जीवन–गुरु जो गुलाब रोपिरहन्छ

~मिनु श्रेष्ठ~

‘जब यी फूलहरू फुल्लान् तब मलाई सम्झिनू र केटाकेटीहरूलाई सुनाइदिनू कि फूल जीवनको प्रतीक हो । भनिदिनू जीवन फूलजस्तै हुनुपर्छ । यसका लागि लागूपदार्थबाट टाढै बस ।’

नारायणम्ले लेखेका यी हरफ पढिरहँदा बाहिर सिमसिम पानी पर्दै थियो । आकासमा बादल थिएन । कञ्चनजंघाको काख अर्धगोलाकार सप्तरंगी ईन्द्रेणीले मोहक देखिन्थ्यो । लाग्छ, घाम र पानीको बिहे हुँदैछ । ईन्द्रेणीको रंगमा दुलही सिंगारिदै छ । मलाई लाग्यो, जीवन पनि ईन्दे्रणीजस्तै हुन्छ । सप्तरंगी । यसलाई निष्कलंक राख्नुपर्छ । यही नै नारायणम्को शिक्षा हो ।

मैले गत जुनमा पहिलोपटक नारायणम्लाई देखे । ऊ नाम्चीबजार छिर्ने सडकको दायाँबाँया फूलहरू रोप्न तल्लीन थियो । बिहानै उठ्थ्यो र अबेरसम्म फूलहरु स्याहाथ्र्यो । ऊ फकिरजस्तो थियो । जीवनमा बाँकी कुनै मोह नभएजस्तो तृप्त । तर आँखाका कुनामा पीडाका अनन्त पत्रहरू थिए । कुनै ग्रिक कविजस्तो उसको अनुहारलाई हेरेर मान्छेहरू विभिन्न अनुमान लगाउँथे ।

भन्थे, यो पागल हो ।

कोही उसलाई कवि ठान्थे । कोही विन्दास प्रेमी ।

खासमा ऊ के हो, कसैलाई थाहा थिएन ।

मान्छेहरू ऊसँग बोल्न पनि संकोच मान्थे ।

उसको बारेमा मेरो कुनै धारणा थिएन । थोरै जिज्ञासा थियो । तर ऊ काममा नै मग्न भेटिन्थ्यो कि बिथोल्न मनले मानेन । कलाकारले मूर्ति कुँदेझैं ऊ माटो मिलाउँथ्यो र कुनै नवजात शिशुलाई आमाले कोक्रामा  सुताएझैं सपक्क गुलाबको बिरुवा रोप्थ्यो ।

एकदिन म मर्निङवाकमा थिए । उ फूलका बिरुवाहरू समेल्दै रहेछ । हिजो रोपेका फूलहरू कसैले उखेलिदिएछ । त्यसैको पीडामा ऊ एक्लै बरबराउँदै थियो । त्यो दिन मैले फूलहरू समेल्न सघाए । यसरी उसको र मेरो बोलचाल सुरु भयो ।

उसले नाम नारायणम् भन्यो । उमेर सोधिन, सायद ५५ वर्षजति होला । घर उडिसा । उसले अरु धेरै परिचय दिएन । उ नाम्ची आउनेजाने सडकलाई फूलहरूले सिंगार्न चाहन्थ्यो । जीवनलाई फूलजस्तै बनाउन चाहन्थ्यो । ऊ फूलहरूको सपना देख्ने माली थियो ।

परिचय भएको तेस्रो दिन मैले उसलाई चियाको लागि निम्ता दिए ।

ऊ समयभन्दा ५ मिनेट अगाडि नै आयो । मेरो घरको बार्दलीमा फुलेका फूलहरू हेर्याे । फूलहरूलाई सुमसुम्यायो । नयाँ फुलहरू रोप्न सिफारिस गर्याे । म भने उसकै बारेमा जान्न चाहन्थे ।

के गर्नुहुन्छ मेरो बारेमा जानेर ?

मैले गर्ने केही पनि थिएन । भनिदिएँ, जान्न चाहन्छु बस् ।

उसले कुरा सुरु गर्यो । उसको ४ जनाको परिवार थियो । ऊ कलेजमा बोटानी पढाउँथ्यो । श्रीमती परम्परागत दक्षिण भारतीय कलाको अनुसन्धान गर्थिन् । परम्परागत पेन्टिङ किन्नेबेच्ने उनको अतिरिक्त पेशा थियो । छोरा र छोरी कलेज पढ्थे । अध्यायन, अनुसन्धान, व्यापार र देशीविदेशी मित्रहरूसँग सत्संग । जीवन सुखी थियो ।

एकजना अल्जेरियाली नागरिक उनीहरूको पारिवारिक मित्र थियो । ऊ पेन्टिङको नियमित ग्राहक । वर्षमा ३ महिना भारतका विभिन्न सहर घुम्थ्यो । पेन्टिङ किन्थ्यो । भन्थ्यो, भारतसँग प्रेम छ । उसले नारायणम्का छोराछोरीलाई पनि खुब माया गथ्र्यो ।

सन् २००८ को जाडो बिदामा ऊ कतै घुम्न जाने भयो । उसले नारायणम्का छोराछोरीलाई पनि सँगै लैजाने स्वीकृति माग्यो । तीनजना एकमहिने पर्यटनमा निस्किए । एक महिनापछि नानीहरू आए तर ऊ आएन । नानीहरू दुब्ला, पातला र रोगीजस्ता देखिन्थे । के भएको हो ?

नारायणम् दम्पतीले उनीहरूलाई अस्पताल लगे । थाहा लाग्यो, उनीहरू लागूपदार्थको दुव्र्यसयनमा फसेका रहेछन् ।

यो सब बताइरहँदा नारायणम्का आँखामा पीडा झल्कियो । भन्यो, ‘त्यो दिन हामीलाई आफ्नो आकास खसेझै भयो । रातभरि रोयांै । आफ्नै भाग्यलाई गाली गर्यांै ।’

गल्ती कहाँनेरि भयो, खोज्न थाल्यांै । खासमा हामीले त्यो खैरेलाई धेरै विश्वास गरेछौं । नानीहरूलाई असीमित स्वतन्त्रता दिएछौं । तर मायाले बाँध्न सकेनछांै । उनीहरूलाई आधुनिक सभ्यता त सिकायांै तर जीवनको महत्व सिकाएनांै ।

यसो भन्दा नारायणम्को आँखामा आँसु छचल्कियो ।

आफ्नो गल्तीको प्रायश्चितका लागी छोरीले अस्पतालको झ्यालबाट हाम फालेर आत्महत्या गरी । छोरामा एचआइभी एड्स देखियो । दुई वर्षपछि ऊ पनि मर्याे । यतिले मात्र हाम्रो दुर्भाग्य टरेन । पेन्टिङको फ्रेमभित्र लुकाएर अल्जेरियनले लागूपदार्थ ओसारपसार गर्दो रहेछ । मेरी श्रीमती अन्जानमै लागूऔषध कारोबारको अभियोगमा जेल गइन् । म एक्लो भएँ ।

यो सबै सुनाइरहँदा ऊ झण्डैझण्डै रोएको थियो । त्यो दिन उ विदावारी पनि नभई हिँड्यो ।

उसको कथाले मेरो परिवारलाई छोयो । बिस्तारै ऊ हाम्रो परिवारकै मित्र बन्यो । हामी उसलाई घरमै बोलाउथ्यांै । मेरो छोरासँग उसको दोस्ती जम्यो । उसले छोरालाई जीवनका अनुभवहरुरू सुनाउँथ्यो । लागूपदार्थको दुष्परिणाम बताउँथ्यो । बताउँथ्यो समाजका अनेकौं असंगति र जटिलताहरू ।
यिनै जटिलताबाट मुक्ति खोज्दै उ सिक्किम आइपुग्यो । बोटानिस्ट भएका कारण उसलाई फूलहरूमा चाख थियो । यसैले आफ्ना नानीहरूको सम्झनामा उसले हजारांै फूलहरू रोप्ने संकल्प गर्याे ।

जीवन जिउने यो उसको आफ्नै तरिका थियो । ऊ आफ्ना सन्तानलाई असाध्यै माया गथ्र्यो ।

ऊ भन्थ्यो, लागूपदार्थ सामाजिक रोग हो । अपराधीहरू आफन्त, साथीभाइ जो पनि हुन सक्छन् । लहैलहैमा यसको फन्दामा परिन्छ । सुरुमा रमाइलो होला तर बिस्तारै यसले जीवन नष्ट गर्दै लैजान्छ । लागूपदार्थले व्यक्तिमात्र नभई परिवार र समाजलाई नै बर्बाद बनाउँछ । त्यसो त दुव्र्यसनमा फसेकाहरूलाई मायाले समाल्न सकिन्छ । पुनस्र्थापना केन्द्रबाट पनि उपचार सम्भव छ । तर रोगीमा आत्ममल चाहिछ ।

ऊ लागूपदार्थमुक्त समाज बनाउन चाहन्थ्यो ।

ऊ जीवनको शिक्षा दिने गुरु थियो । केटाकेटीलाई जीवन अझ महत्वपूर्ण बनाउन प्रेरित गथ्र्यो । यही शिक्षा फैलाउन ऊ पुनस्र्थापना केन्द्र खोल्न चाहान्थ्यो । यस्तो केन्द्र जाँहा योग, साधना, जीवनको अनुपम सौन्दर्यबोध र प्रेमबाट दुव्र्यसनमा फसेकाहरूको उपचार होस् ।

हामीले पनि उसको मिसनमा सहयोग गर्ने वचन दियांै ।

नारायणम् भन्थ्यो, जब उसले रोपेका गुलाबहरू फुल्नेछन्, तब नानीहरूले जीवनको महत्व सम्झिनेछन् । हामीभन्दा हाम्रा केटाकेटीहरु असल हुनपर्छ । अनि मात्र संसार अझ राम्रो हुन्छ । नानीहरूलाई असल बनाउन उनीहरूलाई कुलतबाट बचाउनुपर्छ । यसका लागि व्यक्ति स्वयं, अभिभावक, विद्यालय, समाज र सरकारले धेरै काम गर्नुपर्छ ।

सेप्टेम्बर अन्तिम हप्तादेखि ऊ नाम्चीमा देखिएन । एक महिनापछि एक दिन उसको चिठी आयो । उसले लेखेछ, उसकी श्रीमती जेलमुक्त भई । उनीहरू दुवैजना अहिले सँगै छन् र आफ्नै गाउँमा फूलहरू रोप्दैछन् । अर्को वर्ष उनीहरू पुनस्र्थापना केन्द्रको जग हाल्नेछन् ।

पत्रमा उसले सपरिवार आउन निम्ता दिएको थियो ।

अर्को वर्ष हामी नारायणम् दम्पतीलाई भेट्न जाँदैछौ । हामीसँग छोराछोरीहरू पनि जाने भएका छन् । मेरो छोरा भन्छ, ऊ २ वर्ष उनीहरूसँगै दुव्र्यसनबिरुद्ध अभियानमा लाग्नेछ । छोराको यो संकल्पले मलाई धेरै खुसी दियो । मैले मनमनै नारायणम्लाई धन्यवाद दिए ।

सायद यतिबेला ऊ पनि हाँसिरहेको होला ।

(कथाकार श्रेष्ठ सिक्किममा बस्छिन् ।)

(श्रोत:- Setopati)