कथा : रोल्पा एक्सप्रेस

~नवीन विभास~

‘अदालत उही । सिंहदरबार उही । उही बालुवाटार । उही अनुहार भद्रकालीको’, गाडीभित्र र बाहिर झरेका आवाजको ‘भोल्युम’ क्रमशः बढ्दै थियो, ‘सबै रङका फूल आफूखुसी नफुल्दासम्म गुड्छ गाडी । चल्छ, आँधी । फरक यत्ति हो, कतिखेर थामिएजस्तो लाग्ला ।’

बसमा पाश्र्वगीतझैँ बजिरहेथ्यो :
चालै नपाई
आफ्नै रगत
अरूले बेचेपछि
के थाहा
आफ्नै रगतको
मूल्य कति थियो ?

चालै नपाई
आफ्नै सपना
अरूले बेचेपछि
के थाहा
आफ्नै सपनाको
मूल्य कति थियो
चालै नपाई
आफ्नै बैँस
अरूले बेचेपछि
के थाहा
आफ्नै बैँसको
मूल्य कति थियो ?

…त्यसैले त भनिरहेछु
खबरदार ए जनताहरू
सहिदको रगत
रक्ती बनाई
खाइरहेछन्
तिम्रा नेताहरू
तिम्रा देवताहरू
तिम्रा लाल ख्वामितहरू
…
३१ वर्षीय रोल्पाली लालधन रोकामगर उर्फ कमरेड हुरी । घाइते हुन् । घोराही आक्रमणका बेला टाउकोमा छर्रा लागेर पहिलोपालि घाइते भए । दोस्रोचोटिको खारा लडाइँमा दायाँ खुट्टामा एट्टीवनको छर्रा लाग्यो । मृत्युको मुखबाट बल्लबल्ल फर्केका उनी त्यस दिनदेखि पाइला फाल्दा खोच्याउँछन् ।

जेठा दाजु बलबहादुर सुरक्षाफौजले स्कुलबाट भारी बोकाएर लगेदेखि घर फर्केनन् । सुरक्षाफौजले न घरमा बस्न दियो न वनमा । बाध्यताले सिङ्गो परिवार ‘कमरेड’ भयो । माहिला दाजु किर्सनधन सात पढ्दापढ्दै कमरेड ज्वाला भए र लालधन भए कमरेड हुरी । माहिला दाजु, दिदी र बहिनीले पार्टीमै बिहे गरे । बिहे भएको तीन महिनामै कमरेड विजेतालाई म्याग्दी सदरमुकाम बेनी आक्रमणमा गुमाए । सहिदपति भएको दुई वर्षपछि सहिदपत्नी कमरेड नमुनासित बिहे गरे कमरेड हुरीले ।

एकदिन त कसो नफर्केला भनी बलबहादुरको बाटो हेरेर परिवारले काजकिरिया गरेको छैन । आसैआसमा आमा दिलपुरा पोहोर हिउँदमा ‘माथि’ गइन् ।

सग्लो जीउका उनका धेरै कमरेड जनयुद्धमा उब्रेको उमेर बोकेर साउदी अरब र मलेसिया उडे । बाँकी कमरेड उनीजस्तै ‘न गरिखाने न मरिजाने’ अवस्थाबीच बीच भौँतारिइरहेछन् । केही कमरेड ससाना पेसामा अल्झने कोसिस गर्दैछन् । केही माओवादी भने ‘नेपालमा राजनीतिक क्रान्ति सकियो’ भन्ने पार्टी हेडक्वाटरको मन्त्र जप्दै कहिले सदरमुकाम लिबाङ त कहिले काठमाडौँ गर्छन् ।

कमरेड हुरी अलमलमा छन् । उनको हेडक्वाटरले नै पूरा भयो भनेको राजनीतिक क्रान्ति रोल्पा नपुगी कहाँ अलमलियो ?
खसोखास आफ्नै आँखाले हेर्न उनी काठमाडौँ पुगेका छन् ।
… … …

कलङ्कीबाट रत्नपार्कतिर गुडेको गाडी पाँच मिनेटपछि जाममा फस्यो । हेर्दाहेर्दै सडकवारिपारि सेना र पुलिसले भरिए ।
‘राजाको सवारीको जामजस्तो छ त ?’

यात्रुले एकापसमा मुखामुख गरे ।

थाहा भयो : राष्ट्रपतिको सवारी रहेछ । राजाको मन्दिर धाउने परम्परा धान्न राष्ट्रपतिको सवारी चलेको रहेछ । बिहान प्रधानमन्त्रीको सवारीजाम थियो, अहिले राष्ट्रपतिको– यात्रुले खासखुस गरे ।

झन्डै तीन घन्टा लामो जामपछि साइरन बजाउँदै पिलिकपिलिक बत्ती बालेका गाडीको लस्कर लाग्यो र सवारी चल्यो । बल्ल बाटो खुल्यो ।
राजा हुनु र नहुनुमा सर्वसाधारणका दैनिकीमा आएको तलमाथि भेट्न खोजे । नभेटेपछि कमरेड हुरी हलाक् भए ।

जाम खुलेपछि गुड्दै जाँदा भद्रकालीअगाडि गाडी अर्को जाममा फस्यो । त्यसै बेला उनका आँखा भद्रकालीमा अल्झियो । उनी त्यसपछि झन हलाक् भए जब उनले राजा गएपछिको भद्रकालीमा मन्दिर देखे । कि सबै नेपालीको भावना समेट्ने मन्दिरसहित मस्जिद, गुम्बा आदि पनि हुनुपर्ने कि केही पनि नहुनुपर्ने हो, भद्रकालीमा ।

‘होइन, के फेरियो त ?’ मनमनै आफैँलाई सोधे । झ्वाट्ट अर्को मनले भन्यो, ‘सिंहदरबार फेरियो कि ?’
फरकपन हेर्न उनका आँखा खसखसाए । अरू केही सोचेनन् । बस, उनलाई हेर्नु थियो, छिटोभन्दा छिटो राजनीतिक परिवर्तनपछिको सिंहदरबार ।
…
थानकोटको इँटाभट्टामा काम गर्न आएका छिमेकीकहाँ रात बिताएर भोलिपल्ट सिंहदरबार पुग्दा यस्तै सवा ११ बज्दै थियो । उनले भेटे, सेना–पुलिसले घेरिएको पुरानै सिंहदरबार । सम्हाल्न कोसिस गरे, ‘ठूलो राजनीतिक परिवर्तनपछि अलिकति तलमाथि त कसो भएन होला र ?’

‘को मु… भोटे हो ?’

उनको मङ्गोल अनुहारलाई हेपेको चर्को स्वर उनको कानमा बज्यो । कुनै दिन भारत, सिमलामा ‘गोर्खे बाँदर’ भनेर गरिएको अपमानझैँ चर्को थियो त्यो स्वर । आफ्नै मुलुकमा गरिएको अपमान गहिरोसँग बिझ्यो । मुस्किलले रिस पाइतालामुनि अचेट्दै भने, ‘ङा कम्रेट हुरी ! ङा रोल्पा ल !’

आफ्नै मातृभाषा खाम (अठार मगरातको मगर भाषा) मा रोल्पाको कमरेड हुरी भनेको सिंहदरबारले बुझेन ।
‘मु…मा… भोटे के भन्छ’, एकजना बूढाले यसअघिको ‘मु…’ मा ‘मा…’ पनि थपेर भने । र, एकैगाँस पार्लाजसरी झपारे ।
‘सिंहदरबार भनेर हेर्न आया हम् ब’, उनले नेपाली भाषाकै रोल्पाली लवजमा भने । रोल्पाली लवजको नेपाली भाषा बुझ्ने पनि भेटिएनन् त्यहाँ ।

‘ऐ तेरिमा… मु… हाम्रो नेपाली भाषामा बोल् न’, हप्काइको पारो आकासियो ।

उनले जानेको मगर भाषा र रोल्पाली लवजको नेपाली भाषा मात्र थियो । यताउता हेरे, उनको भाषा बुझ्ने र उनीजस्ता गरिब किसिमका देखिने कोही थिएनन् ।

सिंहदरबार पस्न उनीसित पास थिएन । सिंहदरबारभित्रबाट आफ्नो मान्छेले पास पठाइदिनुपर्ने प्रावधान उनले थाहा पाए । उनको कोही भए पो पास पाउनू !

‘हाम्जस्ता गौले र गरिप्गुर्बा भित्र छिर्न सक्तैनम् ?’

रोल्पाली लवजमा सोधेको कसैले नबुझेपछि हातको इशाराले फेरि सोधे । उनको अनुहार र उनको गरिब वर्गको जीवनशैली झल्काउने लुगा हेरेर हातकै इशाराले जवाफ दिए, ‘भित्र पस्न पाइन्न !’

अध्यक्ष प्रचण्ड रोल्पामा रहँदासम्म उनको सुरक्षामा खटिएको जनमुक्ति सेनाको टोलीमा थिए कमरेड हुरी । शिविरमा बसेपछि पार्टीले उनलाई पार्टीकै काम गर्न पठायो । माओवादीमा लागेपछि दुईचार कुरा भए पनि बोल्न जानेका कमरेड हुरी छक्कापन्जा गर्न उनको मनले मानेन । त्यसैले केही भइहाल्छ कि भनेर पर्खी बसे । र, आखिरीमा सोधे, ‘कोस्को हो तो यो सिंहदरबार ?’

रोल्पाली लवजमा सोधेको कसैले नबुझेपछि फेरि हातकै इशाराले सिंहदरबार कसको हो भनी सोधे । कोही बोलेनन् ।

गाडीमा सिंहदरबारभित्र र बाहिर गरिरहेका थिए, रामप्रसाद कोइराला, चुडामणि पौडेल, कृष्णहरि खनाल, भानुभक्त उपाध्याय, रामप्रसाद दाहाल, प्रद्युम्नशमसेर जबरा, कृष्णकिशोर नेपाल र प्रसन्नविक्रम शाह । सिंहदरबारको माथिल्लो तलाको नीति बनाउने कुर्सीमा सिंहदरबारमै वर्षौँदेखि गुँड लाएर बसेकाका खलक मात्र थिए ।

सिंहदरबार गेटअगाडि भित्रबाहिर गर्नेलाई हेरिरहेकै बेला उनीसामु केही थान पत्रकार पुगे ।

‘रिरुमा सिएम कम्रेटले रास्नीतिक करान्ति सक्क्योे भनी फुक्या थे । हामी गरिप्को नि दिन आइगिछ भन्कन खुबई रमाइम् । तर, रोल्पाको हाम्रो गौमा अझै पुगेन । कहाँ अलमल परो भनीकन निजो खबर बुझ्न आहम् ब’, पत्रकारले सोधेपछि उनले रोल्पाली लवजमा भने, ‘दोर्सो खारा मोर्चामा लागेको एट्टीवनको छर्रामध्ये चारवटा अझै झिकेको छैन । हेर्नुस् तो, दाइने खुट्टाले नाम्ररी टेक्न मान्दैन ।’

कमरेड हुरीको बोली नसकिँदै एउटा गाडी सिंहदरबार गेटमा आइपुग्यो । पत्रकारले गाडीमा सवार कमरेड अशोक (काठमाडौँमा आएपछि नारायणप्रसाद उपाध्याय) लाई देखाउँदै भने, ‘तपाईंका कमरेड त भित्र छिरे ।’

‘अझ्झी हो र ?’

झस्केर छिटोछिटो नजर लगाए, गाडीको सिसाबाहिरबाट । उनका कमरेड ‘सर’ भइसकेका थिए । आफ्नै कमरेडलाई चिन्न नसकेकोमा चुकचुकाए ।

ठीक त्यसैबेला उनलाई पत्रकारले सुनाए, अहिलेका घरमूली सुशील कोइरालासहित मोहनशमशेर, विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला, मातृकाप्रसाद कोइराला, गिरिजाप्रसाद कोइराला, सूर्यबहादुर थापा, माधव नेपाल, पुष्पकमल दाहाल, झलनाथ खनाल र बाबुराम भट्टराईका नाउँ । त्यसपछि उनलाई सोधे, ‘यीमध्ये कोहीसित नाता लाग्छ ?’

‘सिएम कम्रेटसित ता वर्गीय नाता छ । रोल्पामा बस्दा गरिप् वर्गको हुँ भन्थे ब सिएमले’, आफ्नो अध्यक्ष प्रचण्डका कुरा फ्याट्ट सम्झिए । कमरेड हुरीको जवाफ सुनेर पत्रकारले खित्का छाडे । किन खित्का छाडे भनेर उनी एकपालि फेरि गम खाए । त्यसपछि उनले जानेका र चिनेका नाउँ सम्झिए ः लाममति पुन, जैसरा रोका, फौदबहादुर दमार्इं, जोखबहादुर घर्ती, लालबहादुर मेचे, पहरू थारू, जुक्तबहादुर चेपाङ, दोर्जे तामाङ, सुकधन राई, लोकवीर तुम्बापो, छिमी लामा, धनवीर ठगुन्ना, भक्त पासवान आदि ।

उनका मनमा आएका उनीजस्तै गरिब कोही पनि सिंहदरबारमा नदेखेपछि हिजोजस्तै बिरानो लाग्यो सिंहदरबार । उनका पाइला अनायास सिंहदरबारसित जोडिएको अदालततिर सोझिए । एक मनले भन्यो, ‘अदालत त कसो नफेरिएको होला र ?’
…
सर्वोच्च अदालत पुग्नेबित्तिकै देखे– राजा महेन्द्र अनुहारका । राजनीतिक परिवर्तनपछि पनि सबै ठाउँ शाह, राणा र तिनका पुरेतखलक, हुनेखानेकै बिर्ता रहेको देखेर हलाक् परे । उनको भाषा र मन बुझ्ने कोही भेटेनन् अदालतमा ।

कहाँनेर टेक्ने हो ? पाइला राख्ने ठाउँ खोजे । भेटेनन् । उभिएर हाँस्ने, खेल्ने र बोल्ने त परै छ ।
एकछिन टोलाए, सर्वोच्च अदालतसित जोडिएको पुरातत्व विभागनेर । त्यसपछि बर्खामासको माडीखोला भन्दा मुस्किलले सडक तरेर कृषि विकास बैंकनेर उभिए । घरी हेरे पुरातत्व विभाग, घरी सर्वोच्च अदालत ।

हेर्दाहेर्दै उनले झ्वाट्ट सम्झिए, आफ्नो तीनपुस्ते भविष्यसहित जिन्दगीका सम्पूर्ण सिरिखुरी धरेको माओवादी पार्टी अनि त्यसको हेडक्वाटर ।

जाने मन पलायो । लागे माओवादी हेडक्वाटरतिर ।
…
‘सिएम कम्रेटको निवासअग्गेड छु म । यो उभिएको हाम्रो हेडक्वाटर हो ?’

उनका आँखा तिर्मिराए । आफूलाई चिमोटे । र, सामान्य अवस्थामा ल्याउने प्रयास गरे आफूलाई ।

‘रोल्पाबट आया हम् ब, सिएम कम्रेटलाई एकफेरा भेटम् भन्कन’, रोल्पाली लवजमा यति भन्दै घरवरपर नजर डुलाए ।

‘रोल्पा नपुगी करान्ति काँ अलमल भो’, कसैले नसोधीकनै आफँैले भने । यताउति हेरिरहेका बेला कतै देखेजस्तो एक जना खाइलाग्दा मान्छे निक्लिए । ‘सलाम सिएम कम्रेट !’ भनी अनायास उठेको उनको दायाँ हात माथि नपुग्दै देखेजस्तो लाग्दालाग्दै ती मान्छे मिलिक्क भए । उनका अघिपछि सेना–पुलिस थिए ।

‘सिएम कमरेड कार्यक्रममा जानुभयो त’, एक जनाले भने ।

‘अझ्झी…. हो र ?’

उनी झसङ्ग भए ।

बाहिरिने ती मान्छे उनलाई घरी आफ्नै सिएम हुन्जस्तो लाग्यो, घरी होइनन्जस्तो । अलमलमा परे । आफैँलाई सोधे, ‘मलई यो आँखाले धोका दियो कि पार्टी हेडक्वाटरले ?’

उनले जति प्रयास गरे पनि छुट्ट्याउन सकेनन् । उनका आँखाले आफ्नै सिएम कमरेडलाई घरी केपी ओली देख्यो घरी सुशील कोइराला ।

त्यसपछि उनलाई भोक लागेजस्तो न प्यास लागेजस्तो भयो । छटपटी भयो । आफूलाई थाम्न नसकेपछि उनी थचक्क बसे । एकछिन आँखा चिम्लिए । त्यसैबेला उनका आँखामा जुलुस आयो, सहिद, बेपत्ता, घाइते र जनयुद्धमा सिरीखुरी धरेका अबोध कार्यकर्ता र तिनका अलपत्र परिवारका । अनि क्रमशः पुराना याम आए जुन याममा भोलि झुल्ने घाम सम्झी झरीमा भिजेथे उनीजस्ता धेरै । नेतालाई घरको बैकल (बुइगल) मा लुकाएर सेन्ट्री बसेका रात स्मृतिमा आए । आफूहरूले मासुभात खान दसैँतिहार कुरे पनि ‘देश खोजी बगाल रोजी’ भालेसित भात खुवाएका याम ताजै भएर उभिए । मकै चपाउँदा पनि दुश्मनले सुन्ला कि भनी सुस्तरी चपाउँदै पार्टी नेतृत्वलाई गहुँको रोटी खुवाएका विगत आए । नेतृत्व बचे न क्रान्ति हुन्छ अनि देशको मुहारसित गरिबका पनि मुहार फेरिन्छ भनी आफू लुगलुग काँप्दै नेतालाई सिरक खपाइदिएका रात झलझल्ती आए ।

‘सिएम कम्रेटले काटमुन्नु फेर्छु भन्थे । बड्डालई काटमुन्नुले फेरेछ । तेसै बड्डाले भन्यारैन्छन्, नेपाल्मा रास्नीतिक करान्ती सक्क्यो’, आफूलाई भन्दा भरोसा गरेको पार्टी हेडक्वाटर अनचिनार लागेपछि उनको मनले भन्यो, ‘मूल नै धमिलिएछ र पो तल धमिलो बगेछ ।’
जुरुक्क उठे । हेडक्वाटरलाई एकपालि फरक्क फर्की हेरे र छिटोछिटो बाटो लागे ।
….
साइनबोर्ड मात्र फेरिएको भेटे, उनीजस्ता गरिब, दुःखी र इमानदारका जिन्दगीमा कुनै मौसम फेरिएको भेटेनन् कमरेड हुरीले । उनको अनुहार र वर्गले अपनत्वबोध गरेर पाइला राख्ने ठाउँ काठमाडौँमा कहीँ भेटेन ।

सडकमा जति पाइला फाले, उति आए उनका आँखामा : गरिबका रहर एकबार कसो नफुल्ला भनी जिन्दगीका सिरीखुरी धरेका वेदाग अनुहार । अरबको खाडीमा भेडा चराइरहेका र भारतका गल्लीमा चौकीदारी गरिरहेका अबोध आँखामा आए । आए बेपत्ता दाजु, सहिद विजेतासहित धेरै तन्नेरी ।

‘मेर्दाजु र मेर्जोईले करान्तीमा बगाएको खुन कुकुरको मूत भो त ?’

आफ्ना दाजु र श्रीमतीले बगाएको रगतको मूल्य सम्झेर उनी झस्किए । लेखिएको थियो, गणतन्त्र र धर्मनिरपेक्ष नेपाल । हो, त नेपाल गणतन्त्र भयो । धर्मनिरपेक्ष भयो ।

सम्झिए आफूजस्तै गरिब र सिमान्तीकृत अनुहारलाई । उनै दुईचारबाहेक बाँकीका जीवनशैलीमा तात्विक फरक भेटेनन् ।

‘आब काँ जाने तो ?’

उनको जीउ सर्सरायो । एकतमासले आङ तातेजस्तो भयो । हिँड्दाहिँड्दै उनका बाले भनेको सम्झिए, ‘कि आँटले खायो कि ढाँटले ।’

ढिकी कुटेजसरी भए पनि दगुरे । रोल्पा लेखेको एउटा गाडी मात्र देखे । सबै रङका अनुहार र गरिखाने मान्छे पनि आफूखुसी हाँस्न र रुन पाउने रङ्गीन नेपाल बनाउन गुडेको उक्त गाडी कमरेड हुरीका केही थान नेतालाई बालुवाटार र सिंहदरबार पु¥याएपछि अलपत्र छाडिएको थियो ।

‘रोल्पा’ देख्नेबित्तिकै अनायास उनका आँखा हतारहतार बस चढेका र चढ्न लागेका अनुहारमा बल्झिए ।

देखे, उनका जस्तै चिम्सा आँखा । देखे, कोही आमा गुमाएका त कोही दाजु गुमाएका । कोही शरीरका अङ्ग गुमाएका । कोही काठमाडौँका इँटाभट्टाबाट फर्केका त कोही भारत, साउदी अरब, मलेसियाबाट । कतिखेर गुड्ला भनी पर्खिरहेका आतुर अनुहार !

(स्रोत : Halkaranepal)