संस्मरण : बुधबारेमा फ्लप, मंगलबारेमा हिट

~उमा सुवेदी~Uma Subedi

कुनै घटना बीस घन्टामा बिर्सिइन्छन्, कुनै बीस दिनमा । कुनै घटना यस्ता जब्बर भइदिन्छन् कि, बीस वर्षपछि पनि ती फर्की फर्की सम्झनामा आउँछन् र च्वास्स घोचेर मर्माहत बनाइदिन्छन् । मेरो हृदयको अन्तरकुन्तरमा पनि त्यस्तो घटना लुकी बसेको छ जुन ठाउँ–कुठाउँ फ्याट्ट आइदिन्छ र चस्काएर जान्छ ।

‘दासढुङ्गादेखि अदालतसम्म’– नाटकको शीर्षक यही थियो । शीर्षक सुन्दै मेरो शरीरमा काँडा उम्रिएका थिए । नाटकमा मैले एमाले नेता मदन भण्डारीकी जीवनसंगिनी विद्या भएर अभिनय गर्ने पक्का भयो । जमिनबाट पाँच सात मिटरमाथि उड्न थालेकी थिएँ । सुटुक्क ऐनामा आफ्नो अनुहार पनि नियाल्न थालेँ । गधालाई आफ्नो स्वर असाध्यै मन परेझैं मलाई पनि आफ्नो अनुहार धपक्क बलेकोजस्तो लाग्न थाल्यो । पहिला नाटक, त्यसपछि सिनेमा, अब मेरो अभिनय यात्रा जोडदार ढंगले अघि बढ्ने भयो र नेपालका नामुद हिरोइनहरूले मेरो डाहा गर्न थाल्ने भए भन्ने भावनाले मलाई स्वर्गीय आनन्द दिन थाल्यो ।

एसएलसी सकेर फुर्सदमा थिएँ । मेरो फुर्तीफार्ती बेग्लै थियो । साइकलमा बुधबारेबाट होक्से र होक्सेबाट बुधबारेतिर सरर बत्तिन्थें । यत्तिकैमा अलिक टाढाका काका साइनो पर्नेले यस्तो सुन्दर प्रस्ताव ल्याएका थिए । ‘एउटा नाटकमा मेन रोल गर्ने केटी मान्छे चाहिएको छ, कमरेड विद्या भण्डारीको रोल । लामो नाक र ठिक्कको जिउडाल भएकी केटीको खोजी भइराखेको छ । खेल्ने हो कान्छी ? म कुरा गरिदिन्छु ।’

मलाई असमन्जसमा परेको देखेर काकाले भन्नुभयो, ‘तँ स्कुलमा नाटक खेल्छेस् । गीत गाउँछेस् । यत्तिका मान्छेले सकिहाल्छन् नि । के सोचिराखेकी ? नाम हुन्छ, दाम पनि राम्रै मिल्छ ।’

‘खेल्छु । घरमा कुरा गर्दिनू ।’ मैले उत्साहित हुँदै भनें ।

‘पर्‍या छैन जानु । छोरी मान्छे भएर नाटक न साटक,’ आमाले यसो भनेपछि मेरो मन खिस्रिक्क भयो । गर्वले फुलेर विकाशे घिरौंलो जत्रो भएको नाक मलजल नपाएर ठिँगुरिएको भिन्डीजस्तो भयो । मेरो मुहार भुईंभुईंसम्म लत्रेको देखेपछि आमाको मन अलिकति पग्लियो ।

‘बिहान गर बेलुका आइपुग्ने ठाउँमा हो भने जा । नत्र पर्दै पर्दैन ।’

‘पीर मान्नु पर्दैन भाउजू, त्यहाँ म पनि हुन्छु । यो एक्लै हुन्न । फेरि थोरबहुत खर्च पनि पाउँछे । यसै बरालिनुभन्दा टाइमपास पनि हुन्छ यसको । मेरो जिम्मा भो ल,’ काकाले आमालाई आश्वस्त पार्नुभयो ।

त्यसका दुई दिनपछि काकाले उक्त नाटकका निर्माता र निर्देशक पौडेल थर भएका भलाद्मीजस्ता देखिने प्राणीलाई लिएर आउनुभयो । लामो केरकार र गन्थनपछि आमा पनि राजी हुनुभो । भन्नुभयो, ‘जा न त राम्रै हो भने । काका पनि छन् । ’

भोलिपल्टैदेखि एक घन्टा साइकल पेलेर शनिश्चरे जाने क्रम सुरु भयो । एउटा एकतले घरको ठूलो कोठा भाडामा लिएर रिहर्सल गर्ने बन्दोबस्त मिलाइएको थियो । नाटकमा पन्ध्रजनाको टोली थियो । सबैले मलाई फुक्र्याउँथे, ‘तिम्रो भूमिका मस्ट इम्पोर्टेन्ट हो । नाटकको सफलता तिम्रो काँधमा छ ।’ यो सुन्दा मलाई मेरो काँध बलियो लाग्न थालेको थियो ।

त्यसअघि मैले बीपी जयन्तीको उपलक्ष्यमा गाउँमा र स्कुलमा गरेर दुइटा नाटकमा खेलेकी थिएँ । त्यसपछि मलाई सबैले कांग्रेसी केटी भनेर चिन्न थालेका थिए । मलाई पनि बीपी बाबुुको फोटो देख्यो कि जय नेपाल भन्न मन लाग्ने भइसकेको थियो । केही नबुझे पनि सुम्निमा दोहर्‍याईतेहेर्‍याई पढिसकेकी थिएँ ।

तर, यो त शीर्षक सुन्दै कम्युनिस्टहरूले तयार पारेको नाटक भन्ने थाहा हुन्थ्यो । मेरो रहर थियो सबै पार्टीले गर्ने नाटकमा खेल्ने । मान्छेलाई पनि अलमल होस् न यो कुन पार्टीकी हो ? नेपालमा छयालीस सालपछि कोही पनि गैरपार्टीवादी हुनै सक्दैनथ्यो । तर म के पार्टीकी थिएँ म स्वयंलाई पनि थाहा थिएन ।

पहिलो सो बुधबारे बजारस्थित दुर्गा टाकिजमा देखाउने निधो भयो । आफ्नै गाउँठाउँमा तामझामका साथ नाटक देखाइँदै थियो । यसले मलाई थप रोमाञ्चित बनाएको थियो । मेरो खुसी कुनै खातापातामा हिसाब राख्नै नसकिने गरी बेहिसाब भएको थियो । उकालो बाटोमा बेस्मारी साइकल कुदाएको थकान, यतिका दिन बगाएको पसिनाको नदी र पन्ध्र दिन रिहर्सल गर्दाको सास्ती मैले जम्मै बिर्सिसकेकी थिएँ । सारा मान्छेका अघि नाटक देखाउने उत्सुकता र परिकल्पनामै म डुबिरहें । जति डुब्थें, आफ्नो जीवन उति रंगीन, उति अर्थपूर्ण र उति उत्साहपूर्ण लाग्थ्यो । मेरा पाइलामुनि सधैं बादल हुन्थ्यो र म सधैं आकाशमा उडिरहेकी हुन्थें ।

नाटकको पहिलो सोमा धेरै मान्छे जम्मा पार्न घरघरमा टिकट बेच्तै पनि हिँडियो । आफ्नो क्षेत्र भएको हुनाले निर्देशकले हामीलाई नै टिकट बेच्ने जिम्मा दिएका थिए । मेरो साथमा बुधबारेका अरू दुईजना बहिनी र एकजना दाजु पनि थिए । टिकट बेच्न थाल्दाचाहिँ आधा उत्साह चिनी नहालेको बरफझैं ठन्डा भइदिन्थ्यो ।

‘पैसो तिरेर पुनि कसैले नाटक हेर्छ ?’ कसैले भन्थे । कसैकसैले त हाम्रो टिकट देख्नासाथ ड्याम्म ढोका लगाइहाल्थे ।

त्यस्तो बेलामा मन निबुवाजस्तै अमिलो न अमिलो हुन्थ्यो । तर पनि म आफ्नो काममा दत्तचित्त भएर लागें । हरेस खाइनँ ।

अन्तत: नाटक प्रदर्शन गर्ने दिन आइहाल्यो । बिहानदेखि नर्भस हुन थालेँ । ओठ–मुख सुक्न थाले । तर जसोतसो मञ्चमा उत्रिएँ । यसो आफ्नो भागको संवाद बोल्नुअघि दर्शकतिर आँखा डुलाएँ । दर्शक पचासजना पनि थिएनन् । तर पनि मैले आफ्नो भूमिका राम्ररी निर्वाह गरें ।

‘खै तिमेरुले टिकट पनि खासै बेच्न सकेनौं । अब अरू सो के गरी देखाउनु ? दरो घाटा भो ।’

कत्रो उत्साह थियो हामीभित्र तर तीन सो गर्ने भनिएको नाटक एक सोमै सकियो । हामीभित्रको उत्साह पहिला मनतातो भयो, त्यसपछि सेलायो ।

——–

केही दिनपछि इलामको मंगलबारेमा नाटक देखाउने फिक्स भयो । हाम्रो चिसिएको उत्साह फेरि मनतातो भयो । पन्ध्रजनाको टोली तामझामका साथ मंगलबारेतिर लाग्यो । बुधबारेमा फ्लप भएको नाटक मंगलबारेमा भने सुपरहिट भयो । तीनै सोमा दर्शक खचाखच थिए । टिकट बेच्न घर घर जानु पनि परेन । सबै दंग भयौं । नाटक सकिएपछि कतिजना दर्शक भनेर आउँथे र गजब प्रशंसा गर्थे । होटलवाला साहु–साहुनीले मलाई छोरी बनाए । उनीहरूका छोराको हाल सालै बिहे भएको रहेछ । उनले पनि मलाई बहिनी बनाए र भने, ‘यो पालि तिहारमा टीको लाउन म बुइनीका घरैमा आउँछु ।’

सात दिनजति त्यहाँ बसेपछि एक दिन निर्देशक महोदयले भने, ‘अब तिमीहरू आआफ्ना घर जाओ । तिमीहरूलाई दिनुपर्ने पैसा म उतै आएर हिसाब गरौंला । अहिले म यहाँको हिसाब मिलाएर आउँछु ।’ यत्रो दिन काम गरेर हातमा सुको नपर्दा म हिस्स परें । तर पछि देलान् भन्ने सोचेर चित्त बुझाई फर्कें ।

नाटकका निर्माता चारजना थिए । तीमध्यै एकजना महिला हुनुहुन्थ्यो । म प्राय: उहाँकै साथमा हुन्थें । हाम्रो समूहमा सुरुंगा घर भएकी एक परियार थरकी बहिनी पनि थिइन् । उनीे असाध्यै राम्रो नाच्थिन् । ती बहिनी पनि मसँगै हुन्थिन् । इलामबाट फर्केपछि वीरगन्जमा कार्यक्रम गर्ने तय भयो ।

‘खै, नाटक खेलेर कति कमाइस् ?’ आमाले सोध्नुहुन्थ्यो बेलाबेलामा । त्यसैले वीरगन्ज जानुअघि भने निर्देशकसित मैले आफूले पाउनुपर्ने पैसाको हिसाब खोजें । निर्देशकज्यू चिल्लो घसेर कुरा गर्न साह्रै सिपालु थिए । उनले मेरा हातमा तीन–चार सय रुपैयाँ राखिदिँदै भने, ‘जति रकम उठ्यो त्योभन्दा दोब्बर त खर्च भयो । अहिले यति राख । वीरगन्जबाट फर्केपछि सबै पाउँछ्यौ ।’

पैसाभन्दा अभिनयको भोकले मलाई नाटकमा तानेको थियो । नाम र इज्जतको मोहले डोर्‍याएको थियो । पैसा नपाए पनि म जान राजी भएँ । दुई बजे बिर्तामोडमा भेला हुने कुरा गरेर हामी छुट्टियौं । तोकिएको दिन र समयअगावै म बिर्तामोड पुगेर पर्खिन लागें । अरू साथीहरू पनि निर्धारित ठाउँमै भेला भए ।

दुई बज्यो, तीन बज्यो, चार पनि बज्यो । निर्देशक आएनन् । हामी एउटा किराना पसलअगाडि टाढाटाढासम्म नजर डुलाउँदै बसिरह्यौं । अहँ, पौडेल सर आएनन् । हामी दुई तीनजना केटीले त्यसरी कसैलाई छटपटाउँदै पर्खेको देखेपछि पसले र छेउछाउका मान्छेले सोधीखोजी गर्न थाले । हामीले वास्तविकता बतायौं । पौडेल सर त आएनन् तर उनले अर्का निर्मातालाई पठाएर हामीलाई वीरगन्ज लाने व्यवस्था मिलाएछन् । एघारजनाको टोली ती निर्मातासँगै वीरगन्जतिर लाग्यौं । त्यतिबेला झमक्कै साँझ परेको थियो । अरू छुटेका एक दुईजनालाई लिएर पौडेल सर भोलि आउने भन्ने सुन्यौं ।

भोलिपल्ट बिहान चारै बजे हामी वीरगन्ज पुग्यौं । त्यो दिनभरिमा पनि पौडेल सर आइपुगेनन् । भोलिपल्ट साँझ मात्र पुगे । भएछ के भने, हामी तीन चारजना केटीलाई त्यसरी पर्खेको देखेका मानिसहरूले चेलीबेटी बेचबिखनको आशंका गरेर पौडेल सर र अरू दुईजनालाई पुलिसको जिम्मा लगाइदिएछन् । रातभर हिरासतमै राखेछन् । भोलिपल्ट बिहान वीरगन्जमा हुने कार्यक्रमका संयोजकलाई फोन गरेर भनसुन गरी छुटेछन् ।

वीरगन्जको त्यो ठूलो सिनेमाहलमा दुई सो नाटक देखायांै । मान्छे खचाखच थिए । टिकट धेरै बिक्री भएको थियो । हामीले फेरि आफ्नो पारिश्रमिक माग्यौं । तर यसपटक पनि पौडेल सरले आफ्ना शब्दजालले हामीलाई लपक्क बेर्न सफल भए । हामी बाटा खर्च लिएर झापा फर्कियौं ।

घर पुग्दा आमाको अनुहार चुहिनै लागेको बादलजस्तो देखें । दाजु पनि मुर्मुरिँदै टाँडमाथि चढ्नुभयो । घर छोडेर टाढा गएकोमा असह्य भएको होला भन्ने लागेको थियो । तर होइन रहेछ । दाजुले यति लामो चिठी मतिर फाल्दै भन्नुभयो, ‘अबदेखि नाटक साटकमा हिँडिस् भने खुट्टा भाँच्दिन्छु ।’

म हतारहतार चिठी पढ्न थालेँ । त्यो चिठी मंगलबारेका साहुजीको थियो, जसले मलाई छोरी बनाएका थिए । चिठीमा लेखिएको थियो–‘एक महिनाभित्रमा होटेलको बिल चुक्ता नगरे पुलिस लिएर आउँछु ।’

निर्देशक पौडेल सर होटलको बिल नतिरी भागेका रहेछन् । उनी ठाउँपिच्छे फरकफरक नाम बताउँथे । ठाउँ, ठेगाना पनि ढाँटेका रहेछन् । ढाँट्नु, छल्नु, भुल्याउन, उल्याउनु ती निर्देशकको जन्मसिद्ध गुण रहेछ । निर्देशक फेला नपरेपछि नाटकको हिरोइन भएको नाताले उनले मलाई त्यो चिठी पठाएका रहेछन् । मलाई अब भने नदुुखेको कपाल डोरी बाँधेर दुखाएको जस्तो लाग्न थाल्यो ।

राति टुकीको मधुरो उज्यालोमा आधा रातसम्म बसेर मैले होटल साहुजीको चिठीको लामो प्रत्युत्तर लेखेँ । मेरो चिठीको सार थियो, ‘हे मेरा ढुंगेल बा, म पनि तपाईंजस्तै पौडेल सरको चिप्लो बोलीको राजमार्गमा लड्दैउठ्दै हिँडिरहेकी छु । निजले मेरो पारिश्रमिक पनि पचाइसक्नुभएको छ । म पनि उहाँको खोजीमा छु ।’

त्यसको केही दिनपछि सुरुंगाकी परियार थरकी बहिनीको चिठी आयो । चिठी के भन्नु, एक भारी गुनासोको पोको आयो ।

‘दिदी, एक दिन पौडेल सरसित भेट्दा मेरो पारिश्रमिक पनि कमरेड विद्या भण्डारीलाई दिएको छु भन्नुहुन्थ्यो । हो भने, प्लिज, म गरिब केटीको पैसा पठाइदिनुस् ।’

यति साह्रो भएपछि मैले सहनै सकिनँ । म पौडेल सरलाई भेट्न गएँ । उनी हामीले रिहर्सल गर्ने गरेको कोठामै बस्थे । पुरानो साइकल पेलेर मेरुदण्डको खोल्सामा पसिनाको धारो बगाउँदै त्यहाँ पुग्दा त कोठाको ढोकामा आधा किलोको ताल्चा झुन्ड्याइएको रहेछ ।
अब भने म नाटकको ह्याङओभरबाट मुक्त भएँ । मलाई लाग्यो, त्यो मेरो क्षेत्र होइन । म आफ्नै दैनिकीमा फर्कें ।

केही महिनापछि एक दिन आमा अचानक बिरामी हुनुभयो । शनिबारको दिन थियो । होक्सेबाट शनिश्चरेको गाडी लाग्थ्यो । आमालाई लिएर म शंकर डाक्टरलाई देखाउन भनी हिँडें । आमालाई चेकअप गराएर फर्कंदा सम्झें, यही मौकामा काकाको पसलमा निस्कन्छु । के थाहा पौडेल सरले काकाका हातमा पैसा छाडिदिनु पो भएको छ कि ? त्यसो भएको भए त गज्जबै हुन्छ भन्ठान्दै म काकाको पसलमा पुगेँ । पसलमा काकालाई देखेर हर्षित भएँ ।

त्यही बेला पाखुरा सुर्कँदै एकजना दिदी काकाको पसलतिर बढिन् । ती तिनै दिदी थिइन्, जसले शनिश्चरेमा रिहर्सलको बेला पन्ध्र दिन भात खुवाएकी थिइन् । बिचरीको पनि पैसा तिरिएको रहेनछ । हे फसाद ! म हत्तपत्तभित्र लुकें । उनी बाहिर भनिरहेकी थिइन् , ‘तेरिमा नकचरा नकचरीहरू, म गरिपको खार भाग्ने ? बल्ल आज एउटीलाई भा पुनि भेटें । बाहिर मात्तै निस्कोस् त, तेस्को जान्दो गरिनछु भने ।’

ती दिदीको आवाजबाट उनी रुँदैछिन् कि ध्वाँस दिँदैछिन् छुट्याउन मुस्किल थियो ।

दुलो पसेको मुसो निस्कन्छ र झम्टिउँला भनी पर्खेको बिरालोझैं ती दिदी त्यहाँ निकैबेर कुरिन् । तर मभित्र सास दबाएर बसिरहें । एकछिनपछि ती फतफताउँदै बाटो लागिन् । अनि म पनि केही नभएझै शान्त मुद्रामा बाहिर निस्केँ र फटाफट बाटो लागेँ । मैले निकैबेर अपमानित एवं सकसपूर्ण समय कटाएँ त्यहाँ । तर मलाई नाटक खेल्न उक्साउने ती काकाले मेरो पक्षमा एक शब्द बोलेनन् । मानौं उनलाई यसबारे केही थाहै थिएन ।

बाटामा निस्कँदा आमा पिलपिल रुँदै पर्खिरहेको देखें । मलाई एउटी सन्तान भएर बिरामी आमालाई रुवाएकोमा ज्यादै ग्लानि भयो । आमाले त केही भन्नुभएन, बरु मैले नै भनें, ‘अब नाटक खेल्दिनँ आमा । कस्सम । विद्याकसम !’

प्रकाशित: भाद्र २७, २०७२

(स्रोत : Kosheli – Kantipur)

About Sahitya - sangrahalaya

We will try to publish as much literary work of different authors collected from different sources. All of these work is not used for our profit . All the creative work belongs to their respective authors and publication. If requested by the user we will promptly remove the article from the website.
This entry was posted in संस्मरण and tagged . Bookmark the permalink.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.