?” मैले भनें- “छिमेकीज्यू पिलोसित खाद्यको के सरोकार छ ?” मेरो उत्तरबाट उनले उमेरको अपमान हुन गयो, कसरी चुप लाग्थे- “त्यसो नभन्नुस् शरीरका सबै रोग, क्लेश र पीडाहरु खाद्यको विकारबाटै निस्केका हुन्छन् ।
“त्यसो भए हात भाँचिनाले जुन पिडा हुन्छ, त्यो कुन भोजनले गर्दा भएको हो ?” मलाई लाग्यो छिमेकी अब निरुत्तर हुनेछन् ।
“हात भाँचिनु स्वयं कुनै रोग होइन, त्यो त दुर्घटनाको परिणाम मात्र हो । दुर्घटना के सेवन गर्नाले हुन्छ त्यो सर्वविदितै छ ।” उनले भने ।
यस बखत तर्क सुनेर लज्जित हुने मेरो पालो थियो । तर मलाई त झन् एउटा कक्षा सम्झेर हाँसो पो उठ्यो । एकजना खाद्यवादी बैद्यसित उनको नोकरले प्रश्न गर्यो- “आज रोगीको नाडी हेरेर उसले चना खाएको कसरी भन्नुभयो ? मलाई उदेक लाग्यो । बैद्यले भने- “यसमा उदेक मान्ने कुरा छैन, यसो हेरें चनाका छोक्राहरु खाटमुनि थिए, मैले चना खाएको अड्कल गरें ।” केही दिनपछि बैद्यराज नभएका बेला नोकर स्वयं कलमा गयो । उसले रोगीको नाडी समात्यो र खाटमुनि चियायो । त्यहाँ उसले केही चप्पल जुत्ताह देख्यो । परिणाम स्पष्ट छ – आफ्नो तर्कनाले गर्दा बैद्य भृत्य स्वयं बाटा र बाँसबारी भोजन गरेर फक्र्यो ।
