~उमेश राई “अकिञ्चन”~
‘आँसुको रङ्ग नीलो’ यो पढ्दा अनौठो लाग्न सक्छ । आकाशको रङ्ग र आँसुको रङ्ग कसरी एउटै हुनसक्छ, प्रश्न उब्जिन सक्छ । म पनि द्विविधामा छु आँसुको रङ्ग नीलो लेखँु कि रातो लेखुँ्?अहिलेलाई आँसुको रङ्ग नीलो नै लेखेको छु । अरू कारण कथाभित्र खुल्दै जानेछ । कुरा आजभन्दा ११–१२ वर्ष अघिको हो । आजजस्तंै म थिएँ, पारु थिइन् र थिए हाम्रा बादलजस्तै उड्ने रहर । अनि एक्वारियमका माछाझैँ नाचिरहने उमङ्ग । भक्तहरूलाई मन्दिरझैँ प्रिय थियो घर नजिकैको कलेज । हामी आँखाका गोजीभरि–भरि सपनाहरू लिएर हिँड्थ्यौँ । हामी हाम्रा कलेज–ब्यागभरि भविष्यका रोडम्याप बोकेर दौडन्थ्यौँ । जीवविज्ञानको विद्यार्थीले भ्यागुता, गड्यौला आदि चिरफार गर्ने निदर्यी काम (मरेकै जीवजन्तु भए पनि) र कैँची,फोरसेप मात्र डाइसेक्टिङ बक्समा राख्दैन थियौँ । त्यो सानो बाकसमा डाक्टर बन्ने रातो अनि उज्यालो घामजस्तो सपनालाई पनि जतनसाथ बोक्थ्यौँ । आफ्नो कुरा गर्दागर्दै यो कथाको मुख्य पात्र र मेरो अनन्य मित्र हिमाल झन्नै छुटेको !
कठोर स्कूले दिन सकिएपछि, सिनेमामा देखाइने कलेजको रुमानी वातावरण कल्पदै म, हिमाल र पारु विराटनगरको तीन कुनाबाट महेन्द्र मोरङ्ग कलेजको एउटै गेटबाट प्रवेश गरेका थियौँ । जो निरन्तर चलिरह्यो दुई वर्षसम्म । अहिलेजस्तो टोलैपिच्छे विज्ञान क्याम्पस खुलेको समय थिएन त्यो । हामी सबैको आर्थिक अवस्था निजी क्याम्पस पढ्न सक्ने भएपनि हामीले सरकारी मोरङ्ग कलेजमा नै भर्ना गरेका थियौँ ।
पानीले आफ्नो सतह आफँै मिलाउँछ भनेझैँ फरक–फरक व्यक्तिहरू भएपनि हामीबीच केही विशेषता मिल्दाजुल्दा थिए । हामी आ–आफ्नो स्कुलका जेहेन्दार विद्यार्थी थियाँै । संयोगले लगभग १०० विद्यार्थीमध्येमा पनि हाम्रो प्रयोगात्मक समूह एउटै थियो । विज्ञानमा सैद्घान्तिक ज्ञानभन्दा प्रयोगात्मक ज्ञान ठूलो मानिन्छ । प्रयोगात्मक कार्य गर्नुपर्ने हँुदा विज्ञानका विद्याथीबीच हेलमेल बढी नै हुन्छ । म सानैदेखि साहित्यमा रुचि राख्थँे । अनिवार्य अङ्ग्रेजी पढ्नु परेका बेला कथा, कविता पनि म नै उनीहरूलाई बुझाउँथँे । म साहित्यप्रेमी भएकाले उनीहरू परको मानविकी भवन देखाउँदै,आर्टस् पढ्नुपर्ने व्यक्ति साइन्समा ‘डिपार्टमेन्ट मिस्टेक भयो’ भनेर ठट्टा पनि गर्थे ।
एक दिन विशेष काम परेर, रसायन प्रयोगशालामा सरको उपस्थिति भएन । हामीलाई विज्ञानले अति जिज्ञासु बनाएको थियो । के, किन, कसरी ? आदिको घनिष्टतामा विज्ञान बाँच्छ, त्यो हामीलाई थाहा थियो । खाली पिरियड, गुरुको अनुपस्थिति, मलाई एउटा जिज्ञासाको उत्तर खोज्न मन लाग्यो । मैले सोधँे “ए हिमाल ! तँलाई आँसुको रङ्ग कस्तो हुन्छ थाहा छ?” “कहिले रुनु परेको भए पो थाहा हुन्छ, तँ पो भावुक कवि तँलाई नै थाहा होला” उस्ले जवाफ फर्कायो । “पानीको कुनै रङ्ग हुदैन, आँसु पनि आँखाको पानी होे, तसर्थ यसको कुनै रङ्ग हुँदैन” पारुले तर्क पेश गरिन् । “तिमी गुरुआमाले भनेको ठीक कि बेठीक, एक्स्पेरिमेन्ट गरुँला नि !” भनेर मैले टेष्टट्यूब र लिटमस पेपर भेला पारँे । आँसुको रङ्ग त हेर्ने तर आँसु कसरी झार्ने, जटिल समस्या प¥यो । हिमालले बोटनीमा प्याजको सेल तयार पार्दा राखेको प्याज बोकेको रहेछ । मैले त्यही प्याज खेलाउँदा– खेलाउँदै बर्रबर्र आँसु झ¥यो जसले रातो लिटमस पेपर नैै नीलो बनाइदियो । त्यो दिनदेखि आँसुको रङ्गलाई हामी फुच्चे वैज्ञानिकले नीलो भन्न थाल्यौँ ।
मान्छेहरू आँसु नझार्न परे हुन्थ्यो भन्छन् , हामीलाई कुन लहडले त्यस्तो गरायो । अलिकति जिज्ञासा र अलिकति त्यो फुच्चे एक्सपेरिमेन्टको उपयोग मानव जगतका लागि काम लाग्ने कुरै भएन । यद्यपि, हाम्रा कलेजका दिनहरूलाई अविष्मरणीय बनाउँन भने उपयोगी नै भयो जुन आजसम्म ताजै छ ।
यो दशैँमा विराटनगर जानको लागि एयरपोर्टतिर चाँडै बाटो लागेको थिएँ म ।कारण काठमाडौँमा कतिबेला नारा जुलुस, चक्काजाम हुन्छ थाहा नहुने भएकाले केही समय चाँडै आइपुगेको थिएँ टर्मिनल । मेरो ब्यागमा केही पुस्तकहरू थिए । किन–किन मलाई पुस्तक पल्टाउँन मन लागेन । मलाई मान्छेकै अनुहार र हाउभाउ अध्ययन गर्न रमाइलो लाग्यो । एयरपोर्टभित्र कुर्सीमा बसेर चारैतिर फैलिएका आँखा कसो–कसो सेक्युरिटी चेक सकेर भित्र पस्दै गरेकी नारी आकृतिमा अडियो । ६–७ वर्षकी बच्ची समाएकी उनी, मान्छेहरूको भीडमा थिइन् । भीड जति भएपनि आत्मीय अनुहार चिनिँदो रहेछ । वर्षाँै भेट नभए पनि परिचित आँखा सधैँ भेटिरहेझैँ लाग्दोरहेछ । “अहो ! पारु तिमी ? आज कतिपछि भेट भयो हगि हाम्रो ! मलाई चिन्न त चिन्यौ नि ?” म त्यसरी नै बोलेँ जसरी हामी कलेजमा बोल्थ्यौँ । “चिनँे” छोटो जवाफ थियो पारुको । गम्भीर भाव झल्कने उनको मुहारमा ती कलेज लाइफका कुनै अवशेष बाँकी थिएनन् । आज पारुले थोरै बोलेर पनि मलाई धेरै कुरा बताउँन सफल भइन् । वर्षाँैपछि पारुलाई भेट्दा मतिर सम्झनाको तातो हावा बग्न थाल्यो । पारु, हिमाल र कलेजमा बितेका एक–एक पलहरू आँखाअघि नाच्न थाले । गह्रौँ ढुङ्गाले छातीमा थिचेझैँ भयो । म पुरानो गोरेटोको दृष्यतिर फेरि फर्किएँ ।
म लाहुरे परिवारमा जन्मिए पनि सैनिक सेवाप्रति कहिल्यै आकर्षित भइन । पारिवारिक विस्थापन, रातदिनको खटाइ अनि बौद्घिक अभ्यासका कमीले मलाई सैनिक सेवाले छुन सकेन । सबैभन्दा ठूलो कुरा त आफ्नै बाबा– बाजेले अँगालेको पेशाप्रति मेरो मोहभङ्ग भइसकेको थियो । बन्दुक बोक्नेको छोरा–नाती म, कलमले आफ्नै संसार कोर्न चाहन्थेँ । विदेशमा गुमनाम भएको आफ्नो पहिचानलाई स्वदेशमै स्थापित गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता हाम्रो परिवारको थियो । जसको जे हुँदैन त्यही हुन मनपर्छ भनेजस्तै हिमाल कोइराला विराटनगरको मध्यम वर्गीय ब्राम्हण परिवारको थियो । सरकारी क्षेत्रमा उसका बुबा, काका, ठूलाबा काम गर्थें ।तर ऊ भने जहिले सैनिक सेवाबाट देशको सेवा गर्ने कुरा गथ्र्यो । हाम्रो घरमा रहेको बाबाको कम्ब्याट ड्रेससहितको ठूलो फोटोमुनिको आर्मी नम्बर–२११५२५८६ देखेर ऊ फुरुङ्ग बन्थ्यो । “हेर् ! एकदिन तेरो साथीको छातीमा पनि यस्तो नम्बर झुन्डिनेछ । अनि तँैले मलाई हिमाल होइन, क्याप्टेन हिमाल भन्नुपर्नेछ ।” “क्याप्टेन किन, सि इन सि (कमान्डर इन चिफ) नै भनुँला नि ! पहिले बनेर त हेर् । बरु नम्बर भने २११५२४२० जस्तो नलिनु नि ! फेरि सबैले क्याप्टेन ४२० भन्छन् ।” “क्याप्टेन नै काफी छ । सि इन सि त बूूढो मान्छे हुन्छ । मलाई बूढो भइन्जेल रहनु छैन ।” मैले जिस्क्याउँदा हिमालको प्रतिउत्तर यस्तो हुन्थ्यो ।
यसरी कलेजका रमाइला दिनहरू अनि पढाइसँगै हाम्रो मित्रता प्रगाढ बन्दै गयो । यहीबीचमा पारु र हिमाल एक अर्कामा नजिक–नजिक बन्दै गए । मलाई पनि अति खुसी लाग्यो । पारु र हिमाल दुबैको आत्मीय साथी भएकाले उनीहरूलाई नजिक पार्न मेरो पनि भूमिका थियो । कलेज वरपर रहेका धूपी, अशोक र मसलाका बोटहरूमा परेका घामछायाँजस्तै कति चाँडै सकिए ती कलेजका दिनहरू !
हाम्रो आइ.एस्सी.को पढाइ सकिएपछि हिमाल र पारु काठमाडाँँैतिर लागेँ । म मेडिसिनको प्रवेश परीक्षा तयारी गर्न पटनातिर लागेँ । पटना र काठमाडौँ भौगोलिक रूपमा टाढा–टाढा भएपनि हामी फोन सम्पर्कमा रहन्थ्यौँ । धरान बि.पी.कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा एम.बिÞ बि.एस.को प्रवेश परीक्षाको बेला हामी फेरि सबै एकै ठाउँमा भेला भयाँै । “बि.पी.कोइराला मेडिसिन कलेजमा, हिमाल कोइराला नाती परेछ भनेर निस्कन्छ होला तेरो नाम !”म ठट्टा गर्थेँ । दुर्भाग्य हामी कसैको नाम मेडिसिनमा निस्केन । कलेजका केही साथीहरू आफ्नै खर्चमा एम.बि.बि.एस. पढ्न थाले । कोही चीनतिर मेडिसिन पढ्न लागे । मैले विराटनगरमै बि.एस्सी.पढ्न शुरु गरेँ । हिमाल र पारु काठमाडाँैमै बि.एस्सी. पढ्न थाले । आफूले पढ्न चाहेको विषय पढ्न नसक्नु ,मन मिल्ने साथीहरू टाढा–टाढा पुग्नु आदिले आइ.एस्सी. पढेजस्तो बि.एस्सी. पढ्न उत्साह पनि लागेन । अर्को कारण म बिस्तारै देशभरि सुरु भएको क्रान्तिको नैतिक समर्थन गर्न थालेको थिएँ । देशको पश्चिमी क्षेत्रबाट सुरु भएको क्रान्तिको झण्डा पूर्व क्षेत्रमा आइपुगेको थियो । शिक्षा क्षेत्रमा भएको धनी गरिबबीचको खाडल, औषधी नपाएर मर्ने गरिबहरूको स्थिति, सरकारी कार्यालयमा कागज पत्र बनाउनु पर्दाको सास्ती अनि घुस्याहा प्रवृत्ति, दलित र किसानलाई गरिने हेलाहोचो ।यिनै विभिन्न कारणहरूले मलाई क्रान्तिको पक्षमा उभिन प्रेरित गरेको थियो ।
त्यहीबीचमा एकदिन हिमालले फोन ग¥यो– “मेरो नाम सेकेण्ड लेफ्टिनेन्टमा निस्किया,े ट्रेनिङको लागि भोलि नै खरीपाटी जाँदैछु” एउटै आकाश ओढे पनि, एउटै धर्ती टेके पनि यसरी हिमाल र पारुको संसार अनि मैले बाँचेको संसार फरक हुँदै गयो । एक दिन विद्यार्थी सङ्गठनको सिलसिलामा बैठक भइरहेको ठाउँबाट म लगायत केही साथीहरूलाई प्रहरीले पक्राउ ग¥यो । साहित्यिक संस्था अनि पत्रकार मित्रहरूको सक्रियताले कबुलियतनामा गराई प्रहरीले मलाई छाडिदियो ।
डाक्टर बन्ला, डाक्टर नबने पनि स्वदेशमै नाम कमाउला भनेको छोरो राजनीतिमा त्यो पनि सशस्त्र भूमिगत दलको । यो थाहा पाएर बाबा गम्भीर हुनुभयो । मलाई यथासक्य चाँडो बाबाले नेपाल छाड्ने सल्लाह दिनुभयो । यसरी केही रहर अनि केही बाध्यताबश म उडेँ यू.एस.ए. । हिमाल र पारुको सम्पर्कबाट टुटेको चङ्गाजस्तो जीवन लिएर म विदेशको हावापानीमा रुझ्दै–भिज्दै गएँ । विदेश भनेको हामीले सुनेजस्तो सरल नहुने रहेछ । परिश्रम नगरे खान पनि हम्मे–हम्मे हुने, परिश्रम गर्दा साथीभाइ बिर्सनुपर्ने । डार्विनको ‘बाँच्नका लागि संघर्ष’ को कथाजस्तो । त्यो समय इमेल इन्टरनेटको चलन पनि नेपालमा आजजस्तो थिएन । फेरि हिमाल पनि आर्मी अपरेसनमा कहाँकहाँ पुगिरहने । हिमाल र पारुको विवाह भएको कुरासम्म मलाई थाहा थियो ।
आजभन्दा दुई वर्ष पहिले आमा बित्नु हँुदा नेपाल आएको बेला डा.अमितलाई भेटेको थिएँ । संयोगबश आमाको उपचार गर्ने डाक्टरमा ऊ पनि एक थियो । अमित हामीसँगै आइ.एस्सी.पढेको सहपाठी हो । अमितकै मुखबाट हिमाल यो संसारमा नरहेको कुरा सुन्दा मैले पत्याउँनै सकिनँ । हिमालको मृत्यु गस्तीको क्रममा एम्बुस बिस्फोट हँुदा भएको रहेछ । एकातिर आफ्नी देवताजस्ती आमाको देहवसान, अर्कोतिर प्रिय साथीको मृत्युको खबर, मलाई नियतिले कुट्नु कुटेझैँ लाग्यो । म मानसिक रूपमै थला परेँ । पारु काठमाडौँमा रहेको कुरा पनि अमितले सुनाएको थियो । पारुलाई भेट्ने चाहना उनको फोन नम्बर नहँुदा अधुरै रहेको थियो ।
आज यसरी अचानक पारुलाई भेट्दा म अलमल्ल परेको छु । हिमाललाई सधैँ भन्थेँ, यदि मैले कथा लेखेँ भनेँ पारु र तेरोे प्रणयलाई पहिलो कथा बनाउँनेछु । जिन्दगीको बाटो यति अप्ठेरो भयो कि मैले कहिल्यै कथा लेख्न सकिनँ । जब लेख्न खोजेँ, हिमाल यो संसारबाट टाढा भइसकेको छ ।
आजकल म स्वदेशमै छु । राजनीतिक परिवर्तनपछिको जनजीवनलाई नियाल्दैछु । युद्घ समाप्त भएपनि युद्घले छोडेका पीडाहरू यथावत छन् । फरक यत्ति छ कोही रातो झण्डामाथि आफन्तको सम्झना बुनिरहेछन् । कोही प्रहरी र सेनाको ड्रेसमा आफन्तको छायाँ देखिरहेछन् । आँखा फरक भएपनि झर्ने आँसु सबैको एउटै हो । मुटु बेग्लै भएपनि दुखेको घाउ सबैको उही हो । युद्घ कति भयानक हुँदोरहेछ, म पारुको सपना सुकेको आँखालाई सम्झिरहेछु । युद्घको रङ्ग कति गाढा हुँदोरहेछ, म उनको सिउँदोलाई सोधिरहेछु । आँसुको रङ्ग कति नीलो हँुदोरहेछ, म आफ्नै कथाका हरफहरू पढिरहेछु ।
विराटनगर,हालः कीर्तिपुर
– शनिवार, 8 फागुन, 2066
(स्रोत : Samakalinsahitya.com)
