~शर्मिला खड्का दाहाल~
म यो सडकमा हिँडिरहेको छु । सडकलाई सडक हुनुको बोध गराइरहेको छु । यो सडक पनि मजस्तै छ । एकछिनमा एउटा ट्याक्टर आउँछ । उसले सडकको छातीमात्र चिर्दैन, प्रशस्त धूलो पनि उडाएर जान्छ । त्यसमा म पनि हिस्सेदार बन्छु । यसरी हिउँदमा धूलो खानु र वषामा हिलो खानु यो सडकको नियति बनेको छ- मेरो भाग्यजस्तै । सडक धेरै लामो बगेको छ, मेरो जीवनको बगाइजस्तै । सडकको प्रस्थानबिन्दुमा सडकको बारेमा यसरी परिचय दिइएको छ – शान्तिमार्ग-२ किलोमिटर ।
सडकको प्रस्थानबिन्दुमा दिइएको परिचयजस्तै मेरो जीवनको पूर्वाद्घमा यसरी परिचय दिइएको थियो -शान्ति अब ठूली भई, शान्तिका जामा छोटा हुन थाले, शान्तिका हिमालचुली उम्रन थाले, शान्तिको बिहे गर्ने बेला भइसक्यो ।’
यी मेरा परिचयात्मक अभिव्यक्ति थिए- जीवनका पूर्वार्द्घका । मैले बारम्बार बिहे शब्दसँग साक्षात्कार हुनुपथ्र्यो । यो बिहे भनेको केहो – छोरीमान्छे अलिक ठूली हुन नपाउँदै किन अरूको घरमा पठाइन्छ – माइत बस्न किन हुँदैन – छोरीमान्छे पनि मानिस हो, केही गर्नुपर्छ भन्ने हौसला किन दिइँदैन – यी विरोधाभासका आवाजले म आन्दोलित हुन पुग्दथे । सामान्य लेखपढ भएको गाउँको एउटा घरमा मेरा आवाजहरू मसँगै कुस्ती खेल्दथे । मेरा सपनाका तारहरू बुनिँदै भत्कदै गर्दथे । मेरो भविष्य भनेको अर्काको घर गरेर खानुमा सीमित थियो । ममा बाहिरी सोचाइ कहिल्यै उमारिएन । मुस्किलले सात कक्षा पास गर्दा म भर्खर यौवनको खुड्किलो टेक्तै थिए । म आफ्नो भावी सपनाको राजकुमारको परिकल्पनामा डुब्न थालेको थिए । अचानक एक दिन मेरो कानमा गुन्जियो- ‘शान्ति, तेरो बिहे हुँदैछ, तेरो सपनाको राजकुमारसँग । अब तैँले घर खानुपर्छ । हुन त हामीलाई तँलाई अर्काको घर पठाउने इच्छा त कहाँ थियो र – चलिआएको चलन, घर गरेर खाएस् ।’
म झस्कन्छु । एउटा गोरुगाडा छेउबाट जान्छ । तराईको प्रचण्ड गर्मीको समय । म सडकमा छु । सडकले जस्तै जीवनको प्रचण्ड गर्मी सहेर म यहाँसम्म आएको छु । म कहाँ जाँदै छु – मलाई राम्ररी थाहा छ । हामी तीनजना सजीव प्राणी छौ -फिल्र्डवर्कका लागि पत्रकार उपनाम लिएर । साथीहरू के गफ गर्छन् म बुझदिन । भनौँ मलाई सरोकार छैन, म बग्छु फेरि सडकको लम्बाइसँगै ।
म घर खान सक्दिनँ । म मानिस थिएँ । मभित्र धेरै कुरा थिए, त्यसैले घर खान सकिनँ । सपनाको राजकुमार लोग्ने भनाउँदो लाटोबुङ्गोजस्तो थियो । कुनै लोककथाको नायकजस्तो । साथीहरूले जे भनेर उचाले पनि उचालिने अनि पछार्दा पछारिने । मैले उसको रिस खान सकिनँ । उसका यौनचाहना पचाउन सकिनँ । अरूको लहलहैमा लागेर स्वास्नीको चाहना बुझ्न नसक्ने, आत्मा पढ्न नसक्ने पनि कहीँ मेरो लोग्ने हुनसक्छ – मैले विदोह गरेँ । आवाज उठाएँ- म यस्तो घर खान सक्दिनँ जुन घरले मेरो घर खाने पाचनशक्तिको रातदिन ह्रास गर्दै लैजान्छ । त्यस समय मेरो जीवन अर्थशास्त्रीय सिद्धान्तमा चल्न थाल्यो । माग, आपुर्र्ति र उपभोक्ताको तालमेल बिगरन थाल्यो । जसले गर्दा अर्थशास्त्रीय हिसाबले मेरो जीवन असफल भएको साबित भयो । त्यसपछि मेरा बाआमाले मलाई अशान्त भएको हेर्न सकेनन् र माइतमा लगेर राखे । माइतमा म निस्प्रयोजन बस्न सकिनँ । म गाउँका पढेका दिदीहरूको साथमा पक्की सडक हुँदै सहर पसेँ । दिदीहरू पढेका हुनाले उनीहको भाँडा माझ्दै पढ्न थालेँ । कसरी एसएलसी पास गरेँ मलाई सपनाजस्तो लाग्यो । म धेरै कुरा गर्न सक्ने रहेछु भन्ने बोध हुन थाल्यो । एसएलसी पास गरेपछि एउटा प्रेसमा टाइपिङको काम गर्न थालेँ ।
कतै गाडीको हर्न बज्छ । म झस्कन्छु ।
‘साह्रै धूलो र गर्मी भयो । एकछिन पानी खाऊँ न । एउटा प्राणीको आवाज आउँछ ।
‘अब कति छ – धेरै हिँडियो यो सडक पनि ।’
‘अब आउनै आँट्यो । ऊ त्यो पल्लो गाउँ हो ।’ एउटा बाटो जान्ने प्राणी बोल्छ ।
हामी बलात्कारको रिपोर्ट लेख्ऩ जाँदैछौ- फिल्र्डवर्कमा । उसो त म त्यति फिल्र्डवर्कमा हिँड्दिनँ । तर बलात्कारको घटना स्वास्नीमानिससँग सजिलो हुन्छ भन्ने निर्ण्यले मलाई यो सडकमा हिँड्न बाध्य गरायो ।
सडक आपनै ठाउँमा छ । तर म बग्दै छु । म प्रेसमा काम गर्न थालेपछि मेरो जीवन गणितीय सिद्धान्तमा चल्न थाल्यो । काठमाडौँको ठाउँमा आफू बाँचेर, बाआमालाई पनि सास धान्न ऊर्जा पुर्याउनुपर्ने । मैले केही पाउँदै केही गुमाउँदै गएँ । कहिले गुमाइ मात्र रहेँ । बाआमालाई मैले कमाएर पठाएको सपनाजस्तो भयो । तर यो यथार्थ थियो । म उनीहरूको जीवन धान्ने ठूलो आधारस्तम्भ भएकी छु । म उनीहरूका लागि अपरिहार्य कथा बनेकी छु । जुन कथा कथेर कहिल्यै टुङ्गिदैन । जस्लाई उनीहले कसिङ्गर सम्झेर मिल्काएका थिए आज उही नै आँखाकी नानी भएकी छे ।
मैले जीवनको परिभाषालाई अङ्कहरूमा गणितीय हिसाबमा जोड, घटाउ भाग अनि गुणा गर्दै लगेँ । मैले सफलतालाई जोड्दै लगेँ अनि असफलतालाई घटाउँदै लगेँ । मेरो विगतको छवि शून्यमा बिलाउन पुग्यो भने वर्तमान उचालिएर अकास्सिन थाल्यो । मेरो जीवन अङ्कसँग मात्र होइन अङ्गसँग पनि सरोकार राख्थ्यो । जसलाइ मैले प्रापतीको यज्ञमा आहुति दिँदै गएँ ।
अचानक मेरो जीवनमा एउटा दिव्यपुरुषको प्रवेश भयो । उसले मलाई जीवनसम्बन्धी धेरैकुरा सिकायो । उसले मेरो विगतको छविलाई शून्यमा बिलाएर आगतलाई सम्पन्न बनायो । उसैको कारण आज म शान्तिमात्र हैन शान्तिमायाबाट पत्रकार सृष्टि भएकी छु । प्रेसमा काम गर्दागर्दै मैले धेरै अध्ययन गरिसकेको थिएँ । एक दिन एउटा लेख लेखेर सम्पादक भएठाउँ पुगेँ ।
‘यो लेख छापौ सर …-’ भर्खर आएको सम्पादकलाई मैले अनुरोध गरेँ । यो सम्पादक धेरै मुडी छ, घमन्डी छ आदि विशेषणले विभूषित थियो ऊ ।
उसले सजिलै छाप्ने स्वीकृति दियो तर मेरो नाममा कमेन्ट गर्यो – ‘अहिलेको जमानामा यो शान्तिमाया नाम राम्रो हुदैन, बरु तपाई नामचाँहि बदल्नोस् । ल, सृष्टि राख्नोस् ।’
मैले उसको कुरालाई नाइँ भन्न सकिनँ । ऊसम्बन्धी फैलिएको वातावरणीय प्रदूषण सङ्लिदै गयो । त्यो मेरो लेखले निकै चर्चा पायो । फेरि अरू लेख लेखेँ त्यसले पनि चर्चा पायो । म चर्चाको विषय बन्न पुगे । मेरा समकक्षीहरूले मलाई प्रतिद्वन्द्वीको रूपमा हेर्न थाले, भनौँ मसँग खुलेर गफ गर्न छाडे । उनीहरूले मलाई उनीहरू चर्चामा आउने पौष्टिक आहार लुटेर म मौलाउँदै छु भन्ने भाव राख्न थाले । त्यसै पनि यो क्षेत्र प्रतिस्पर्धात्मक क्षेत्र थियो । जुनियरदेखि सिनियर स्टाफसमेत मसग तर्कन थाले । यस्तो परिवेशले उक्त सम्पादकसँग मेरो सम्बन्ध झाङ्गिँदै गयो । उक्त सम्पादकले मलाई कहिले प्रतिद्वन्द्वीको रूपमा हेरेन । उसले मलाई जीवनमा बाँच्नका लागि चाहिने पौष्टिक आहार दिँदै गयो । उसलाइ आफू रित्तिन्छु भन्ने डर थिएन किनभने ऊ आपनो ज्ञान, विवेक र प्रतिभामा पूणत विश्वस्त थियो । ऊ भन्थ्यो – ‘तिमीभित्र धेरै कुरा छ शान्ति, तिमीले यति चाँडै यत्रो प्रगति गर्यौ, तिमीले धरै कुरा गर्न सक्छ्यौ । तिमीभित्र कान्तिकारी भावनाहरू छन्, ज्वालामुखी छन् जुन ज्वालमुखी फुट्नैपर्छ र त्यसबाट निस्केको लावाले समाजका धेरै विकृति र विसङ्गतिहरूलाई जलाएर खरानी पार्नुपर्छ । तिमीजस्तो प्रतिभा, भावना, र संवेदना भएको नारी त मैले यो समाजमा देखेको नै छैन । तिमीजस्तो नारी पाएर यो समाजले गर्वित हुनुपर्छ ।’
वास्तवमा मलाई पाएर समाज कतिको गर्वित थियो त्योचाँहि मलाई थाहा थिएन तर मचाँहि उसलाई पाएर गर्वित थिएँ । उसले मेरो आत्मविश्वास बढाउँदै लग्यो । जसले गर्दा मैले पत्रकारितामा डिप्लोमा पास गरे । मलाई यति धेरै हार्दिर्कता र आत्मीयताका साथ सहयोग गर्ने व्यक्ति ऊ नै पहिलो थियो र सायद अन्तिम पनि होला । उसको र मेरो समीकरण मिल्दै गयो । तर ऊ अरूजस्तो पुरुष थिएन जो केही पाउन केही गुमाउँछ । उसको उदार हृदयले म प्रभावित भए । उसको आत्माभिमान र विवेकले म प्रभावित भए, त्यसैले म मेरो जीवनमा प्रमाणित हुन नसकेको समीकरण ऊसँग प्रमाणित भएको चाहना गर्न थाले । मैले उसबाट गुमाउँदै नगुमाई पाइ नै रहे । मैले आफूलाई ऊप्रति समर्पित गरेँ । त्यो समय, त्यो क्षण म बिर्सन सक्दिनँ जब हामी एक भएका थियौँ । वास्तवमा चोखो मायाको धरातल यति विशाल हुन्छ भन्ने अनुभव मैले कहिल्यै गरको थिइनँ । म आकृतिविहीन भएर हराएको थिएँ । मानिसहरू चोखो मायालाई डलरबाट रुपियाँमा रूपान्तर गरेझैँ व्यापारीकरण गरेर मात्र किन बाँच्छन् – म छक्क पर्थेँ । किनभने व्यापारमा बाँच्न सिकेको जिन्दगीले सत्य र यथार्थ भोग्न जानेको हुँदैन । तर यो समयले ल्याएको परिवर्तन पनि हो । जसलाई मान्छे त्याग्न खोजेर पनि सकेका छैनन् । तर म भाग्यमानी थिएँ जसलाई मैले सजिलै पाएको थिएँ । तर यो समय मसँग धेरै बित्न पाएन, भनौँ समयले मसँगर् इष्र्या गर्यो । ऊ मेरो मात्र हुन सकेन । ऊ विशाल ब्रह्माण्ड मा फैलन चाहन्थ्यो आकारविहीन भएर । त्यसैले मेरो आत्माले, मेरो भावनाले उसलाई छेक्न सकेन, रोक्न सकेन । उसको प्रतिभालाई यो समाजले चिन्न सकेन राष्ट्रले थाम्न सकेन । ऊ ज्ञान र विवेकको अविरल गङ्गा थियो जसलाई बाँध्न सकिँदैनथ्यो । त्यसैले ऊ पलायन भयो यो समाजबाट र यो राष्ट्रबाट । म भने उसको मायाको दियो बालेर अघि बढिरहेँ अँध्यारा गल्लीहरूलाई छिचोल्दै । उसले मजस्तो धेरै हन्डर, पीडा र कठिनाइ पार गर्दै आएकी शान्तिमायालाई सृष्टि बनाइसकेको थियो ।
यो सडक छोटिदै छ । यो सडकले जस्तो धूलोहिलो मेरो जीवनले खाइसकेको छ । तर अहिले मेरो जीवन कालोपत्रे सडक भएको छ । जहाँबाट हिँड्दा मानिसहरू गर्व गर्न थालेका छन् ।
हामी फिल्डमा पुग्यौँ । फिल्डमा सोधीखोजी गरिसकेपछि बलात्कार भएको घरमा पुग्यौँ । त्यहाँ सन्नाटा छ, उदासी छ, आकोश फैलिएको छ । मुस्किलले नेपाली भाषा बोल्नेसँग सर्म्पर्क राख्या । तर उसले पूरा कुरा गर्न मन गरेन । हामीले धेरै सम्झायौँ । अनि मात्र यथार्थ कुरा बाहिर आयो । हामीमध्ये एकजनाले फोटोग्राफ लियौँ । मैले उक्त महिलालाई प्रश्नन राखे। उसले मेरो प्रश्नन बुझी-बुझिन मलाई थाहा भएन । तर उसले आफ्नो भाषामा लामो आकोश व्यक्त गरी । म संवेदनशील भएँ । यदि उसको ठाउएमा म भएको भए प्रकृतिले पनि महिलालाई मात्रै किन यसरी ठग्छन् – के उसले भोग्नुपरेको मानसिक र शारीरिक पीडा त्यति सजिलै हराउनसक्छ – उसले पाएको दुष्कलङ्क त्यति सजिलै मेटिन सक्छ – मानवीय मूल्य खोइ – बाँच्ने अधिकार खोइ – अहिलेको सुविधासम्पन्न आधुनिक युगभन्दा त पाषाण युग नै ठीक थियो । किनभने त्यसबेला यस्तो घृणित कार्य त हुदैनथ्यो । मानवीय मूल्य, मान्यता र भावनाहरूमा ठाडो आकमण भइरहेछ, खोइ मानवीयता – मानिस किन पशुभन्दा तल्लोस्तरमा गिरिरहेछ – यो गिर्नुको अर्थ के हो – म अत्यन्त भावुक र संवेदनशील बन्छु । यससम्बन्धी लामो लेख लेख्न मन लाग्यो ।
म सोच्न बाध्य हुन्छु । आज शान्ति हराइसकेको छ । उसको ठाउँमा म सृष्टि आएजस्तै शान्ति बिलाइसकेको छ । सायद सबैले शान्तिलाई आफूसँग राख्ने हैन अर्काको नासो हो भन्ने मान्यता राखेर नै यस्तो भएको हुन सक्छ । सबैले शान्तिलाई शान्तिको रूपमा विकसित गराउने चेष्टा गरेका भए मैले र समाजले जस्तो विभिन्न अवरोध, हन्डर र पीडा भोग्न बाध्य हुनुपर्ने थिएन । शान्ति हाम्रै हो, शान्ति हामीसँगै हुनुपर्छ, उसलाई हामीले नै हुकन, मौलाउन र फुल्न अवसर दिनुपर्छ भन्ने सोचाइ हाम्रो समाजमा कहिले आउला – क्षतविक्षत भएकी शान्तिलाई सृष्टि बनाउने महापुरुषको जन्म कहिले होला । यस समाजमा चेतनाको बीज कहिले उम्रेला ।
(श्रोत :- अन्तर्जाल )
