कथा : मिनर्वा

~रामप्रसाद दाहाल~Ram Prasad Dahal

म सँग चिनापर्ची भएकै दिन बिहाबारीको प्रशंग चल्नासाथ मिनर्वाले भनेकी थिई – “मेरो त चौध वर्षको उमेरमा नै बिहे भएको, सौमी दी ।”

तीस वर्षको लग लागेकी मिनर्वाले त्यो तथ्यलाई बढो गर्वका साथ सुनाएकी थिई मानौं कुनै ठूलो दुर्घटना भएर पनि ऊ अझै बाँचI रहेकी थिई या मानौं चौध वर्षमा बिहे गरेर उसले ठूलो बहादुरी गरेकी थिई । उसको कुरा सुनेर मैले मुस्कुराउदै ठट्टा गरें – “छोरीको नाम मिनर्वा राख्ने आमाबाबु अवश्यै पनि अपठित त छैनन् होला । तब कसरी नाबालक छोरीको बिहे गर्न पुगे त ?”

“हाम्रा पालामा अहिले जस्तो कहाँ थियो र ? गतिलो केटो पाएपछि त छोरीको बिहे गरी दिई हाल्थे नि।” ” उसले स्वरमा केही गुनासो ल्याएर भनी ।

“यसको माने तिम्रो पति निकै गतिलो हुनु हुदो रहेछ ।” – मैले पनि मिनर्वाको अहम् छाम्न प्रश्न गरें ।

मिनर्वाले हतार हतार निस्सासिदै जवाफ दिई – “होइन, सौमी दी, होइन । बाआमाका आँखामा गतिलो लाग्नुको अर्थ ‘यत्तिको केटोले छोरी पाल्छ’ भन्ने विश्वास हुनु हो । मेरा ससुराको सम्पत्ति पनि प्रशस्तै थियो र मेरा श्रीमानले पनि एउटा व्यवसाय समाई सकेको हुनु हुन्थ्यो । त्योबाट पनि विश्वास भयो बाआमालाई ।”

मिनर्वाको कुरा सुनेर म आश्चर्य चकित भएँ । मलाई लागेको थियो – त्यो बालक कालमा बिहे गरेको लोग्ने ऊ भन्दा १।२ वर्ष जेठो समवयस्क नै होला तर व्यवसाय समाउन सक्ने श्रीमान उ भन्दा कम्तीमा पनि १० वर्ष जेठो त अवश्य नै हुनुपर्थ्यो । त्यसैले उसको उमेर सोध्न पटि्ट नलागेर मैले भनें – “पहिलो सन्तान त्यसो भए तिमी भन्दा त्यति कान्छो छैन होला ।”

मिनर्वाले लजाएर जवाफ दिई – “रुमीलाई पाउँदा म १५ पुग्नै लागकी थिएँ ।”

“सम्पन्नहरूको बालविवाहको पछिल्लो पुस्ता त्यसो भए तिमी नै हौली । हो कि, मिनर्वा ?” – मैले स्वरमा अलि व्यंग्य मिसाएर भने । मिनर्वा बुझेर मुस्कुराई अथवा नबुझी भन्न सक्दिनँ ।

मिनर्वा सँग मेरो भेटघाट घटनावस भएथ्यो । साहित्यमा चासो राख्ने मेरी चेलीहरूले एक दिन मिनर्वालाई पनि साथमा लिएर आएका थिए । ती २०।२२ का केटी सँग मिनर्वाको कसरी मित्रता सुरु भयो त्यो मलाई थाहा छैन तर उनीहरूको बीचमा उमेरको असमानताले वाधा गरे जस्तो पटक्कै लाग्दैनथ्यो । शायद मिनर्वाले आफ्नो उमेर घटाएर अरू केटी सरह बनाउन समर्थ भएकी थिई । तैपनि उसका साथीहरूले उसलाई माध्यम बनाएर ठट्टा गर्न भने चुक्दैनथे ।

२।४ पटक साथीहरू सँग आउजाउ गरे पछि मिनर्वा एक्लै पनि म कहाँ बराबर आउने गर्न थाली । मिनर्वाको मबाट कुनै माग नभएको र म व्यस्त भए पनि ऊ मेरो सामु सौम्य भएर बसिरहने र मलाई कुनै वाधा नपुर्यातउने हुनाले मलाई कुनै आपत्ति भएन । बरु मिनर्वाको उपस्थिति मलाई एउटा बालकको उपस्थितिको अनुभव हुन्थ्यो र उसका कतिपय प्रश्न, जवाफ र कथनहरू साँचै नै केटाकेटीका जस्ता हुन्थे । मेरो ऊ प्रतिको व्यवहार मातृवत् थियो किनकि म कहाँ कोही थिएन । मेरो एक मात्र छोरो पनि जागिरे भएर अर्कै सहरमा गएको थियो ।

एक दिन म भान्सामा व्यस्त थिएँ । मेरो छोरो विदा लिएर घर आएको थियो र आफू एक्लो हुदा जस्तो खान दिन मनले नमानेर केही विशेष परिकार बनाउन लागेकी थिएँ । मिनर्वा आएर कुर्सीमा बस्दै भनी – “ आज किन आफै भान्सामा तपाई ? ठूली कहाँ गई र ?”

मैले आफ्नो कामबाट हात र आँखा नहटाई जवाफ दिएँ – “कहीं गएकी छैन, यहीं छ । आज आफैलाई पकाउन मन लाग्यो त्यसैले ।”

उसले अलि ठट्टा साथ जिब्रो पडकाउदै भनी – “आज दिदीको हातको मिठो चाख्न पाइने भइयो त्यसो भए ।”

“हुन्छ चाखौली न तर आफूले बनाए जस्तो मिठो भएन भनेर खिस्सी नगर्नु नि ।” – मैले पनि मुस्कुराउदै जवाफ दिएँ उसकै पारामा ।

“मैले पकाउने ? ” – मिनर्वाले कुनै नौलो चुटकिला सुने झै हाँस्दै भनी ।

मैले आश्चर्य मानेर उसलाई हेर्दै सोधें – “के पकाउनु हुन्न र तिमिले ? यसमा हाँस्ने कुरा त म केही पाउन्न ।”

उसले तुरुन्तै सहज भएर भनी – “वहाँलाई म भान्सामा पसेको मन नै पर्दैन । आफैले गर्ने भए घरका नोकर चाकर, भान्सेको के काम ? भन्नुहुन्छ वहाँ । हो त नि भन्छु र बसी दिन्छु म पनि । फेरि घरको कुनै काम मैले हेर्नु नपरे पछि त्यो भान्सा मात्रै कसरी अलग्ग हुन सक्छ र ?”

“केटाकेटीले त केही माग गरी हाल्दा हुन् नि तिमीसित ?” – मैले एउटी आमासँग गर्ने प्रश्न गरें ।

“किन मागून् उनीहरूले मसँग ? दुध त उनीहरूले मेरो खानु परेन भने अरू माग के हुन सक्छन् र पुरा गरी दिन नसक्ने अरूले ? फेरि चार वर्ष पनि नपुग्दै बोर्डर बनाइएका केटाकेटीले आमा खोज्छन् नै कहाँ र ?” – मिनर्वाले सहज उत्तर दिएर ममाथि नै प्रश्न थोपरी दिई ।

“माया त खोज्छन् नि आमाको, मिनर्वा ।” – मैले अझै हार स्विकार गरिनँ ।

मिनर्वाको अनुहारमा झलक्क एउटा विकृत मुस्कान देखा पर्योध तर त्यसलाई तुरुन्तै लुकाएर उसले भनी – “जो काखको न्यानो दिएर दुध खुवाउँछे, जो नानीको सानो च्याइँ मा मस्त निन्द्राबाट बिउँझन्छे त्यो आमा हो । त्यो त मैले भोग्नु परेन । फेरि काँडाले खोस्याउँदा हुने त्यो सानो घाउलाई म्वाँइ खाइदिने आमा पनि त भइनँ म । त्यो पनि अरू कसैले गरिदियो । म त नारीका सबै जिम्मेवारीबाट मुक्त थिएँ, सौमी दी ।”

“तर जन्म दिने बन्धनबाट त मुक्त भइनौ ।” – मैले सत्य छोपिनँ ।

उसले विद्रुप हाँसो हास्दै भनी – “त्यो बन्धनवाट त टेस्ट ट्युव पनि त मुक्त छैनन्, सौमी दी ।”

त्यो एउटा अस्वभाविक भनाइ थियो एउटी नारीको निम्ति अस्वभाविक । त्यही भनाइले मलाइ लाग्यो मिनर्वा अरूजस्ती आइमाई होइन ।

त्यही समयमा मेरो छोरो भोकको नाममा सधैं जस्तै आँधीबेरी बोकेर भान्सा भित्र पस्यो र पहिले कहिले पनि नदेखेकी मिनर्वालाई देखेर अप्ठ्यारो मान्दै ढोकै छेउ उभिएर म तिर हेर्योन। उसको दृष्टि अर्थ बुझेर मैले भनें – “मिनर्वा दिदी ! मेरै मेरै चेलीहरूकी साथी ।”

उसले मिनर्वालाई अभिवादन गरेर कुर्सीमा बस्दै भन्यो – “”मैले तपाईलाई चिन्न नसकेर है ।”

मिनर्वाले उसको उपस्थिती एकदम सहज मानेर एउटा परिचितले झैं जवाफ दिई – “तपाई मलाई देख्नु नै भएको थिएन चिन्ने कसरी ?”

मैले चियाको बन्दोवस्त गरी सक्दा मेरो छोरो र मिनर्वाका बीचको अपरिचितताको पर्दा हटी सकेको थियो र तिनीहरू सहज मित्र झैँ कुरा गर्न लागेका थिए । ३० छुन लागेकी मिनर्वालाई २५ पनि ननाघेको मेरो छोरोले ‘तिमी’ को साइनो लाउन नहिच्किचाएको देखेर म चकित भएँ । मेरा छोराका सामु मिनर्वाको भावभङ्गिमा, शैली र विचार समेत धेरै अपरिपक्व देखिन्थ्यो । त्यसैले नै उसलाई तिमी भन्न मेरो छोरोलाई असजिलो भएन होला । उनीहरूको वार्तालापमा म बसी रहिनँ । एक घण्टा पछि गाडी आएकोले मिनर्वा घर फर्की ।

मिनर्वा घर गएपछि मेरो छोरोले मलाई सोध्यो – “यो मिनर्वा को हो, आमा ?”

मैले मिनर्वाका बारेमा भनें – “यो अति सम्पन्न स्वास्नीमानिस हो, हामी जस्ती मध्यमवर्गिय होइन । ज्ञान त भन्दिन, पढाइ भने सीमित छ उसको र उसलाई अनुभव लिन पनि सिकाइएको छैन ।”

“अलि उमेरभन्दा कान्छी जस्ती लाग्ने ।” – मेरो छोरोले टिप्पणी गर्‍यो ।

“हो, उमेर भन्दा कान्छी जस्ती तर उसको केही दुखेको घाउ छ जसलाई ऊ लुकाउने गर्छे । ऊ शायद लोग्ने मानिसलाई नै घृणा गर्छे ।” – मैले आफ्नो राय दिएँ ।

“घृणा होइन, आमा । ऊ लोग्नेमानिसको अस्तित्व नै अस्विकार गर्छे । देख्नु भएन कसरी मेरो अचानक उपस्थितीमा एउटी सामान्य नारीमा आउन सक्ने प्रतिकृया समेत पनि देखा परेन उसमा ?” – मेरो छोरोले मेरो रायमा सहमत नभएर भन्यो ।

“नारी पूर्वाग्रह त्यसो भए ?” – मैले छोरोलाई प्रश्न गरें ।

“होइन । पूर्वाग्रह पीडा ।” – छोरोले छोटो उत्तर दियो ।

त्यसपछि मिनर्वा निकै दिन मेरो घरमा आइन । त्यसरी बराबर आइरहने मानिस नआउदा केही कारण हुनुपर्छ भन्ने लागे पनि यस पाला मेरो छोरो सधैं भन्दा निकै बढी समय बसेकोले पनि म आफू अति व्यस्त भएकी हुदा मिनर्वाको चासो लिन पनि सकी रहेकी थिइनँ । यस्तैमा एक दिन मेरी अति मिलेकी सँगिनीले भेटहुँदा भनी – “सौमी । अब छोराको बिहे गरिदिने बेला भएन ?”

यसरी अनायास मेरा छोराको विवाहको चासो उठेको देखेर मैले सशंकित हुदै सोधें – “हैन, कहीं केही थाहा पाइस् कि के हो ?”

उसले अलिकति आँखिभौं खुम्च्याउदै भनी – “त्यो तँ कहाँ आउने मिनर्वा छ नि, त्यस सँग तेरो चिनापर्ची बाहेक अरू नाता त केही पनि भए जस्तो लाग्दैन । अनि अपूरसँग त्यसलाई ठाउँ कुठाउँमा देखिने किन, हँ ?”

मैले आफ्नो विश्वासलाई अविश्वासमा परिणत गर्ने आशाको त्यान्द्रो समाएर भनेँ – “तैँले चिनिनस् होला । अरू कोही हुनुपर्छ । अपूर र मिनर्वाको त त्यति राम्रो चिनापर्ची पनि भएको छैन ।”

उसको आफ्नो प्रत्यक्ष अनुभवलाई मैले अस्विकार गरेको देखेर उसले चेतावनी दिदै भनी – “मैले के अपूर र मिनर्वालाई चिनिनँ भनिठानेकी तैंले ? मिनर्वालाई बोटानिकल गाडर्ने लिएर जानु पर्ने वाध्यता त अपूरको केही पनि छैन । फेरि होटलमा खानु पर्दा अँध्यारो कुनाको टेबुल किन रोेज्नु पर्यो अपूरले ? हामी बुढाबुढीलाई देखेर उसले छलिएपछि शंका मान्नु पर्ने कुरा भएन त ? जहिले पनि, जहाँ भेटे पनि ‘दर्शन गरें, ठूला बा ठूली आमा’ भन्ने मान्छे चोर झै छड्केर गयो । उनीहरू सँगसँगै घुमेको खाएकोमा मलाई शंका लागेको होइन । उनीहरूको, खास गरेर अपूरको, असामान्य व्यवहारले सतर्क हुन वाध्य गराएको छ । बुझी राख् है के हो अपूर सँग ? नत्र पछि फेरि रुन थाल्लिस् ।”

संगिनीका कुरामा म शङ्का गर्न सक्दिनथें तर मेरो छोरोप्रति पनि मलाई विश्वास थियो । उसलाई मैले आमा र बाबु दुबै भएर हुर्काएकी थिएँ । उसले मेरो चित्त दुख्ने कुरा गर्न सक्दैनथ्यो ।

बेलुका अमाछोरा सँगै खान लागेको बेला मैले उसलाई सोधें – “तेरो विदा अब कति दिन बाँकी छ, बाबु ?”

उसले तिक्ष्ण दृष्टिले हेर्दै भन्यो – “किन र, आमा ? अब सिद्धियो भने पनि हुन्छ ।”

उसको विदा सकिई सकेको मलाई थाहा थियो तर हो वा होइनको दोधारमा राखेर दिइएको उसको जवाफमा त्यसको आभाष नदिई भनें – “एउटी केटीको बिहेको कुरा आएको थियो । त्यसलाई हेर्छस् कि भनेर ।”

उसले हतार हतार जवाफ दियो – “अहिले मेरो बिहे गर्ने मन नै छैन । केको हतार छ र, आमा ?”

मैले त्यस बारे थपिनँ । केटी मसँग भएकी भए पो जोड दिनुपर्थ्यो । मेरो सोधाइको आशय पुगी सकेको थियो । प्रस्ट थियो – उसको सम्बन्ध कसैसँग थियो ।

कुराकानीका विभिन्न प्रशङ्ग पछि मैले एकाएक आफैमा प्रश्न गरें – “मिनर्वा पनि धेरै भयो नआएकी । कस्तो छ कुन्नि त्यसलाई ?”

“सन्चै छ ।” – अपूरको मुखबाट निस्किई नै हाल्यो ।

हामी दुबैले एक अर्कालाई हेर्र्यौं । आफ्नो गल्ती थाहा पाएर अपूरले आफूलाई सुधार्दै भन्यो – “मैले हिजो भेटेथें ।”

मैले उसको भनाइलाई स्विकार अस्विकार केही नगरी एक छिन पछि भनेँ – “त्यसो भए अरूले भनेको कुरा साँचै रहेछ । सँगै डुल्ने घुम्ने गर्छौ तिमीहरू ।”

अपूरले जवाफ दिएन । निकै बेरको मौनता पछि मैले भनें – “अपूर । तैले के गर्नु पर्छ ? के गर्नु पर्दैन ? त्यो मैले भन्ने कुरा होइन र २५ वर्ष कुनै आवेशमा आउने उमेर पनि होइन । मिनवार्को घर छ, परिवार छ । पछिको कुरा त छोडौं अहिले नै पनि जो भइरहेको छ त्यसले तँलाई त केही नोक्सान नगर्ला मिनर्वाको हानी भने पर्याप्त भइरहेको छ ।”

अपूर खाने टेबलबाट उठेर गयो र भोलिपल्ट दिनभरि नै देखा परेन । बेलुका ऊ फर्केर आएपछि काममा फर्केर जाने निर्णय सुनायो । उसले जतिसुकै लुकाए पनि म आमा भएकीले बुझें कि भित्र कहीं गहिरो आघात परेको थियो । तर म के गर्न सक्थें र ? जीवन उसको थियो र निर्णय पनि उसैको ।

अपूर हिडने दिन मिनर्वा आइपुगी र मेकअपले जति छोप्न खोजे पनि फुङ्ग उडेको अनुहार र राति ननिदाएका आँखा उसले लुकाउन सकेकी थिइन । तैपनि अफूलाई यथासम्भव सामान्य बनाउन खोज्दै भनी – “सन्चै छ, सौमी दी, तपाईलाई ?”

मिनर्वा प्रति मेरो कुनै कुभावना थिएन । मैले सहानुभूति साथ सोधें – “सन्चै छ । तिमीलाई नि ?”

“सौमी दी ! आफू विरामी परेको मलाई थाहै छैन । केटाकेटीमा पनि पर्दिनथें रे ।” – मिनर्वाले हाँस्ने प्रयाश गर्दै भनी तर त्यसमा पहिलेको जस्तो सहजता थिएन ।

“सुखी त छौ, मिनर्वा, तिमी ?” – मलाई ऊप्रति साँचै सहानुभूति भएर भनें ।

आफ्नो अनुहारमा आउन लागेको भावलाई बलजफ्ती रोक्दै मिनर्वाले भनी – “मैले त दुख पनि सुख पनि जानेकी थिइनँ, सौमी दी, तर यी दुबै एकै चोटी म कहाँ आएर केही क्षणमै टुंगिए । अब त पुरै जीवन त्यही क्षण सम्झदैमा बित्छ क्या रे ।”

मिनर्वाको त्यो भनाइमा पीडा अवश्य थियो तर त्यो कति गहिरो थियो मलाई प्रस्ट भएन । त्यो प्रेम उसको पहिलो प्रेम भएको भए त्यसले अपूरलाई जत्तिकै चोट लगाउन सक्थ्यो ।

अपूर हिडदा मिनर्वासँग विदा भएन । मिनर्वा पनि उसको नजिक नआएर टाडैबाट टोलाएर हेरी रही । अपूरले त ऊपटि्ट हेर्ने आँट पनि गर्न सकेन । मसँग पनि पुरै औपचारिक र कृत्रिम तरिकाले विदा भयो ऊ । अपूर गइसकेपछि मिनर्वा धेरै बेरसम्म निर्भाव भएर उभिएर हेरी रही र जाने बेलामा मलाई निराश स्वरमा भनी – “यत्रो सजाय किन, सौमी दी ?”

मिनर्वा धेरै दिन आइन र मैले पनि उसको खोजीनिति गर्नु उपयुक्त ठानिनँ । अपूरले पनि शायद मिनर्वाको जीवनमा फेरि पस्न आउनु उपयुक्त ठानेन होला किनकि शुरुशुरुका उसका पत्रमा पीडा भए पनि पछि त्यो मन्द हुदै अन्त्यमा सेलाएर गयो । कमसे कम घाउको खत रहे पनि दुखाइ रही रहेन होला ।

२।४ महिना पछि एक दिन मिनर्वा मेरो घरमा टुप्लक्क आइपुगी । ऊ पहिले भन्दा अलि दुब्लाएकी थिई र बढी गम्भिर देखिन्थी । उसको अनुहार भर्खर कुनै ठूलो विरामीबाट उठे जस्तै पहेंलो थियो तर यी सबै चिज भएर पनि आफूलाई यथासम्भव पूर्ववत् बनाउने प्रयाश गर्दै भनी – “सौमी दी ! तपाईले त माया नै मार्नु भएछ । म विरामी पर्दा यसो हेर्न पनि आउनु भएन ।”

मैले आफ्नो सहजतालाई यथावत् राख्दै भनें – “मैले तिमी विरामी भन्ने त थाहा नै पाइनँ, मिनर्वा ।”

उसले मुस्कुराउदै भनी – “आफ्नो मान्न सक्नु भएन । त्यसैले नै ।”

उसले मेरो उत्तरको प्रतिक्षा नगरी फेरि थपी – “म त तपाईलाई विहेको निम्ता दिन आएकी ।”

“कसको बिहेको निम्ता ?” – मैले उत्सुक भएर सोधें ।

“मेरी छोरीको ।” – उसले निम्ता मतिर तेर्स्याएर जवाफ दिई ।

मैले चकित भएर प्रश्न गरें – “तिम्री छोरीको ? ऊ त सोह्र पनि पुगेकी छैन भनेकी होइनौ तिमीले ? कसरी मान्यौ तिमीले उसको बिहे गरी दिन ? उसको बाबुलाई ‘हुन्न’ भन्न सकिनौ ?”

मिनर्वाले गम्भिर भएर जवाफ दिई – “बिहे उसको बाबुले होइन मैले गरिदिनलागेकी, सौमी दी । उसको बाबु त कहाँ मानेको थियो र ? भन्नोस् त । गतिलो केटो भनेको बेला कहाँ पाइन्छ र ? पाएको बेला गरी दिई हाल्नु पर्छ । केटाकेटीले फेरि आफैं रोजेर हिडे भने बाबुआमाको नाकै काटी दिदैनन् र ? गतिलो केटो उम्काउनै मन लागेन मलाई त ।”

मैले तर्क गर्ने क्षमता नभएर भनें – “सानै छैन र छोरी ? ”

मिनर्वाले उदाश स्वरमा भनी – “आमाको काँख छोड्न नसक्ने त २५ वर्षमा पनि वयस्क हुदैनन्, सौमी दी । छोरी त यही महिना सोह्र पुगिसकी । मेरो बिहेमा त, तपाईलाई थाहा छदैछ, म चौधमा हिडदै थिएँ । खै, म सानी भइनँ त ।”

मिनर्वाका ती शब्दमा कहीं अन्तरवेदना भए पनि मलाई नै लक्ष गरेर भनिएको त थिएन तैपनि ती शब्दले मलाई गालैमा हिर्काए झैं अनुभव भयो र ऊ गएको धेरै बेरसम्म पनि मेरो अनुहार तातै थियो ।

बिराटनगर
२०५०।४।८

(स्रोत : रचनाकारको ब्लगबाट सभार)

About Sahitya - sangrahalaya

We will try to publish as much literary work of different authors collected from different sources. All of these work is not used for our profit . All the creative work belongs to their respective authors and publication. If requested by the user we will promptly remove the article from the website.
This entry was posted in नेपाली कथा and tagged . Bookmark the permalink.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.