~मातृका पोखरेल~
अनुहारहरू
(कवितासङ्ग्रह)
मातृका पोखरेल
प्रकाशक
धवलागिरी साहित्य प्रतिष्ठान, बागलुङ्ग
२०६४
कृति अनुहारहरू (कविता सङ्ग्रह)
संस्करण पहिलो
प्रकाशक धवलागिरी साहित्य प्रतिष्ठान, बागलुङ्ग
प्रकाशन २०६४
आवरण प्रोल्लास सिन्धुलीय
मूल्य ५०/–
मुद्रण जनसेवा अफसेट प्रेस, बागलुङ्ग
फोन नं. ०६८–५२०२०१
ISBN 978-9937-2-0008-0
काजी रोशन साहित्य पुरस्कार (२०६४) समर्पण समारोहमा पुरस्कृत कवि मातृका पोखरेलबाट व्यक्त मन्तव्य
समारोहका सभापतिज्यू,
प्रमुख अतिथिज्यू,
अतिथिज्यू,
साहित्यकारज्यूहरू
तथा सम्पूर्ण अन्य उपस्थित महानुभावहरू,
प्राकृतिक सौन्दर्यले परिपूर्ण पश्चिम नेपालको यस सुन्दर नगरीमा आएर पुरस्कृत हुने अवसर पाउँदा आज मलार्इ निश्चितै रूपमा बेग्लै र नौलो अनुभूति भइरहेको छ । तपार्इंहरूले प्रदान गर्नु भएको यस पुरस्काले मेरो साहित्यप्रतिको लगनशीलता र प्रतिबद्धतामा अझ बृद्धि गर्नुपर्ने जिम्मेवारी पनि सँगसँगै थपिएको बोध गरेको छु ।
यहाँबाट पुरस्कृत भएको कविता सङ्ग्रह मेरो चौथो पुस्तकाकार कृति र तेस्रो कविता सङ्ग्रह हो । यो भनदा अघिल्ला कृतिहरूका कारण मैले पाठकहरूबाट प्रशस्तै हौसला पाएको छु । यो सङ्ग्रह भित्रका अधिकांश कविताहरू विभिन्न पत्रपत्रिकामा छापिइसकेकै छन् र रेडियो, टेलिभिजनहरूबाट प्रसारित भएका छन् । त्यसैले पनि पाठकहरूले यो नयाँ कविता सङ्ग्रहबाट नयाँ कविताहरू पाउनुहुने छैन । यी संकलन गरिएका सामग्रीहरू मात्र हुन् ।
सिकारू अवस्थामै साहित्यको परिभाषा खोज्दै गर्दा ‘साहित्य समाजको ऐना हो’ भन्ने सरल उत्तरले मलार्इ कताकता प्रभावित पारेको थियो । पछि अध्ययनबाट थप बुझ्दै गएपछि साहित्यको काम समाजका गतिविधि र अवस्थालार्इ ऐनाझैं यथार्थबोध गराउने मात्र हुनुहुँदैन भन्ने चिन्तनले अर्को नयाँ दृषटि प्रदान गर्यो । समाजको अवस्थालार्इ उजागर गर्दै त्यसलार्इ अझ सुसभ्य र उन्नत बनाउने काम पनि साहित्यले गर्नु पर्दो रहेछ भन्ने लाग्न थाल्यो । सुरूका कविताहरूको दाँजोमा पछिल्लो चरणका कविताहरूमा मैले यो दायित्वबोधलार्इ आफ्नो सिर्जनामा एकाकार गर्ने प्रयत्न गरेको छु ।
साहित्यमा “सबै एकापट्टि” भन्ने चिनतनले मलार्इ सत्यको नजिक पुर्याउँछ भन्ने लाग्दैन । राजनीतिमा झैं साहित्यमा पनि “को कतापट्टि” भन्ने सत्यलार्इ नकार्यौं भने त्यो भन्दा उट्पट्याङ कुरा केही पनि हुन सक्दैन भनने मेरो दृढ ठम्यार्इ हो । निश्चय नै चन्द्रमयूष लेख्ने बैजनाथ सेढार्इ र मकैको खेती लेखेर मृत्युवरण गर्न तयार हुने कृष्णलाल अधिकारीलार्इ मेरो विवेकले समान श्रद्धा गर्न सक्दैन ।
कवितालार्इ सामाजिक र ऐतिहासिक सन्दर्भबाट अलग्याएर आकष्मिक संयोगको रूपमा हेर्न मिल्दैन भन्ने क्रिष्टोफर कडवेलको भनार्इप्रति म पूर्णत सहमत छु । मलार्इ लाग्छ– हामी यो युगको जटिल अवस्थाका मानिसहरू हौं । हाम्रै समयमा राजनैतिक, सामाजिक र सांस्कृतिक लगायतका सबै क्षेत्रमा पुरानो र नयाँ शक्तिहरूको बिच निर्णायक संघर्ष चलिरहेको छ । पुरानो सोच र चिन्तन क्रमशः पराजित हुने क्रममा छ । यो बेलामा हामीले सन्ध्या भाषामा आफूलार्इ नयाँतिर उभ्याउँछु भनेर मात्र पुग्दैन । कर्मले पनि उभ्याउन सक्नुपर्छ । मेरो पुस्ताका साहित्यकार साथीहरूसँग यो मेरो विशेष आग्रह समेत हो ।
आफूभित्रको कविलार्इ टाढा राखेर पाठकका रूपमा मात्रै भन्नुपर्दा पनि मलार्इ जीवन र समयको अभिव्यक्ति नआएका कविताहरूमा कुनै रूचि छैन । देशले भोगेको संवेदनाबाट मलार्इ शब्दहरू सापटी लिएर कविता लेख्न मन लाग्छ । मलार्इ मेरा पृयजनहरूले भोगेका शोषणका पीडाहरू उनेर उनीहरूलार्इ भविष्यको बाटो देखाउने कविता लेख्दा म त्यस्मा आफ्नो कर्तव्यबोध भेट्टाउँछु ।
मेरो विचारमा संवेदनशीलता र विद्रोह चेत नभएको मान्छे नयाँ युगको कवि बन्न सक्दैन । समाजका शोषण र होची अर्घेली देख्दा पनि उसलार्इ कतैतिर पोल्दैन भने ऊ कसरी अग्रगामी कवि हुन सक्छ ? म बारम्बार आफैंसँग यो प्रश्न गरिरहन्छु । त्यस्ता मानिसहरूले लेखेका कविताहरू पढ्नु पनि पाठकहरू शोषणमा पर्नु हो भन्ने मेरो ठहर हो । समय–चेतनाबाट टाढा रहने कविताहरूसँग मेरो सम्बन्ध कहिल्यै सुमधुर रहन सकेन । त्यस्ता कविताहरूलार्इ मैले पनि सुम्सुम्याउन जानिनँ ।
देश बधस्थलमा परिणत भइरहेको बेलामा मैले कविताका शब्दहरूसँग खेलेको छु । इतिहासलार्इ उथलपुथल पार्न सक्ने सम्भावना बोकेको जनआन्दोलनलार्इ मैले आफैंले देख्ने र नजिकैबाट छाम्ने अवसर पाएँ । मैले मेरा कवितामा सडकका आग्रहहरूलार्इ पनि राख्ने प्रयत्न गरेको छु । यसमध्येका केही कविताहरू इतिहासका तिनै महान घटनाहरूको साक्षी बनून् भन्ने पनि मेरो चाहना हो ।
आधुनिक युगमा जन्मिएका सबै कविहरूमा आधुनिक चेतना छ भनेर ठोकुवा गर्ने आधार हामीसँग छैन । यही युगमा वि.सं. १९९५ सालतिरको चेतना बोकेर कविता लेख्नेहरू पनि छन् । म त्यस्ता कविताहरूको सान्दर्भिकतालार्इ यतिबेला पूर्णत अस्वीकार गर्छु । साहित्यकारहरूले आउँदो पुस्ताका लागि अग्रगामी दृष्टि निर्माण गरिदिन प्रयत्न गर्नुपर्छ । मेरो साहित्यलेखनको मान्यता यही हो र अहिले पनि यसैबाट निर्देशित छु ।
नेपाली साहित्यमार्फत नेपाली जनतामा नवचेतना प्रदान गर्ने लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा, गोपालप्रसाद रिमाल, युद्धप्रसाद मिश्र, गोकुल जोशी, पारिजात, केवलपुरे ‘किसान’ हुँदै म भन्दा अघिल्लो पुस्ताका विमल निभा, विक्रम सुब्बा, पूर्ण बिराम, कृष्णसेन ‘इच्छुक’ देखि मेरो पुस्तासम्म आइपुग्दा थुप्रै कविहरूले दरबार र महलहरूमा मात्र विचरण गरिरहेको नेपाली काव्यलार्इ झोपडीसम्म ल्याउने एउटा मजबुत र सबल राजमार्गको निर्माण गरे । अब नेपाली कविताको मूलधार सत्ताद्वारा पालित र जनताको अग्रगामी चेतनाका विरोधीहरूको हातमा कैदी बनेर रहेन, यो निष्चय नै खुशीको कुरा हो । म आफू त्यही गौरवमय काव्यिक राजमार्गको एउटा पछिल्लो पुस्ताको यात्री हुँ भन्दा भित्रैदेखि गौरवान्वित महसूस गर्छु ।
अहिले नेपाली साहित्यमा पुरस्कारको बाढी नै चलेको छ । नेपाली साहित्यमा विभिन्न थरीका पुरस्कारहरू राखिएका छन् । यसै बीचमा केही पुरस्कारहरू नेपाली साहित्यको विकासका निम्त चोखो नियत राखेर स्थापना गरिएका छन् भने केही पुरस्कारहरू तस्करी र भ्रष्टाचारबाट कमाएको अकूत सम्पत्तिलार्इ पर्दा हाल्नका लागि पासो थापिएका छन् । तिनै पुरस्कारको नाममा, सम्मानको नाममा घाँस र कुँडे दिएझैं गरेर स्रष्टाहरूको योगदान र मूल्यलार्इ भत्काउन र धमिल्याउन प्रयत्न गर्नेहरू यतिबेला योजनाबद्ध रूपमा लागिरहेका छन् । साहित्यकारहरूले पनि यस तर्फ सचेत हुन जरूरी भएको छ । नेपाली साहित्यिक जगतमा छलफलको एउटा विषय यसलार्इ पनि बनाउन जरूरी छ र निर्क्यौल समेत गर्न जरूरी छ । भ्रष्टाचार गरेर, तस्करी गरेर वा अन्य कुनै गलत तरिकाले कमाएको धनलार्इ पुरस्कारको नाममा साहित्यिक जगतलार्इ नै भ्रष्ट बनाउने कार्यका विरूद्धमा हामी सबैले सामूहिक ढङ्गले सोचौं । त्यस्तो पुरस्कार लिएका छौं भने पनि गलत कार्य गरेका रहेछौं भनेर आत्मालोचना गरौं । हामी साहित्यकारहरू यसतर्फ सचेत बन्न सक्दैनौं भने पछिल्लो पुस्तालार्इ सुसंस्कृत र सभ्य बनाउन कुनै योगदान गर्न सक्दैनौं । धवलागिरी साहित्य प्रतिष्ठानद्वारा स्थापित काजी रोशन साहित्य पुरस्कारले पुरस्कारहरूको भीडमा देखिएको यो मूल्य विरोधी कृयाकलापका विरूद्धमा आफूलार्इ कृयाशील बनाउन सकोस् भन्ने पनि कामना गर्न चाहन्छु ।
अन्तमा, मेरो कविता सङ्ग्रह ‘अनुहारहरू’ लार्इ पाण्डुलिपि पुरस्कार प्रदान गर्ने धवलागिरी साहित्य प्रतिष्ठान र पुरस्कारको स्थापना गर्नुहुने साहित्यकार काजी रोशन लगायत प्रत्यक्ष रूपमा संलग्न रहनुहुने सम्पूर्ण महानुभावहरूप्रति म हार्दिक आभार व्यक्त गर्दछु । धन्यवाद ।
कवितामा हेरिएको समयको अनुहार
डा. ताराकान्त पाण्डेय
म तयार छु
उनीहरूको पछि लाग्न
तर उनीहरूसँग आँखा हुनुपर्छ
म साँच्चै तयार छु
उनीहरूको पछि लाग्न
तर उनीहरूसँग
शिखर चढ्न तयार खुट्टाहरू हुनुपर्छ
म वर्षौंदेखि खोजिरहेछु
अघि हिंड्ने मानिसहरूका
भर्भराउँदा आँखाहरू
र सबल खुट्टाहरू ।
(सर्त)
आँखाको खोजी, उज्यालोको खोजी, शिखर चढ्न तयार यात्रीहरू र यात्रानायकको खोजी – समकालीन परिदृश्यमा एकजना अग्रगामी चेतनाको जनपक्षीय कविले कवितामा खोजी गर्ने विषय हुन् यी । दूरगामी दृष्टिसम्पन्न भर्भराउँदा आँखा र दरा खुट्टाबिना कसैले परिवर्तन र समुन्नत मानवभविष्य–निर्माणको शिखर–यात्राको आरोहण गर्नु सम्भव छैन । हामी वर्षौंदेखि यो यात्रामा छौं र कवि मातृका पनि यो यात्रामा छन् । भँगालैभँगालामा चिरिएको हाम्रो यात्रा अनि यस यात्रामा कतिपय अन्धाहरूले नायकत्वको दावी गरिरहेको बिडम्बना देख्दा कवि मातृकालार्इ अलिकता उदेकले छोएको छ र त्यो भन्दा बढी उद्वेग र आवेगले उद्वेलित बनाएको छ । मातृका सुन्दर मानवभविष्य–निर्माणो शिखर चढ्ने यात्री हुन् र यस यात्रामा उनी दूरदृष्टिसम्पन्न नायकको खोजी गरिरहेका छन् ।
म मातृकाका कविता पढ्दै आएको छु । त्यसो त उनी कथा पनि लेख्छन् तर उनले आफ्नो साहित्यिक यात्रा सम्भवनः कविताबाटै थालेका हुन् र ‘सेतो दरबारका छेउबाट’ र ‘यात्राको एउटा दृश्य’ गरी उनका दुर्इवटा कविता–सङ्ग्रहहरू प्रकाशित भइसकेका छन् अनि यो अर्थात् ‘अनुहारहरू’ उनको तेस्रो कविता सङ्ग्रहका रूपमा प्रकाशित हुँदैछ । यसैले पनि उनी कवितालेखनमा सक्रिय छन् भन्ने बुझ्न सकिन्छ ।
मातृकाका कवितामा प्रायः आफ्नो समय र समाजका व्रिदूपताको अनावरण हुन्छ र अनावरणमात्र हुँदैन, त्यसप्रति व्यङ्ग्य, विद्रोह र विरोधको प्रखर स्वर पनि हुन्छ । यसो गरेर उनी समकालीन र अग्रगामी चेतनाका समकालीन कविको धर्म निर्वाह गर्छन् अथवा यसो भनौं समयसत्यको उद्घाटन गर्छन् ।
समयसत्यको एउटा यो रूप हेरौं :
मेरो अघिल्तिर/एउटा अनुहार छ–
त्यो अनुहार/निधारभरि चन्दन लेपेर
मानववधशालातिर/हतियार बोकेर कुदिरहन्छ
त्यो अनुहार
संविधानमा सजिलै पोत्न सक्छ/कालो रंग
र आरोहण गर्ने योजना कोर्न सक्छ
लासहरूको पर्वत
(अनुहारहरू)
गतवर्षको शान्तिसम्झौता हुनुअघि देशलार्इ शासकहरूले मानववधशाला बनाएका थिए र संविधान तिनको क्यानभास भएको थियो जहाँ जस्तो मन लाग्यो त्यस्तो रंग पोतेर उनीहरू लासको पर्वत बनाइरहेका थिए । एक बथान नागरिकहरू, बाबुआमा, दिदीबहिनीहरू अझै पनि भद्रकालीका पटाङ्गिनीमा, सिंहदरबारका पेटी र प्रवेशद्वारहरूमा राज्यद्वारा बेपत्ता बनाइएका आफन्तको सास कि लास खोज्दै त्यस्कै निम्ति पनि लाठी खाइरहेको बिडम्बना हाम्रा अगाडि विद्यमान छँदैछ । बिडम्बनाको यस व्याप्तिले सिदध गर्छ– राज्य अझै पनि नागरिकको जीवनप्रति उत्तरदायी बनेको छैन, बरू नागरिकप्रतिको अनुत्तरदायी तथा दमनकारी मानसिकता र स्वभावको विरासत अझै बाँकी छ । यस्तोमा मातृकाका कविताले आफ्नो समयको विद्रूपतालार्इ अनावरण गरेर सचेत कविनागरिकको भूमिका राम्रोसँग निर्वाह गरेका छन् भन्ने पर्छ ।
राज्यको उत्पीडन र शासकहरूमा व्याप्त भ्रष्ट आचरणप्रति मातृकाका कवितामा प्रहर छ जो एक अग्रगामी चेतनाका कविको मूलभूत पहिचान पनि हो । राज्यको केन्द्र सिंहदरबार आफ्नो इतिहासका आरम्भदेखि नै नागरिकका सुखद सपना पूरा गर्ने थलो बन्नुका सट्टा तिनका सपना कुल्चिने र शासकका सपना पूरा गर्ने थलो बन्दै आयो, आएको छ । नेपालका आम नागरिक र तिनकै प्रतिनिधी नागरिककविले समेत यही अनुभूति गर्दै आएका छन् । मातृकाका कवितामा सिंहदरबारको यो चित्र यसरी कोरिएको छ :
मलार्इ सिंहदरबार र जादूघर
उस्तै–उस्तै लाग्छ ।
…
शहीदको केसबाट बनेको
एउटा बक्खु ओढेर
उनीहरू सिंहदरबार पसे
यतिबेला म त्रस्त आँखाले
सिंहदरबारको गेटमा हेरिरहेको छु
हिजो झैं उनीहरू फर्कँदा
ब्वाँसोको छाला ओढ्छन् कि ओढ्दैनन् ?
…
सिंहदरबार सहरमा छ
उसको शक्तिसँग आजित छ मेरो गाउँ
ऊ नून बोक्ने ढाकर दिएर
एउटा नाइके सिंहदरबार पठाउँछ
नाइके ढाकरमा सुन बोकेर
सिंहदरबारको छेउमै बास बस्छ
सहिदका रगतको टीका लगाएर सिंहदरबार पस्नेहरू थप सहिद जन्माउने दुष्कार्यमा संलग्न भइरहेको तथ्यको साक्षी हो सिंहदरबार । नागरिकका सपना र शरीरको हत्या गर्ने षडयन्त्रको तानाबाना बुन्ने थलो हो सिंहदरबार । सिंहदरबारको यो परिचय अझै बदलिएको छैन । मातृकाले आम नेपाली जनताको यही अनुभूतिलार्इ कविताका शब्दमा अभिव्यक्ति दिएका छन् र यसो गरेर उनले आफ्ना कवितालार्इ जनताका पक्षमा उभ्याएका छन् भन्ने कुरा नि:संङ्कोच भन्न सकिन्छ ।
मातृका समाज रूपान्तरणको आन्दोलनसँग आस्था र कर्मका स्तरमा गाँसिएका कवि हुन् । त्यसैले उनका कवितामा सुन्दर भविष्यनिर्माणका खातिर उत्पीडितजनले गरिरहेका र गर्दैआएका संघर्ष र त्यस क्रममा तिनले भोग्नुपरेका उत्पीडनको चित्रण छ भने कतै संघर्ष गर्दागर्दै सहादत प्राप्त गरेक प्रय मान्छेको आवेगपूर्ण सम्झना पनि छ, जस्तैः
सहयात्रीहरूको एक हुल झैं
शिखर चढेको बेला तिर्खाएर
टुकुचामा फाल नहालेको
चेतनाको माछापुच्छ्रे
तिमीले देख्यौ कि देखेनौ ?
एउटा असल मान्छे मर्यो ।
(उसको मृत्युमा)
मुक्ति र स्वतन्त्रताको खोजी असल मान्छेहरू, उत्पीडन भोगिरहेका मान्छेहरूको कामना हो तर यसको प्राप्ति सहजप्रक्रियाबाट सम्भव छैन । ‘भोलि’ कवितामा उनी भन्छन् – “हामी त्यो दिन पक्कै त्यसै पाउने छैनौं… ति दिन ल्याउने ताराहरूको… बलिदानको गाथा गाउने… स्कूलका साना नानीहरूलार्इ नयाँ गीत सिकाउने” । यस प्रक्रियामा कैयौं–कैयौंले आजादको नियति, कैयौं–कैयौंले इच्छुकको नियति अथवा चुनुको नियति भोग्नु पर्ने रहेछ, रहन्छ । यसै कटुसत्यको रागात्मक अभिव्यक्ति मातृकाले आफ्ना कवितामा गरेका छन् । मातृका सुन्दर भोलिको निर्माणका लागि कविता लेख्छन् । इच्छुक–नियति भोगेर पनि बाटामा रहेका चुनौति र बाधाहरू पन्छाउँदै उनी भोलिको निर्माणको गीत सतत गाइरहन चाहन्छन् । सुन्दर भोलि, सुन्दर समय र सुन्दर भविष्यको निर्माण र त्यसको स्वागतको आतुरता अनि त्यसप्रतिको आसक्तिले निकै रागात्मक अभिव्यक्ति पाएको छ उनका कवितामा ।
अमलेख अर्थात् मुक्ति केवल उत्पीडित मान्छेका लागि मात्र आवश्यक छ भन्ने ठनार्इ छैन मातृकाको । उनी शासकहरूको दासत्व स्वीकार गर्ने बानी परेका एकथरी कृतदासहरूका टाउकाहरूलार्इ पनि दास मनोवृत्तिबाट मुक्त बनाउनुपर्ने कुरा उठाउँछन्, जस्तैः
हिजो खोजिएको अमलेखगञ्ज
स्वतन्त्रताका लागि
आसक्त मनहरूको थियो
अहिले मैले खोज्दै गरेको अमलेखगञ्ज
दास बन्न आसक्त मनहरूका लागि हो
(म खोज्दै छु अर्को अमलेखगञ्ज)
केही टाउकाहरू जो नयाँ युगको नयाँ जून स्वीकार गर्न तयार छैनन्, सुन्दर भविष्य निर्माणको यात्रामा जो सदा काँडेतार लगाउन कोसिस गरिरहन्छन्, काला, राता पहेंला पर्दामा देखा पर्ने त्यस्ता टाउकाहरू परिवर्तनका बाधक हुन् । त्यसैले तिनको यथावत् उपस्थिति क्रान्ति र परिवर्तनका लागि हितकर छैन । यस निष्कर्षमा पुगेर मातृका त्यस्ता शक्तिहरूकै पहिला अमलेख गर्नुपर्ने र तिनलार्इ नयाँ अमलेखगञ्जमा पुर्याइसकेपछि मुलुकको अमलेख हुने विश्वास व्यक्त गर्छन् । यसरी वर्गसंघर्षका क्रममा कुरूपताका पोषक शक्तिविरूद्ध गर्नुपर्ने व्यवहारलार्इ निकै रागात्मक अभिव्यक्ति दिएका छन् मातृकाले यस कवितामा ।
तेइसवटा कविता सङ्कलित रहेको यस सङ्ग्रहमा समकालीनताका अनेक सन्दर्भहरू समेटिएका छन् । कवि आफूलार्इ परिवर्तनकामी चेतनाका धरातलमा दरोसँग उभ्याउँछन् र आफू उभिइरहेको समयमा विकसित हुँदै गएको अग्रगामी उदात्त चेतना र सुन्दर भविष्य निर्माणमा त्यसले आर्जन गर्दै गएका प्राप्तिको रागात्मक अभिव्यक्ति पनि गर्छन् । यसरी मातृकाका कविताले एउटा उदात्त महाख्यानको सृष्टि गर्छन् । त्यस्तो महाख्यान जसमा जीवनप्रति संवेदना र आसक्ति छ, जसमा कुरूपताको भेदन र सुन्दरताको पोषण छ, जसले समाज रूपान्तरणको अग्रगामी यात्रामा अघि बढ्न आवेग र उत्प्रेरणा प्रदान गर्छ । यसो गर्दा कवि रोमान्टिकता होइन, आफ्नो समयको यथार्थताका फलकमा टेक्छन् र त्यसबाट सम्बल लिएर कविताको रचना गर्छन् । त्यसैले यस सङ्ग्रहका कविता आफ्नो समयचेतनाका उपज भएका छन् र तिनमा समयको यथार्थले संवेदनाको साहचर्य र सुन्दर विचारको आलोक प्राप्त गरेका छन् – सङ्ग्रहका कविता पढ्दा मैले अनुभूत गरेको सत्य यही हो ।
जहाँसम्म कविताको रचनाविधानको कुरा छ, मैले के पाएको छु भने मातृकाको कवितालेखन सतत् परिष्कारशील रहेको छ । अघिल्ला दुवै सङ्ग्रहका तुलनामा यहाँ आइपुग्दा कविताभित्र भनाइको भङ्गिमादेखि, शब्द, लय, बिम्ब, प्रतीक आदिको प्रयोगमा मातृकाले आफ्नो साधना र सामर्थ्यको पहिचान राम्रैसँग दिन सकेको अनुभव मैले गरेको छु । यसअघि मातृकाकै कविताका बारेमा प्रतिक्रया व्यक्त गर्दै आहुतिले “शब्दमा अलिकता पागलपन” को आवश्यकता औंल्याएका थिए । पागलपना कवितामा पनि काम्य होयन, तर आहुतिको तात्पर्य शब्दप्रयोगमा विशेष साधना, सुन्दर, सघन र उपयुक्त शब्दको छनोटको थियो । मलार्इ लाग्छ, यस सङ्ग्रहका कवितामा मातृकाले शब्दचयनमा पर्याप्त दृष्टि दिएका छन्
म वर्षौंदेखि खोजिरहेछु
अघि हिँड्ने मानिसहरूका
भर्भराउँदा आँखाहरू
र सबल खुट्टाहरू
…
त्यो अनुहार
संविधानमा सजिलै पोत्न सक्छ
कालो रंग
र आरोहण गर्ने योजना कोर्न सक्छ
लासहरूको पर्वत
‘संविधानमा कालो रंग पोत्न सक्ने’ र ‘लासहरूको पर्वत चढ्ने योजना बनाउने’ अभिव्यक्तिहरू निरङ्कुश शासकका चरित्रलार्इ कलात्मक शब्द र कलात्मक बिम्बका माध्यमबाट व्यक्त गर्न सक्षम छन् । यस्तै यसै सङ्ग्रहका कवितामा प्रयुक्त यी पङ्क्तिहरू हेरौं
एकपछि अर्को प्वाँख खसाउँदै
सहरबाट उडेको छ समय
गाउँ पुग्छ कि पुग्दैन
…
सबै कुरा साँचो हुनेछ त्यसबेला
बगरमा पल्टिएका
काला ढुंगाहरू बोकेर
घोडाहरू शिखर चढ्न खोज्नेछन्
आकाशबाट चराहरू लड्नेछन्
र भ्यागुताहरू चराको प्वाँख टाँसेर
सिंहदरबारभित्र पस्नेछन् ।
आफ्नो समयको कटु यथार्थलार्इ व्यक्त गर्ने यी पङ्क्तिहरूमा साँच्चिकै सुन्दर, उपयुक्त र सार्थक शब्द छन् र तिनबाट प्रभावकारी बिम्बको निर्माण पनि भएको छ । परिणामतः कविताले सादा यथार्थ मात्र व्यक्त गर्दैनन्, यथार्थलार्इ सुन्दर शब्दभङ्गिमा र प्रभावकारी बिम्बका माध्यमबाट व्यक्त गर्ने प्रयास गर्छन् । यसबाहेक जब तिनमा संवेदना र आवेगको साहचर्य थपिन्छ, तब एउटा सुन्दर कविताको जन्म हुन्छ जसले पाठकलार्इ आफ्नो समयको संवेदना र चेतनासँग गहिरो गरी जोड्दछ ।
धवलागिरि साहित्य प्रतिष्ठान पश्चिमाञ्चलमा साहित्यउत्थानका निम्ति क्रियाशील निकै पुरानो संस्था हो । आफ्नो जीवनका २४ वसन्त पार गरिसकेको यस प्रतिष्ठानले २०५३ सम्म आञ्चलिक स्तरमा र २०५६ सालदेखि प्रत्येक दुर्इ–दुर्इ वर्षमा विभिन्न विधाका पाण्डुलिपिबाट स्तरीय पाण्डुलिपिको चयन गरी ‘काजी रोसन साहित्य पुरस्कार’ प्रदान गर्नुका साथै त्यसको प्रकाशन गर्दै आएको छ र त्यस क्रममा यसअघि ४ वटा कृतिको प्रकाशन भइसकेको छ । मातृकाको प्रस्तुत सङ्ग्रह पाँचौं कृतिका रूपमा प्रकाशित हुँदैछ । यस निम्ति मातृका पनि बधाइका पात्र छन् र प्रतिष्ठान पनि साधुवादको हकदार छ । म प्रतिष्ठानलाइ हार्दिक साधुवाद र कवि मातृकालाइ बधाइ दिँदै दुवैको उत्तरोत्तर प्रगतिको हार्दिक कामना गर्दछु ।
कविता क्रम
• सर्त
• नयाँ वर्ष – २०६१
• राजमार्ग र चिन्तित मनहरू
• नयाँ शताब्दीको थोत्रो मान्छे
• अनुहारहरू
• उसको मृत्युमा
• कविताको विषय
• फरक फरक मुर्दाघाटहरू
• कसको जमिन ?
• सबै कुरा साँचो हुनेछ
• ऊ बगर; खडेरी पर्खन्छ
• टुकुचा
• टोप आतङ्क
• बाँझो जमिन र हलीहरू
• अचेल मान्छेहरू
• उनीहरूले सोचेका भए
• भोलिको तस्बिर
• भोलि
• म खोज्दैछु अर्को अमलेखगञ्ज
• सिंहदरबार
• समय
• बनफूल र सपना
• उदयपुर
सर्त
म तयार छु–
उनीहरूको पछि लाग्न
तर उनीहरूसँग आँखा हुनुपर्छ
म साँच्चै तयार छु
उनीहरूको पछि लाग्न
तर उनीहरूसँग
शिखर चढ्न तयार
सबल खुट्टा हुनुपर्छ
म वर्षौंदेखि खोजिरहेछु
अघि हिँड्ने मानिसहरूका
झर्झराउँदा आँखाहरू
र, सबल खुट्टाहरू ।
हो मैले नमानेकै हो–
अन्धाहरूको पछि लाग्न
र, मैले नमानेकै हो
लङ्गडाहरूलार्इ दौडमा छनोट गर्न
धेरै पटक जनाएको छु असहमति
र, फेरि लेखेको छु यो कविता ।
म तयार छु–
उनीहरूको पछि लाग्न
तर मैले खोजेकै हो
उनीहरूसँग
सुदूर यात्राको सङ्कल्प ।
अक्षलोक, पूर्णाङ्क २५, २०६१ वैशाख
नयाँ वर्ष– २०६१
पोहोर
हिल्याउँदै गरेको खेतमा
भगुवा थारूले सुन्यो गणतन्त्र
र, अचम्म मानेर
गम्छाले पुछ्यो पसिना
पोहेर
जङ्गलमै घाँस दाउरा जाँदा
चिम्से खत्रीले सुन्यो लोकतन्त्र
र, मनमनै पाल्यो
नयाँ चाहना
पोहोर
धेरै कुरा भएन
तर केही भयो
देश !
नयाँ चेतना जन्माउने
प्रसव पीडाले
छट्पटाइरह्यो निरन्तर
हामीले गाइरह्यौं सडकमा
ताज आतङ्कका गीतहरू ।
पोहोर
एक मरूभूमि सिउँदोहरू उजाडिए
र, एक पहाड
पोतेहरूको दाहसंस्कार गरिए
पोहेर
हामी मरेका संवेदनाहरूको
मलामी बन्यौं
टेलिभिजनको पर्दामा
ज्यूँदा मान्छेहरूको पिरामिडमाथि चढेर
हाँकिरह्यो अमेरिकाले
मानवअधिकारको रथ
पोहोर
बस्तीबाट बगिरहे
चेतनाहरू सडकमा
स्वजनसँगका वियोगले
वर्षैभरि
चिसा भए मनहरू
सडकबाटै नियाल्यौं हामीले
सपनाका झुल्काहरू
पोहोर
पुर्खाले झैं
हामीले पनि उठाइरह्यौं मुट्ठीहरू
नयाँ जङ्गबहादुरको विरूद्धमा ।
धेरैधेरै वर्ष भयो सोचेको
नयाँ वर्ष नयाँ भएर आए हुन्थ्यो
हामीले धेरै उठाइसक्यौं
आस्थाका सगरमाथाहरू
नयाँ वर्ष
विश्वास भएर आए हुन्थ्यो ।
रातो थुँगा–१४, २०६१ वैशाख
राजमार्ग र चिन्तित मनहरू
एउटा बुढो साइकलमा
प्रत्येक दिन नापिरहेछु
आधा शताब्दी पुरानो
थोत्रिँदै गएको सडक ।
निरन्तर थोत्रिँदै छ सडक
किनारहरू भत्केका छन्
ढल बगिरहेछ पेटी छोएर
दुर्गन्धित पानी,
सडकका खाल्डाहरूमा जमिरहेछ
किनारबाटै यात्रीहरू
नाक थुनेर
आफ्नो गन्तव्य नापिरहेका छन् ।
इन्जिनियरहरू,
सडक मर्मतको योजना कोरिरहेका छैनन्
आजमात्रै,
राष्ट्रिय अखबारमा एउटा समाचार छ–
उनीहरूले
भरखरैमात्र
मर्सिडिज कार चढ्ने
बिन्तिपत्र दर्ता गरे
बिनतीपत्रसँगै
विभाजित भए यात्रीहरू
उनीहरू उचालिरहेछन् मुट्ठीहरू
पक्ष/विपक्षमा
केही बेर अघि मात्र
विपक्षमा सुनियो तालीको ठूलो स्वर ।
आधा शताब्दीदेखि
थोत्रिँदै गएको छ सडक
भत्किएका सिटहरूसँगै
यात्रुहरू झट्कार्दै
कुदिरहेछन् साझा बसहरू
बर्षौंदेखि ती बसभित्र
धेरै चोखा मनहरू
निरन्तर कुदिरहेछन् ।
आँधी–हुरीले ढाल्न नसकेका
दशकौं पुराना रूखहरू
आफैं लडिरहेछन् सडकमा
मानिसहरू अचम्मित हुँदै
जिब्रो काढिरहेछन्
आँखा छोपिरहेछन्
ढलेका रूखका हाँगाहरूमा
झुण्डिरहेछन् चमेराहरू
शताब्दीयौंपछिको सहर–बस्तीलार्इ सुहाउने
सुन्दर सडकको पूर्वाधार कायमै छ
तर मर्मतको अभावमा
निरन्तर थोत्रिरहेछ सडक
सडकको बुढ्यौलीसँगै
थोत्रिरहेछन् वैंशहरू
थोत्रिरहेछन् मनहरू
क्रमशः थोत्रिरहेछन् जीवनहरू
चिन्तामग्न भएर
एउटा बुढो साइकलमा
प्रत्येक दिन नापिरहेछु
आधा शताब्दी पुरानो
थोत्रिँदै गएको सडक ।
अक्षलोक, पूर्णाङ्क २६, २०६१ वैशाख
नयाँ शताब्दीको थोत्रो मान्छे
कर्फ्यु नलागेको दिनसँग पनि
डर छ उसलार्इ
त्यत्तिकै डर छ
जून लागेको रातसँग
असाध्य डराउँछ
स्वतन्त्रताका आँखाहरूसँग
ऊ अर्थात्
नयाँ शताब्दीको थोत्रो मान्छे
गरिब देशको धनी मान्छे ।
उसले बारम्बार देखिरहेको छ
एउटा कुकुर
आधा चपाइसकेको संविधान
मुखमा झुण्ड्याएर
ऊ सधैं हिँड्ने बाटोमा डुलिरहेको छ
उसको कुनै अङ्गमा छुँदैन
यो घटना
मरिसकेक छन्
उको शरीरका सबै मांसपेशीहरू
धमाधम कुहेर झरिरहेछन्
अङ्गहरू
भोकको कारण
काखकी छोरीसँगै आत्महत्या गर्ने
शिवो महतोको* घटना
उसको शरीरमा बिझ्दैन
बलात्कृत भएर जङ्गलमा गाडिएका
उसकै शासनका लासहरूको
पिरामिडमा चढेर
शासनका घिनलाग्दा भोकहरू
प्रस्ताव गरिएका ब्यानर
ऊ हल्लाइरहन्छ
निर्लज्जतापूर्वक हाम्रा अघिल्तिर
हाम्रो नयाँ सहरको
थोत्रो मान्छे ।
एक्काइसौं शताब्दीको
हाम्रो सहरमा
एउटा द्वापर युगको मान्छे बस्छ
हामी फट्फटाउँछौं
स्वतन्त्रताका पँखेटाहरू
ऊ हल्लाइरहन्छ
निर्लज्जतापूर्वक हाम्रा अघिल्तिर
हाम्रो नयाँ सहरको
थोत्रो मान्छे ।
एक्काइसौं शताब्दीको
हाम्रो सहरमा
एउटा द्वापर युगको मान्छे बस्छ
हामी फट्फटाउँछौं
स्वतन्त्रताका पँखेटाहरू
ऊ हरदम उज्याइरहन्छ छुरी
हामी कोर्छौं आँखामा सुन्दर सपनाको नेपाल
ऊ क्रुर बुटले कुल्चन्छ
हाम्रो सपना ।
हामी यतिबेला कोरिरहेछौं सडकमा
यो क्रूर इतिहासको अन्त्य
हामी बेगवान् आँधीझैं खोजिरहेछौं
उसको शवयात्राका मलामीहरू ।
* (महोत्तरीको श्रीपुर गाविस ६ की एक गर्भवती महिला, जसले २०६१ वैशाख ३१ गते भोकको पीडा खप्न नसकेर तीन वर्षकी छोरीसहित आत्महत्या गरिन् ।)
शब्द संयोजन, पूर्णाङ्क–४, साउन २०६१
अनुहारहरू
मेरो अघिल्तिर
एउटा अनुहार छ–
त्यो अनुहार
निधारभरि चन्दन लेपेर
मानव बधशालातिर
हतियार बोकेर कुदिरहन्छ,
त्यो अनुहार–
संविधानमा सजिलै पोत्न सक्न
कालो रङ्ग,
र, आरोहण गर्ने योजना कोर्न सक्छ
लासहरूको पर्वत,
आफ्ना कुकुरहरूलार्इ लगाइदिन सक्छ
विदेशबाट आयातित
महँगा रेसमी कपडाहरू,
वेश्याहरूलार्इ उपहार बाँड्न सक्छ
सुनका हीराजडित घडीहरू,
उसको घरमा
कहिल्यै लगाउँदैन माकुरोले जाल,
जुत्तामा टाँसिएर पुग्दैन कहिल्यै पनि
हिलो, माटो र गोबर
सयन कक्षको सँघारमा,
थरीथरीका अत्तरहरू छरेर
सुगन्धित छ वातावरण
तर म,
संसारका अनुहारहरूमध्ये
सबैभन्दा बढी उसैलाइ घृणा गर्छु ।
म नजिकै छ,
अर्को अनुहार
यतिबेला
रिठ्ठे घर्तीले बोकेको देखेको छु
त्यो अनुहार–
भारी बोकेर
साहूकी छोरी पुर्याउन गएको मधेस
अलकत्रे सडकमा हिँडेको दिन
कति खुशी थियो मन,
अघाएर सुस्ताएको साँझ
कति रमाइलो हुन्छ वातावरण,
ऊ भाग्यमानी सम्झन्छ आफूलाइ
थकान मार्न सकेको एक क्षण,
दलानको छेवैमा
दुर्गन्धित छ जुठेल्नो,
भरखर कामबाट फर्केको
गनाइरहेको छ शरीर,
तर म,
संसारका अनुहारमध्ये
सबैभन्दा बढी उसैलाइ माया गर्छु ।
अचेलभरि,
फुट्नै लागेका चेतनाका बाँधहरू बोकेर
दौडिरहरका छन्
बग्रेल्ती अनुहारहरू सडकमा,
यतिबेला
केही अनुहारहरूका विरूद्ध
थुप्रै अनुहारहरू कसिरहेछन् मोर्चा,
नयाँ भोलिको खोजीमा,
यिनीहरूले नियालिरहेको पूर्व
मेरो पनि भविष्य हो,
यतिबेला रिठ्ठे घर्तीले बोकेको यो अनुहार
र, यस्तैयस्तै थुप्रैथुप्रै अनुहारहरूलाइ
हो, म भित्रैदेखि माया गर्छु ।
नेपाल साप्ताहिक, वर्ष ५, अङ्क १०, २०६१ असोज
उसको मृत्युमा
देशको मानचित्र बोकेर
गाउँगाउँ घुमी हिँड्ने
हामीले सधैं देखिरहेको
हाम्रै चेतनाको बारीमा
घाम रोपेर हिँड्ने एउटा मान्छे
तिमीले देख्यौ कि देखेनौ ?
एउटा असल मान्छे मर्यो
उसको मृत्युमा
शोकले निन्याउरा भए
झुप्राहरू
नियास्रोले सुस्ताए
दलानहरू
अनुहारहरू फुङ्ग उठाएर
बेहोसझैं भए
गाउँका गोरेटाहरू
सहयात्रीहरूको एक हुल झैं
शिखर चढेको बेला तिर्खाएर
टुकुचाको नालीमा फालनहालेको
चेतनाको माछापुच्छ्रे
अस्तिमात्र ढल्यो
तिमीले देख्यौ कि देखेनौ ?
एउटा असल मान्छे मर्यो ।
सुनेको थिएँ–
माटोको मायामा जून फल्छ
विवेकको छातीमा घाम उदाउँछ
इतिहास लेख्न सकुन्जेल
जून मर्दैन
घाम मर्दैन
मैले सुनेकै थिएँ
माटोको माया गर्ने मान्छे
मृत्युपछि पनि बास आउँछ
घाम र जूनमा रूपान्तर भएर
सृजनाको एउटा बोत्री
अस्तिमात्र निभ्यो
तिमीले देख्यौ कि देखेनौ ?
एउटा असल मान्छे मर्यो ।
हाम्रो एकता, वर्ष १, अङ्क २, ०६१ असोज
कविताको विषय
लेख्न मन थियो
उज्यालोको कविता,
सङ्कटकाल छ,
खतरनाक हुन्छ रे, उज्यालो,
अँध्यारोको महान्वाणी लेख्न
कलमलार्इ आदेश भएको बेला
अँध्यारोको विरूद्धमा लेख्ने कुरै भएन,
लेख्न मन थियो–
मूर्तिको कविता
नयाँ विषय
हाम्रो सम्पत्ति,
त्यो पनि आँट आएन
बेलुका सँगै सुतेको मान्छे
बिहानै कुकुर भएर उठ्यो
राम्रो विषय हुन्थ्यो
लेख्न बसेँ, हात काँप्यो
लेख्नै सकिएन
नजिकै थिए–
लोप हुँदै गएका गिद्ध र ब्वाँसाहरू
संविधानलार्इ चपाउन सक्ने दाँत बोकेर
घुरिरहेका थिए मेरो कलमसँग
आतङ्कित भयो मेरो कलम ।
कमै खतरा छ–
छेपारोको कविता लेख्न,
भयो अब धेरै भयो
कति लेख्ने ?
शक्तिहिन र निर्लज्ज छेपारोलार्इ
महाभारतभन्दा बढी लेखिए
उसका कविताहरू,
सडक भरि छन् लम्पसार कविताहरू
र, भनिरहेछन्,
मलार्इ उठाऊ– मलार्इ न्याय गर
क्रूर समयको खुट्किलोमा उभिएर
म उद्वेलित छु, र आक्रोशित छु
कस्तो मौसम हो यो ?
कसरी लेखने कविता ?
अक्षलोक, पूर्णाङ्क २७, २०६२ वैशाख
फरकफरक मुर्दाघाटहरू
(२०६१ भदौ १५ गते इराकमा हत्या गरिएका बाह्रजना नेपालीको सम्झनामा)
आज एउटा कुसमाचार बोकेर
मरूभूमिबाट
सगरमाथाको टुप्पामा
झुल्कियो उही परिचित कालो सूर्य
कविताहरूको मृत्युमा
आज म सँगसँगै
शोक मनाएर सुतेको छ रात
किन उठाउनु उसलार्इ
विश्वासको सम्झौतापत्रमा
हस्ताक्षर गर्ने,
मसँग कुनै कलम छैन,
आर्यघाटको छेउमा उभिएर
लासहरूको आगो ताप्दै
जाडे मारिरहेछन् शाषकहरू ।
भोको पेट बोकेर
समुद्र तरेकाहरू
भयो ! अब खुसी हुँदै जन्मस्थल नआउनू,
अङ्गुर फलाउने विकासे नारा बाँडेर
अझै पनि शाषकहरू
विषालु गोली फल्ने
रूखहरू रोपिरहेछन्
हिजो जङ्गलबाट आएको थियो मीठो बतास
आज जङ्गलमै बन्दैछ सिंहासन
नयाँ बाली फलाउने खेतहरू
हिल्याउनै बाँकी छ
रोपाइँ गर्ने सर्जाम बटुल्नै बाँकी छ,
पहिलेपहिले पनि
फूल सुकेपछि आउँथ्यो तिहार
केही वर्ष भयो त्यो पनि आएन
यसपटक मार्नका लागि हामीले रोपेनौं फूलहरू
अब फूल लाउने छाती बोकेर नफर्कनू
आजमात्रै टेलिभिजनको पर्दामा
श्रममन्त्रीको अनुहार
हाँसिरहेको थियो ।
हामीले यसपटक
इराकको एक हल मरूभूमि
नेपाली रगतले भिजायौं,
तर कालो कोट भिरेर
सगरमाथालार्इ लक्ष्य गर्दै
इराकमा बास बसेर आउँदैछ
मृत्युको अर्को जुलुस
हामी यहीँ पनि खनिरहेछौं
रगतका कुवाहरू
मुर्दाघाट पनि आफ्नो र बिरानो हुन्छ
प्रिय र अप्रिय हुन्छ
मात्र यत्ति फरक हो
तिमी मरेको मुर्दाघाटभन्दा
हामी मर्ने मुर्दाघाट महान् छ
यहीँ छन् हाम्रा पुर्खाका चिहानहरू
मुर्दाघाट पनि आफ्नो र बिरानो हुन्छ ।
निर्झर १, २०६२ वैशाख
कसको जमिन ?
माटोमा नङ्ग्राहरू गाडेको पनि धेरै भयो
कान्लामाथि कहिल्यै उठेन स्वाभिमान्
हाम्रै पसिनाले आवाद बस्तीमा
एउटा भिजिलान्ते आदेश
चोर आवाज बोकेर
बसतीहरूमा छिर्छ र भन्छ
मेरो बाजेले आर्जेको जमिन ।
लाग्छ कहिलेकाहीँ
हाम्रै पाइताला तिम्रो होइन भन्देला कि ?
हाम्रै हात तिम्रो होइन भन्देला कि ?
हाम्रै टाउको तिम्रै होइन भन्देला कि ?
कहिलेसम्म टेकिरहन्छौं हामी ?
उसले मेरो भन्दै दागाधरेको जमिन,
बरू भन ! मङ्गलमान !
म सँगसँगै भन !
हाम्रो बाजेको कमाइ भन !
सप्रमाण भन !
अब हाम्रो धर्ती भन !
शताब्दीयौंदेखि बोकिरहेको छु
सार्वभौमसत्ता गुमेको टाउको
मेरो चेतनाको बारीमा
ऊ बनमारा रोप्छ
म युगौंदेखि चुप छु
अचेलभरि छाम्न थालेको छु पाइताला
हो, म आफैँ हुँ
तिमी पनि आफ्नो हात हेर मङ्गलमान,
तिमी आफैँ हौ
धोका होइन
सुँघ जमिनको माटो
सजिलै चिन्छौ पुर्खाको पसिना
त्यहाँ बलभद्रहरू छन्
कालु पाँडेहरू छन्
हाम्रा जिजुहरू छन्
खै त ! उसको पसिना ?
तर उही भनिरहेछ मेरो जमिन,
खै त ! उसको पसिना ?
बरू सोध, मङ्गलमान !
खै त ! उसको पसिना ?
तिमी देखाऊ आफ्ना पुर्खाको आलो पसिना
र भन ! मङ्गलमान
सप्रमाण भन !
अब यो धर्तीमा
हामीले आर्जेको हाम्रो जमिन भन !
अन्तर्बोध पूर्णाङ्क ३, ०६२ जेठ
सबै कुरा साँचो हुनेछ
सबै कुरा साँचो हुनेछ त्यसबेला,
बगरमा पल्टिएका
काला ढुङ्गाहरू बोकेर
घोडाहरू शिखर चढ्न खोज्नेछन्,
आकाशबाट चराहरू लड्नेछन्,
र, भ्यागुताहरू चराको प्वाँख टाँसेर
सिंहदरबारभित्र पस्नेछन्,
आजका मितिको टुकुचाको पानी अँजुलीमा उघाएर
शुद्धजलको बहस छेड्नेछन् पण्डितहरू,
बाघमाथि चढेर मृग
आफ्नो लक्ष्यको,
सुदूर यात्रा तय गर्नेछ,
लाटोकोसेराहरू,
घामको सुन्दरताको बखान गर्न
व्यासासनमा बस्नेछन्,
र, इतिहासको क्रुर नियति बोकेर
वर्तमान बगिरहनेछ
अनाथ रगतको बागमती ।
* * * *
हो, सबैकुरा साँचो हुनेछ त्यसबेला,
अस्पतालभित्र डाक्टरहरू
जीवित र मृत मान्छेहरू
छुट्याउन असमर्थ हुनेछन्,
वर्षाको भेलले,
देवीथान भत्किएको बेला
सिद्धान्त रक्षाका लागि
अदालतमा मुद्दा लड्नेछन्
निरीह राजनीतिज्ञहरू,
मेरो गाउँको निश्चल कुवामाथि
फेरि घोलिने छन्
एसिडका रङ्गीबिरङ्गी पोकाहरू,
हो, त्यसबेलासम्म
यो सब भइरहनेछ,
जबसम्म बग्ने छ–
हाम्रो रगतमा पहेँलो रङ्ग,
सबै कुरा सामान्य हुनेछ त्यसबेला
जबसम्म देखिने छ
हाम्रो आँखाको पर्दामा
कात्रोको जस्तो पहेँलो रङ्ग,
हो, त्यतिबेलासम्म
सबैकुरा साँचो हुनेछ ।
कलम, पूर्णाङ्क ४१/४२, २०६२ असार
ऊ बगर, खडेरी पर्खन्छ
ऊ बगर,
इतिहासको आदिम कथादेखि
खडेरीको यात्रा
सबैभन्दा पहिले
उसैको छातीबाट बस्तीतिर बुर्कुसी मार्छ
उसको यात्रामा बादल टेकिएकै छैन
उसको विश्वासमा शिखर कुल्चिएकै छैन
ऊ बगर,
बादलिएको आकाश फटाउन
सबै हुट्टिट्याउँहरूसँग
एक पर्म सहयोग माग्छ ।
* * * *
ढुङ्गाको साँघुरो कापबाट
उसको सुख्खा छातीमा
भतभती पोलिँदै निस्किएको छ भ्यागुतो
ऊ बगर,
आकाशतिर हेरेर खडेरीको कामना गर्छ
ढुङ्गाको प्वालबाट
सिबीचरो कराइरहेको छ
उसको छाती माथिबाट यात्रा गर्नेहरू भन्छन्
फेरि खडेरी पर्नुपर्छ
ऊ बगर,
उसकै टाउकोमाथि बास बसेर गाउँतिर हुट्टिट्याउँ पस्छ
र, मृत्युको सूचना दिन्छ ।
* * * *
बाढीले गैरीखेतहरू नकाटेको साल
उसको पात्रोमा ऊ
अशुभ घोषणा गर्छ,
ऊ बगर,
नयाँ जीवनको सहनार्इ
उसलार्इ अप्रिय लाग्छ
जब कतैबाट आउँछ चिसो बतास,
ऊ चिन्तामग्न हुन्छ,
ऊ बगर
निस्फिक्री घुम्न र कीराहरूको सिकार गर्न
बकुल्लाहरूलार्इ मन पर्छ,
ऊ बगर,
छेपाराहरूलार्इ मन पर्छ
उसको छातीका ढुङ्गाहरूमा घाम ताप्न ।
* * * *
परारै, एक नदि रगत पोखिएपछि
छेउकुना आबाद हुँदै गएको बगर
पोहोरको हिउँदे बाढीले फेरि काट्यो गैरीखेत,
ऊ बगर,
ऊसँग सम्भ्रान्त जीवनको सपना छैन
ऊसँग हरियो जीवनको विश्वास छैन ।
अक्षर, पूर्णाङ्क ५, २०६२ मंसीर
टुकुचा
मलाइ गनाएझैं
धेरैलार्इ गनाएको हुँदो हो
टुकुचाको पानी ।
टुकुचामा हिजो आज
जस्तोसुकै खुट्टा लगेर चोप
झनै फोहोर हुन्छ,
जस्तोसुकै प्राविधिक टाउको पखाल
झनै दुर्गन्धित हुन्छ,
कपडाहरू लगेर धोऊ
झनै मैलो हुन्छ,
अचेल टुकुचा
उहिले उहिलेको जस्तो छैन ।
इतिहासको कथाजस्तो
भएन अब टुकुचा,
धेरै भइसक्यो
कुमारी रगतका भ्रूणहरू
बगाउन थालेको छ ऊ,
बोरामा लासहरू कुहाउनु
मान्छेका टाउकाहरू दूषित बनाउनु
उसका योजनाका खाकाहरू हुन् ।
उहिले उहिले ऊ
आफ्ना किनारहरमा
किसानहरूसँगै खेल्थ्यो
हिलो माटो बोकेर
साँझ फर्कन्थ्यो घरमा,
सिंहदरबारबाट शाषित ऊ
प्रत्येक रात
किसानहरूका डबलीमा
आफ्नो पीडा गाउन मन पराउँथ्यो
जब ऊ समयसँगसँगै शाषक बन्यो
समयसँगसँगै गनाउँदै गयो ।
अचेल टुकुचा,
किसानहरूको सिनाज्याम्मे (रोपाइँ गर्दा गाउने गीत) सुन्दै
बागमतीतिर बग्दैन,
मान्छेहरूलार्इ नाक छोप्न लगाउँदै
सैनिक ब्यारेकतिर लुक्छ,
अचेल टुकुचा,
एक हल रोपाइँ गर्न
आफ्नो छेउमा बेखामानलार्इ बोलाउँदैन
एक हुल तस्करहरूलाइ
आलिसान महलहरू बनाउन
आफ्नो किनारतिर निम्त्याउँछ ।
अचेल टुकुचा,
उहिलेउहिलेको इतिहासजस्तो छैन
अचेल टुकुचा,
उहिलेउहिलेको जस्तो प्रिय छैन ।
मिर्मिरे, मासिक पूर्णाङ्क २४४, २०६२ पुस
टोप आतङ्क
हावाहुन्डरी चलेको यो बेला
इतिहासमा जस्तै
फेरि एउटा पागल
पागलखानाको चोर ढोकाबाट
खिया लागेको पुरानो टोप भिरेर
हाम्रो बस्तीतिर छिर्यो
हामी वर्तमानका पृष्ठहरूमा
यतिबेला लेखिरहेछौं
टोप आतङ्कको इतिहास ।
सुविधासम्म छ पागलखाना
सबै चीजहरू छन् त्यहाँभित्र
पागलखानाको चारदिबार
युरोपभन्दा सम्पन्न छ
अमेरिकाभन्दा सम्पन्न छ
धेरै वर्षपछि
पागलहरूको एउटा नायक
खिया लागेको प्रिय आदिम टोप बोकेर
चोर ढोकाबाट लुसुक्क निस्कियो
चारदिबारबाट ऊ बाहिर आएपछि
यतिबेला गाउँ आतङ्कित छ
सहर आतङ्कित छ ।
उसको टोप आतङ्क !
यतिबेला सहर हुँदै गाउँ पसेको छ
सहर निरास छ टोप आतङ्कले
संसाँझै बनद छन् क्लबहरू
पाँचतारे होटलहरू
सपिङ कम्प्लेक्सहरू
अचेल गाउँ
टोप आतङ्कले त्रस्त छ
र, सहर मध्यान्ह नहुँदै
टोप आतङ्कको विरोधमा जुट्छ
हावाहुन्डरी चलेको यो बेला
पागलखानाबाट निस्केर
फेरि एउटा पागल
हावाका झोक्काहरूले
भुर्इँमा झार्न खोजिरहेको
र, रगत लत्पतिएको
एउटा आदिम टोप भिरेर
हाम्रो बस्तीमा निस्केको छ ।
खिया परेको आदिम टोपबाट
चुहिरहेछन् रगतका थोपाहरू
विरूप छ बौलाहाको अनुहार
उसका शासनहरू
लासको सङ्ख्याले
सफलता नापिरहेछन्
तर विना शर्म टोप लगाइरहेछ ऊ
इतिहासमा धेरै पटक
हावाका झोक्काहरूले
भुर्इँमा खसाएर
कुच्चिइसकेको एउटा आदिम टोप भिरेर
हाम्रो बस्तीतिर छिरेको छ
फेरि अर्को एउटा पागल ।
हामी वर्तमानका पृष्ठहरूमा
यतिबेला लेखिरहेछौं
टोप आतङ्कको यतिहास ।
नागार्जुन, पूर्णाङ्क १३, २०६२ पुस
बाँझो जमिन र हलीहरू
हामो बाँझो बारीमा
लोकतन्त्रको खेत जोत्ने
एक हुल हलीहरू
हाम्रो बस्तीबाट
आज राति सुटुक्क भागे
उनीहरूको पलायनपछि
खेत जोत्ने हामीहरू
एकछिन सुस्ताएर बसेका छौं
बाँझो जमिनको छेउमा,
भोकाएका छन्
लोकतन्त्रको खेत जोत्ने गोरूहरू,
उनीहरू घाँस काट्ने कुरा गर्थे
बेंसीबाट पराल खेप्ने कुरा गर्थे
तर आज राति,
उनीहरू सुटुक्क भागे
हामी फेरि सोचिरहेका छौं,
किन भागे उनीहरू ?
* * * *
बीच बस्तीको यो बाँझो जमिन
हामीले नजोत्ने हो भने
यहीँ फलिरहनेछन्
प्रवीणहरूलार्इ मार्ने
विषका काला फलहरू
एकातिर हरदम बस्तीमा सल्किरहने छ भोकको डढेलो
अर्कातिर,
यहीँ जमिनमा लडिरहनेछन्
अघाएर अजिङ्गरजस्ता मान्छेहरू
बाँझो जमिन आबाद हुने बेलामा
यता हराइरहेछन् हलीहरू
उज्यालो हुने बेलामा
बस्तीबाट जसरी भाग्छन् हुचिलहरू
किन हराए हलीहरू ?
* * * *
भोलि बिहानको मिर्मिरे उज्यालोमा
हामी देख्न चाहन्छौं
हाम्रो यो जीर्ण गोठघरको
घमाइलो आँगनमा
फेरि आउनेछन् नयाँ नयाँ हलीहरू
हामी स्वागत गर्छौं
र, फेरि सँगै जोत्नेछौं
विषमात्र फल्ने,
युगौंदेखिको उही चर्चित बाँझो जमिन ।
साथी मासिक पूर्णाङ्क ४३, २०६२ चैत, काठमाडौं
अचेल मान्छेहरू
(सहिद बिजय ढकाल ‘विश्वास’ को स्मृतिमा)
अचेल मान्छेहरू
साम्मीको मैदानमा
एउटा गुराँस हरायो भन्छन्
टाढाटाढा गाउँका मान्छेहरू
गुराँसको बास त्यहीँसम्म पुगेको कुरा गर्छन्
मान्छेहरू अचेल
साम्मीको मैदानमा
एउटा गुराँस हरायो भन्छन्
मैले दरबारको गमलामा फुलेको
धतुरोजस्तो फूल देखेको छु
तर ऊ धर्तीमा फुलेको फूल
कसैले गोडमेल नगरेको
कसैले पानी नहालेको
कुनै मालीले हेरचाह नगरेको
ऊ गुराँस फूल !
हावाहुण्डरीको बीच फक्रेको
खडेरी सँगसँगै जुधेको
अचेल टाढाटाढाका मान्छेहरू भन्छन्
साम्मीको जङ्गलमा हराएको एउटा गुराँस
परपरसम्म बास्न छर्छ
अचेल मान्छेहरू साम्मीको मेदानमा
एउटा गुराँस हरायो भन्छन् ।
गुराँस फूल !
जब तिम्रो सपनालार्इ
सन्तानहरूले बिपनामा छाम्छन्
तिमी त्यसबेला खुबै खुसी हुनू
हामीले नदेखे पनि
विजयोत्सव मनाउनू
तिमी त्यतिबेला
रातो माछापुछ्रे भएर हाँस्नू
गुराँस फूल
तिम्रो बेगवान यात्रालाइ
मेरो सलाम !
मिथक कथाजस्तै
बच्चाहरूले सुनाउँदै जानेछन्
यो कथा पछिसम्म
पुस्तापुस्ताको अन्तरालपछिसम्म
त्यसबेला पनि मान्छेहरू
साम्मीको मैदानमा
एउटा गुराँस हरायो भन्छन् ।
विजय शब्द बिम्ब (कविता सङ्कलन, २०६३)
उनीहरूले सोचेका भए …
रोक्नेहरू
रोक्न खोजिरहुन् गतिलाइ,
एउटा दुष्ट डफ्फालाइ
एकराते मेलामा मताएर
धिक्कार्न लगाइरहुन् आगतलाइ,
नयाँ शताब्दीसँगै
कलिलो घाम
रातो चेतना बोकेर छिप्पिँदै छ,
उसको गलामा
हरदिन माला झुण्ड्याएर
अब हामी
आदिम युग बाँच्न सक्दैनौं,
इतिहासले बोकेको एउटा गलगाँड
यो कुइनेटोबाट
अब हामी अगाडि बोक्न सक्दैनौं
खुनी पञ्जा उठाएर
उसले जति नै विद्रोह गरोस्
अब हामी
वर्षैभरि कुकुरतिहार मनाउन सक्दैनौं ।
पुरोहितहरू,
तिमीलार्इ तुलसीको मोठमा आस्था छ भने
यसले तिम्रो आँखैअगाडि
हाक्काहाक्की पिसाब गर्छ
यसले तिम्रो आस्थाको रखबारी गर्दैन,
आफूले मनाएको कुकुरतिहार
सन्तानहरूका निम्ति
अथाह अपराध हुनेछ,
बोझले किच्चिनेछन् बस्तीहरू
अब जिजुहरू
यसैगरी पछुताउनेछन्,
बरू प्रत्येक वर्ष
दुइ वर्ष
वा पाँच वर्षमा
कुदाइरहेको भए हुन्थ्यो
लिगलिगकोटमा नयाँनयाँ दौडबाजहरू
हामी नौला चन्द्रमाहरू छोइरहन्थ्यौं
सुत्केरी आमाले,
काखबाटै छोरो गुमाउनु पर्दैनथ्यो
निरीह बाबुले
मध्य दिउँसै सेतीमा
जिउँदै छोरी बगाउनु पर्दैनथ्यो
आफ्नै पसिनाले आवाद बस्तीमा
शरणार्थीझैं
रहर मरेका जिन्दगीहरू बाँच्नु पर्दैनथ्यो,
एकआपसमा
समानताको कुरा गर्दा
अपराधीको नाममा
सोत्राको फायलमा प्रतिबादी बन्नु पर्दैनथ्यो
खुनी पञ्जा उठाएर
उसले जति नै विद्रोह गरोस्
अब हामी
वर्षैभरि कुकुरतिहार मनाउन सक्दैनौं ।
भानु द्वैमासिक पूर्णाङ्क ९४, साउन २०६३
भोलिको तस्वीर
भित्तामा सबै तस्वीरहरू छन्
मार्क्स छन्
बुद्ध छन्
गान्धी छन्
र, छन् तस्वीरहरू
गाउँमा एक्लो जीवन बाँचिरहेका
बाबुआमाहरूका
तस्वीरमुनिको सोकेसमा
ड्युटीफ्रीका ब्ल्याकलेबलहरू छन्
चाँदीका रिकापीहरू
र लन्डनबाट आयातित
ग्लासका सिम्बोलहरू
सहरको घरमा ।
* * * *
प्रत्येक साँझ केही मान्छेहरू
धमिलो विवेक बोकेर
रक्सी र चिकेनरोस्टसँगै
उकपटक सबै तस्वीरहरू हेर्छन्
फेरि हेर्छन् बाबुआमाको तस्वीर
र, टोलाउँछन् उकछिन,
तस्वीरमा कुनै बासन छैन
पढ्न पठाउन गुन्द्रुक हालेको हातको,
मकै सामलको रङ्ग हुँदेन त्यहाँ
वर्षौं भइसक्यो
झुन्डिरहेको छ तस्वीर
रङ्गहीन तस्वीर
सहरको भित्तामा ।
* * * *
बाबुको पालामा
नजिकै खटियामा खोकिरहेका हुन्थे हजुरबा
तर भित्तामा हुँदैनथ्यो उनको तस्वीर,
यतिबेला बाबु
आधारातको निरवतालार्इ चिर्दै
सुकेनास खोकिरहेका छन् गाउँमा
र प्रत्येक कुकुरको भुकाइसँगै आमा
त्रासलार्इ पोल्टामा हालेर
अँध्यारोलार्इ अँगालो मारिरहेकी छन्
तर दशकौंअघिको
उनीहरूको तस्वीर
सहरको एउटा भित्तामा
सहरसँगै सुरक्षित छ
उता गाउँसँगै असुरक्षित छन्
बाबु आमाहरू,
म यतिबेला सोचिरहेछु नयाँ भोलि
हाम्रा सन्तानको पालामा
हामी त पक्कै हुँदैनौं खटियामा
तर टाँगिन्छौं कि टाँगिदैनौं
तस्वीर बनेर भित्तामा
भोलि के होला ?
हिजो मान्छेलार्इ प्रेम गर्थे मान्छेहरू
अहिले सहरमा
तस्वीरलार्इ प्रेम गर्छन्
मान्छेहरू
हाम्रा सन्तानको पालामा
भोलि के होला ?
दोभान त्रैमासिक, २०६३ साउन
भोलि
भाइहरू लडेको चिनो
रगतले कट्कटिएको थोत्रो कमेज सिएर
एउटा नयाँ झण्डा बनाउने,
त्यही झण्डा बोकेर
विजयको जुलुस निकाल्ने,
सन्तान गुमाएका आमाहरूको
च्यातिएको मन
विजयको धागोले सिउने,
गैरीखेत लडेर
मर्न लागेका बिरूवाहरूमा
विश्वासको एक कुलो पानी हाल्ने,
आज मक्किएका बाटाहरू बाल्ने,
नयाँ भोलिका लागि
आज मर्नेहरू भोलिका लागि बाँच्ने,
आज हामी भोलिका लागि बाँच्ने ।
* * *
आव योजना कोर्ने
भोलिका लागि,
हामी त्यो दिन पक्कै त्यसै पाउने छैनौं
ती दिन ल्याउने ताराहरूको
बलिदानको गाथा गाउने,
स्कुलका साना नानीहरूलाइ
नयाँ गीत सिकाउने,
बाटामा थुप्रै ढुङ्हरू छन्
हामी ठाउँकुठाउँ लडेका छौं,
तिनीहरूलाइ फुटाएर सम्याउने,
आज भोलिका लागि
कष्टको ज्यानमारा उकालो हिँड्ने,
दशकौंदेखि हामीलाइ पछ्याइरहेका
नयाँ आवाजहरू लिएर
आज नयाँ योजना बनाउने
हामी भोलि नयाँ दिन बनाउने ।
* * *
हामी भोलि,
घरको बेथिति सबै मिलाउने,
वरिपरिका फोहोरहरू जलाउने,
शताब्दीयौंदेखि
हामी सबैको घाँटीमा झुण्डिएको छ
काउछोको माला
बस्तीको चौतारो खोजेर
त्यसको थुप्रोमा डढेलो सल्काउने,
र, हामी नयाँनयाँ चन्द्रमा छुने
हामी भोलि नयाँ नेपाल जन्माउने ।
* * *
नौलो बिहानी मासिक, वर्ष ९ अङ्क ४, २०६३ असोज
म खोज्दैछु अर्को अमलेखगन्ज
फेरि गर्नु छ अमलेख
केही टाउकाहरूलाइ
एउटा नयाँ ठाउँ खोज्दैछु,
यो शताब्दीको
अर्को अमलेखगन्ज ।
मेरो बाटोमा काँडेतार तानिरहन्छन् उनीहरू
फगत उनीहरूको काम त्यत्ति हो,
ती टाउकाहरूलार्इ
नयाँ युगको जून स्वीकार्य छैन
ती मनहरूलार्इ
समानताको आकाशमा विश्वास छैन,
मलार्इ फोहोर आहालतिर दिशानिर्देश गर्नु
उनीहरूको कर्तव्य हो,
मेरा अघिल्तिर उनीहरू
कहिले रातो पर्दामा,
कहिले पहेँलो पर्दामा,
कहिले आफ्नो अनुहार लुकाएर देखापर्छन्,
मसँग अब एउटा बिकल्प छ
म एउटा नयाँ ठाउँ खोज्दैछ
यो शताब्दीको अर्को अमलेखगन्ज ।
हिजो खोजिएको अमलेखगन्ज
स्वतन्त्रताका लागि
आशक्त मनहरूको थियो,
अहिले मैले खोज्दै गरेको अमलेखगन्ज
दास बन्न आशक्त मनहरूका लागि हो
हामीले नजिकैबाट हेर्न नसकेको
क्रमशः भत्किरहेको
सहरको माझमा
उहिल्यैदेखि उभिएको
पूरानो एउटा भूतघरलाइ
आफ्नो आस्था ठानेर
केही टाउकाहरू
प्रदूषण बाँडिरहेका छन्
र, अघि बढिरहेको घडीको सुर्इलाइ
सिक्रीले बाँधेर
पछिल्तिर तानिरहेका छन्
म यतिबेला खोज्दैछु
तिनै टाउकाहरूका लागि
एउटा नयाँ अमलेखगन्ज ।
जनादेश साप्ताहिक, वर्ष १६ अङ्क ४, २०६३ मंसीर
सिंहदरबार
मलाइ,
सिंहदरबार र जादुघर
उस्तैउस्तै लाग्छ ।
* * *
सहिदको केसबाट बनेको
एउटा बख्खु ओढेर
उनीहरू सिंहदरबार पसे
यतिबेला म,
त्रस्त आँखाले
सिंहदरबारको गेटमा हेरिरहेको छु
हिजोझैं,
अब उनीहरू फर्कँदा
ब्वाँसोको छाला ओढ्छन् कि ओढ्दैनन् ?
अचेल कति फेरियो सिंहदरबार
हाम्रो गाउँ र बस्तीहरू सँगसँगै
म उसको चलनसँग त्रस्त छु ।
* * *
सिंहदरबार सहरमा छ
उसको शक्तिसँग
आजित छ मेरो गाउँ,
उ नुन बोक्ने ढाकर दिएर
एउटा नाइके सिंहदरबार पठाउँछ
नाइके ढाकरमा सुन बोकेर
सिंहदरबारको छेउमै बास बस्छ
मेरो गाउँ,
अनिकालको रासन खेप्न
एउटा बोरा दिएर
अर्को नाइके सिंहदरबार पठाउँछ
सिंहदरबार, उसको टाउकोको मोल गर्छ
नाइके सिंहदरबारको छेउतिरै थात जोड्छ
मैले सुन्दै आएको र
इतिहासमा पढ्दै आएको सिंहदरबार
एउटा कुशल जादुघर हो
त्यहाँभित्र पुगेपछि
मान्छेको रङ्ग फेरिन्छ
स्वभाव फेरिन्छ
अर्थात् ऊ सिङ्गै फेरिन्छ ।
* * *
मलार्इ
सिंहदरबार र जादुघर
उस्तैउस्तै लाग्छ ।
मधुपर्क मासिक, २०६३ पुस
समय
एकपछि अर्को
प्वाँस खसाउँदै
एउटा निरीह परेवा
घुर्मैलो आकाशतिर
अपत्यारिलो बेग हानिरहेको छ,
ऊ जतिजति टाढा जान्छ
म रङ्गहीन देख्छु उसलाइ
मेरै अघिल्तिर
ऊ सँगसँगै
समय पनि उडिरहेको छ ।
उसले गन्तव्यमा पुग्न
मरूभूमिभन्दा लामो यात्रा पार गर्नुपर्ने छ,
सगरमाथाभन्दा अग्लो विश्वास
नाघेर जानुपर्ने छ
चिलले झैं आँट गर्यो
एउटा परेवाले
र, अपत्यारिलो बेग हान्यो
ऊ सँगसँगै
सहरको गजुरबाट उडेको छ समय
तर ऊ गाउँ पुग्छ कि पुग्दैन
ससङ्कित आँखाहरू
थैलीमा सिउरेर
निरीह परेवाका लागि
एकमानो चारो साँचेर पर्खिरहेका छन्
उदास दलानमा टुक्रुक्क बसेर
मेरा गाउँलेहरू ।
एकपछि अर्को प्वाँख खसाउँदै
सहरबाट उडेको समय
गाउँ पुग्छ कि पुग्दैन
म पनि,
उही पुरानो सातु बोकेको झोलामा
केही मुठी चारो सँगालेर
भोलि बिहानको फजेरीमा
गाउँतिर जाँदैछु
भाले बास्नुभन्दा अगाडि
म भोलि बिहानै
नयाँ समयको स्वागतमा
गाउँ जाँदैछु ।
अग्रगति साप्ताहिक, वर्ष १, अङ्क १७, २०६३ पुस
वनफूल र सपना
(सहित सेतू सुनारको* स्मृतिमा)
म वनफूल,
युगौंदेखि,
गरिबी र अपमानको हिउँले
धेरै ठाउँमा डामिएका छन्
मेरा फूलका पत्रहरू
सभ्यताको जँघारमा
घाइते भएर म
धेरैपटक लडेकी छु,
अपमानित भएरै
मैले पनि युगलार्इ नबोकेको भए
हामी सबै मिलेर चन्द्रमा कसरी छुन्थ्यौं ?
ठिहिर्याउने वर्तमानमा बाँचेर
मैले सबैलार्इ
उक पाखो घाम ताप्न बोलाएकी हुँ,
म सेतू सुनार !
हामी सबैभन्दा टाढा
मेरो अर्को कुनै सपना छैन ।
मेरा पिता पुर्खाले
खाडलमाथिको जमिन देखेनन्
मैले खाडल माथिको जमीन टेकिनँ
म सेतू सुनार !
मैले खाडलमाथि उठ्न
बलिदानको एउटा भर्याङ लाएँ
हामी धेरैले उचालेको
नयाँ यत्त्राको एउटा साइतमा
मैले पनि अघिल्तिर पाइला राखेँ,
मलार्इ थोपाको शक्तिसँग विश्वास छ
मलार्इ घामको बासनासँग विश्वास छ
मलार्इ हावाको गतिसँग विश्वास छ
म सेतू सुनार !
मलार्इ समानताको भोलिसँग विश्वास छ
म तपार्इँहरूजस्तै हो,
मलार्इ बगैंचाका फूलहरूसँग
अलिकति गुनासो छ ।
प्रिय आफन्तहरू !
भोलिको समयलार्इ
बेलाबेलामा सम्झाइरहनु
मैले रोपेको बिरूवामा
फेरि झुन्डिरहनुहुँदैन कालीपोकेहरू,
मेरो यात्रामा
कसैले कुनै शोकगीत नगाउनू
मेरा साना सन्तानहरूलार्इ
बुझ्ने भएपछि सुनाइदिनू
तिम्रा निला आँखाहरूको
प्यारो अनुरोध पूरा गर्न
ऊ सागर हिँडेकी छ,
मसँग लोभको कुनै दरबार छैन
म वनफूल !
मलार्इ बगैंचाका फूलहरूसँग
अलिकति गुनासो छ ।
मेरा पुर्खाले,
गोडमेल गर्दा नदेखेको एउटा झार
झ्याँगिएर विषबृक्ष भएछ,
त्यो हल्किएको देखेर
म क्रोधले आहत भएँ
म अतितसँग क्रुद्ध भएँ
म सेतू सुनार !
मैले खाडलमाथि उठ्न
बलिदानको एउटा भर्याङ लाएँ
प्रिय आफन्तहरू !
म जङ्गली फूल !
म सेतू सुनार !
तपार्इंहरूभन्दा टाढा
मेरो अर्को कुनै सपना छैन ।
*जनआन्दोलनका क्रममा २०६३ वैशाख ४ गते नेपालगन्जको तत्कालीन ज्ञानेन्द्र चोकमा गोली लागि मृत्यु भएकी सहीद । पछि आन्दोलनकारीले ज्ञानेन्द्र चोकलार्इ सहीद सेतू वि.क. चोकको रूपमा नामाकरण गरेका थिए ।)
हाम्रो जलजला मासिक, पूर्णाङ्क ११, २०६३ पुस
उदयपुर
बूढो लौरो टेकेर
भौंतारिने एउटा पुरानो जमिनदार जस्तो
शान छ / मान छैन
इतिहास छ / भरोसा छैन
जब बिहानैको मिर्मिरेमा
हलगोरूसँगै गुन्टा कसेर
चुरे कट्छन् मान्छेहरू
ऊ बाँझो महाभारतको
बनमारा घारीतिर लुक्छ
बूढो ! उदयपुर ।
कुहिरोको सिरक ओढेर
स्वर्ग पुग्ने सपना देखेका
केही बुढा पहाडहरू छन्
सम्पत्तिको गफ लडाएर
गरिबी बाँचिरहेका
निन्याउरा नदीहरू छन्
ब्रिटिस लाहुरेलार्इ
वैंशको सम्झना दिलाउने
पुराना कोट र टोपहरू झैं
उदयपुरगढी र चौदण्डीहरू छन्
छन् केही छन्
राजनितको नाममा
शक्तिको नयाँ हुन्डरीसँगै
पात झैं उड्न सक्ने नेताहरू छन्
छन् अझै छन्
पञ्चायतलार्इ जिताएर बाँकी रहेका
अलिकति छत्तीससाले रूखहरू छन्
भोट दिँदादिँदा छिया परिसकेका
असंख्य हातहरू छन्
छन् अलिअलि बाँकी नै छन्
द्वापरयुग पर्खिएका
केही मान्छेहरू छन्
देखिएका केही छन्
नदेखिएका धेरै छन्
उसको नागरिकतामा
काठमाडौं बाँचिरहेछन् मान्छेहरू
तर ऊ नागरिकतामा
काठमाडौं भएर कहिल्यै बाँचेन
भन्छ ! म स्वाभिमानको शीर हुँ
र, ङिच्च हाँस्छ
पायरियाले थोत्रिएका पुराना दाँतहरू ।
युगौंदेखि पर्खिरहेको छ ऊ
एउटा न्यानो सूर्य
थकित आँखाहरू बोकेर
अझै पर्खिन छाडेको छैन
कुहिरो बोक्ने डाँडाबाट
आस्थाको एउटा नयाँ सूर्योदय
ऊ पर्खिरहेको छ
अहिलेसम्म नउदाएको सूर्योदय
गरिमा वर्ष २५, पूर्णाङ्क २९०, २०६३ माघ
(स्रोत : Writer’s Blog)
