नाटक : संघर्ष

~ईन्द्र अधिकारी~Indra Adhikari

दृश्य १
(राजा आफ्ना मन्त्रि तथा उच्च कर्मचारीलाई निर्देशन दिदै)
राजा: उपस्थित मन्त्रिगण, कर्मचारी मित्र र अन्या ब्यक्तित्व । आज मैले तपाईहरुलाई सहयोगका लागि बोलाएको छु । यो देश बचाउने सहयोग । समाज भाडिन लागेको छ, त्यसैको रोकथामको निम्ति । देशमा व्याप्त अव्यवस्थालाई उन्मुलन गर्न म तपाईहरुको आवश्यकता देख्छु अनि आज सम्बोधन हुने कानूनी कार्वाहीहरुलाई प्रत्येक क्षेत्रमा पुर्या उने काममा पनि म तपाइहरुको सहायता माग्दैछु । मैले केही नीतिहरुको तर्जुमा गरेको छ, र म यिनलाई जनता सम्म पुर्यारउने काम तपाइहरुलाई दिदैछु ।
१.    देश र नरेशको विरुद्ध बोल्नेलाई मृत्यु दण्डको सजाय हुनेछ ।
२.    नरेशले मानेको संस्कृति र भेषलाई सबैले मान्नु पर्नेछ । त्यही सबैतिर लागु भएको हुनु पर्नेछ ।
३.    प्रजातन्त्रको नाममा अमानवीय व्यावहार गर्ने अनि त्रुटिपूर्ण भ्रम फैलाउनेहरुलाई कडा भन्दा कडा सजाय दिइने छ ।
४.    नरेशको आदेश पालना नगरी त्यसको विपक्षमा काम गरे त्यसलाई पनि कडा सजाय दिइने छ ।
५.    एउटा देशमा एउटै मात्र भाषा, संस्कृति र भेष हुनुपर्छ भन्ने मन्याता लाई सबैले मान्नु पर्नेछ ।

यी कुराहरुलाई तपाइहरुले सबैतिर प्रचार गरिदिनुहुनेछ भन्ने मैले आशा लिएको छु । अनि आन्दोलन गर्न खोज्नेहरुलाई जहिले पनि कडा सजाय दिदा राम्रो हुने कुरा यहाहरुलाई अवगत गराउछु । आजको बैठक यही अन्त हुन्छ ।

(सबै केही नबोली उठेर बाहिर निस्कन्छन् । )
पर्दा खस्छ ।

—————————————————————–

दृश्य २
(दुइ मन्त्रि देशको कुनै भागमा शासकको निर्देशन सुनउँन पुगेका छन् । मानिसको ठूलो भीड छ । उनीहरुको अघिल्तिर निकै राम्ररी सजाएको मञ्च छ ।)

उद्घोषक: आदरणीय दाजु भाइ तथा दिदी बहिनी । आज हामी तपाइहरुलाई कुनै मनोरञ्जन दिन नभएर देशमा उत्पन्न समस्या र त्यसको निराकरणका बारे बताउन उपस्थित छौं । त्यसका लागि हामीले मन्त्रिज्युहरुलाई पनि बोलाएका छौं । अब म मन्त्रि भौमलाई यहा आएर तपाईहरुसमक्ष केही भनिदिनुहुन अनुरोध गर्छु ।

भौम: आदरणीय उपस्थित जन समुदाय । तपाईहरुला भेटेर केही कुरा बोल्न पाउँदा मलाई खुशी लागेको छ । तपाईहरुका निम्ति सरकारबाट केही उपयोगी निर्देशनहरु प्राप्त भएको छ । त्यही सन्देश लिएर हामी तपाईहरुसामु आएका छौं । हिजो आज हाम्रो देशमा प्रजातन्त्रको नाममा आतंकवादी गतिविधि फस्टाइरहेको छ । यस्ता आतंकवादीहरुले अब आफ्ना कृयाकलापहरु तुरुन्त बन्द नगरे मृत्युदण्ड पाउनेछ् । आफ्नो संस्कृति र परम्परा भनेको देशको मुख्य व्यक्तिको आधारमा हुन्छ । त्यसैले सरकारले पालन गर्ने संस्कृतिलाई अनुशरण गरेर अन्य स-साना संस्कृतिहरुलाई उन्मुलन गर्नु पर्ने आदेश भएको छ । यसलाई नमान्नेका लागि मृत्यु दण्डको सजाय तोकिएको छ । देशमा एउटै मात्र भाषा हुनुपर्छ भन्ने मान्यताका आधारमा अन्य भाषालाइ पठन पाठनमा राखिने छैन । (मानिसको विचबाट कृष्ण उठेर सोध्छ)

कृष्ण: आजसम्म हामी तपाईहरुकै आदेश-उपदेशले गर्दा यतिसम्म प्रगतिशील हुन सक्यौ । यसले निरन्तरता पाउने छ भन्ने आश गरेका छौं । तर मलाइ केही कुरा सोध्न मन लाग्यो । सरकारले भनेको कुरा नमान्नेलाई मृत्युदण्ड दिइने प्रवधान नियममा थपिएछ । तर के एउटा व्यक्तिको मौखिक आदेशले यो देशका सम्पुर्ण जनताको चित्त बुझाउला । नियम निर्माणमा किन जनताको आवाज र हिस्सेदारी रहन पाउदैन । के जनताको अधिकारलाई शासकवर्गले यसैगरी कुंजी बनाउदै जाने हो भने देशमा शान्ति फैलिएला ?

भौम: (कड्किएर) चुप! त बस । तेरो प्रश्नको उत्तर दिन म यहाँ उचित ठान्दिन । आदरणीय जनसमुदाय, तपाइहरुवीच रहेका यस्तै फटाहाहरुले गर्दा देश विग्रन थालेको छ । तपाइहरुले यस्ता देशद्रोहीहरुलाई पाली राख्नु भयो भने यसले समाज र देशलाई विगार्नेछन् । तसर्थ म तपाईहरुलाई यस्ता भडुवाहरुलाई गाउँ र समाजबाट तुरुन्त निकाल्न अनुरोध गर्छु । धन्यबाद ।

उद्घोषक: माननीय मन्त्रिज्युलाई धन्यबाद । उहाले तपाइहरुसामु सरकारबट प्राप्त केही महत्वपूर्ण निर्देशनहरु राखिदिनु भो । अब म यहा अर्का मन्त्रिज्यु एवं सरकार सुपुत्री राधा सरकारलाई यहा निम्त्याउछु ।

राधा: आदरणीय जनसमुदाय । म तपाईहरुले धेरै कुरा भन्न यहाँ आएकी हैन र पनि मेरा दुई शब्द राम्री सुनिदिनु हुन्छ भन्ने आश गरेकी छु । तपाईहरुका लागि हिजो आज सरकारको मौखिक कानुन लागु हुन थालेको छ । म पनि त्यही परिवारमा जन्मिएकी भए पनि मलाई तपाईहरुको पसिनाबाट उठाएको सम्पत्तिमा रजाई गर्न मन छैन । त्यसैले यस्तो अन्याय र अत्याचारको विरुद्ध तपाईहरु लाग्नुहोस, जुर्मुराउनुहोस । म तपाईहरुलाई सहयोग पुर्यालउने छु, साथ दिनेछु । धन्यबाद ।(सबैतिरबाट तालिको गड्गडाहट सुनिन्छ । मन्त्रि भौमको मुख कालो हुन्छ । सभा सकिन्छ, सबै आ-आफ्नो बाटो लाग्छन् । मन्त्रि राजधानी तिर हानिन्छ, राधा कृष्णको खोजिमा ।)

(उता दरवारमा – शासक, छोरो राम, सैन्य प्रमुख र एक इन्स्पेक्टर । मन्त्रि भौमको प्रवेश)
भौम: दर्शन सरकार

शासक: के खबर ल्याउनु भो ?

भौम: नराम्रो खबर सरकार । म गएको क्षेत्रमा एउटा व्यक्ति सरकारको नीतिको विरुद्ध उठेको रहेछ । त्यसलाई गाउबाट निकाल्ने आदेश मैले जनतालाई दिएको थिए तर राधा सरकारबाट त्यसको ठीक विपरित त्यस देशद्रोहीलाई साथ दिने घोषणा भयो ।

शासक: म यो के सुन्दैछु ? के यो साँचो हो ?

भौम: सत्य सरकार ! म किन झुटो बोलौं ।

शासक: म यसलाई कसरी सत्य मानौ ? मेरी छोरी मेरा विरुद्ध । यो हुन सक्तैन ।

भौम: हुन नसक्ने थियो तर भयो । अब के गर्ने ? (एउटा प्रहरीको प्रवेश)

प्रहरी: (सलामी ठोकेर) सरकार । राधा सरकार र कृष्ण नाम गरेको व्यक्ति यो देश छाडेर हिडिसके भन्ने खबर आएको छ ।

शासक: प्रहरीले किन पक्रेन ?

प्रहरी: सरकार सुपुत्री भएका कारणले प्रहरीले आदेश विना पक्रने आँट गरेन ।

(शासक रिसले चुर हुन्छ । के गर्नु कसो गर्नु हुन्छ । उसको दिमागले ताजा कुरा सम्झन छोड्छ । उपायहरु नै सबै हराए जस्तो भान उसमा पर्छ ।)

शासक: कमान्डर इन चिफ !

सैन्य प्रमुख: हाजिर सरकार ।

शासक: तिमी अहिले नै खोजेर त्यसको जिउदो वा मृत, यहा ल्याउ । इन्स्पेक्टर गो विद हिम । (दुबै जना सलामी चढाएर जान्छन् ।)

शासक: छोरा तैले पनि यो संकटमा केही उपाय त गर्नु पर्छ ।

राम: मैले उपाय तयार पारेको छु ।

शासक: स्याबास ! के उपाय छ ?

राम: म आजै जसरी भए पनि तिनीहरुलाई लिएर आउछु । ल्याउन नसके, कहाँ छन, के गर्दैछन, पत्तो लाएर आउछु । त्यसपछी तपाई कार्वाही गर्नुहोला ।

शासक: ठीक छ । छिटो जा । जति सक्यो काम छिटो भयो भने राम्रो हुन्छ । समय महंगो छ ।
(राम उठेर जान्छ ।)
(पर्दा खस्छ)

————————————————————————————–
दृश्य ३
(राधा र कृष्ण देशको निरंकुश शासन विरुद्ध सांगठानिक रुपमा अघि बड्न अर्कै मुलुक पुगेका छन् । एउटा होटलमा छन् उनीहरु …..)

राधा: हामी जुन उद्देश्य लिएर अघि बडेका छौ, के यसमा सबैले साथ दिनेछन् त ?

कृष्ण: अवश्य दिनेछन । यो हामीले कुनै पनि नराम्रो काम गरेका हैनौं । यो त केवल शोषणबाट देशलाई मुक्त गराउने एउटा उपाय मात्र हो, जसले गर्दा सबै देशबासी खुशी र सुखी जीवन जिउन सक्षम हुनेछन् ।

राधा: मलाई पनि लाग्छ, यो कुनै अमानवीय कार्य हैन । (अचानक रामको प्रवेश । कोठामा सुन्यता छाउछ ।)

राम: मिष्टर कृष्ण, सायद गुराँसको फुल भवराको लागि हैन । तैले त्यहाँ हात हाल्ने जमर्को गरिछस, परिणाम अलि नराम्रो हुने स्थिति छ, याद राख ।

कृष्ण: तपाइको निम्ति यो अनुचित होला । मैले तपाईको गुरासमा हात हाले होला तर…

राम: तर के ?

कृष्ण: तर यो देशवासीको हित, राजसंस्थामाथिको विश्वास, आस्था र भरोसा अनि मानवीय सम्मानको निम्ति मात्र हो ।

राम: चुप ! मलाई तेरो भाषण सुन्नु छैन ।

कृष्ण: राधाजी, तपाई आफ्नो भाइलाई सम्झाउनोस् ।

राधा: हेर भाइ, तैले पनि अब बुझ्ने समय आएको छ । देशको परिस्थितिलाई समयानुकुल अंगाल्न सक्नुपर्छ । अब यो संसार अर्कै बाटोमा हिड्दैछ ।

राम: के म आफ्नो पराम्परालाई त्यागेर, मुकुट फालेर, खलकको नाक काटेर आफ्नै विरुद्ध अघि बडौं ?

राधा: हो, आफ्नै खलकको इज्जत फाल्न, मुकुट फल्न त मलाई पनि इच्छ छैन । तर त आफै सोच देशका निमुखा जनताबाट लिएको धनले कति दिनसम्म मोज गर्ने ? मान्छेले मान्छे भएर बाँच्नका लागि सबैसामु आफू सम्मानित हुनुपर्छ । तर अत्याचार गरेर हैन । सबैले हृदयदेखि नै सम्मान प्रकट गरे मात्र मानवताको सर्थकता स्पष्ट हुन्छ ।

राम: अब म के देशको उत्तराधिकारी भएर त्यही राजसत्ताको विरुद्ध लडौ त ?

कृष्ण: तपाई आफ्नै खलक विरुद्ध, आफ्नो त्यो कर्तव्य विरुद्ध नलड्नुहो तर त्यसलाई शुद्ध र सफा, जनचाहना अनि सबैको हितैषी राजसंस्था बनाउने तर्फ कदम बढाउनुहोस । यसैमा तपाई अनि देश र जनताको भलाई छ ।

राम: (निकैबेर घोरिएर… विगतमा आफूले देखेका अनेकौ अमानवीय घटनाहरुलाई सम्झन्छ – यौन शोषण, जेल, पिटाई, यातना, मृत्युदण्ड, विना पारिश्रमिक काम, खान नदिएको आदि) । ठीक, मलाई यो कुराको आजसम्म ज्ञान भएनछ । तपाईहरुले आज मेरो आखा खोलिदिनु भयो । अब म त्यसैको पक्षमा लड्नेछु । तपाईहरु बाहिरबाट आफ्नो काम सञ्चालन गर्नुस, म भित्रबाट यसलाई टेवा दिनेछु ।

राधा: भाई, धन्यवाद । तैले पनि हामीलाई सहयोग गर्नेछस भन्ने आशा लिएका थियो र त्यो आज पूरा भयो । अव हामी निर्ढुक्क काममा लागि पर्नेछौं ।
(राम जान्छ । कोठामा निकै बेर सुन्यता छाउँछ । ढोका बन्द छ । सुनसान । राधा र कृष्ण आ-आफ्नै धुनमा व्यस्त । केही समय पछि ढोका ढकढकाएर कोही आएको चाल गर्छ । राधा ढोका खोल्न जान के खोजेकी हुन्छे, सैन्य प्रमुख र इन्स्पेक्टर पेस्तोल तेर्स्याएर भित्र पस्छन् ।)

सैन्य प्रमुख: मिनिस्टर राधा, ह्यान्स् अप ! यो नरेशको आदेश हो । अधिकारको नाममा देशद्रोह गर्ने कसैलाई पनि यो देशको कानुनले छड्दैन ।

राधा: कृष्ण तिमी यसको हत्या गरिदिन सक्छौ । यो मेरो मुखको आदेश हो ।

कृष्ण: यसो गर्नु ठीक हैन । किनकि भोलिको प्रजातान्त्रिक व्यवस्था पछि पनि हामीलाई यस्ता ब्यक्तिको खाँचो पर्छ । सेनापति लानोहोस हामीलाई कहा लानु पर्छ । तपाईहरुबाट भागेर हामीले कुनै फाइदा उठाउनु छैन । हामीलाई दण्ड दिदा यस देशमा शान्ति आउछ, जनताले अमन चयनका साथ बस्न पाउछन भने ठीक छ हामी जस्तो सुकै दण्ड सजाय भोग्न पनि तयार । लाउनुहोस हाथकडी र लैजानोस, कहा लानु पर्छ । हामी जानको निम्ति तयार छौं ।

राधा: यो हुदैन । यसलाई म अस्वीकार गर्छु । सेनापति तिमीले आज नरेश पुत्री तथा मिनिस्टर राधा माथि पिस्तौल उठाउने हिम्मत कसरी गर्यौि । हात झार ।

सैन्य प्रमुख: यो हात नरेश पुत्री अनि मिनिस्टर राधा माथि हैन, देशद्रोही माथि उठेको छ । त्यसैले यो हार झर्दैन ।

राधा: हात तल झार ! इट्स माइ  अर्डर ।

सैन्य प्रमुख: एण्ड इट्स द अर्डर अफ द किङ ।

राधा: त्यसो हो भने तिम्रो हत्या हुदैछ । (पिस्तौल निकालेर सैन्य प्रमुखलाई हान्न मात्र के खोजेको थियो, कृष्णले खोसिदिन्छ ।)

कृष्ण: यसो गर्नु उचित हुदैन । यो मानवीय गुण हैन । शान्त भएर काम गर्नु पर्छ । सेनापति, लानोस हामीलाई कहाँ लानु पर्छ ।
(पर्दा खस्छ)

————————————————————————

दृश्य ४
(उही शासकको बैठक कोठा । एकटक निछ्याम । एकलै बसेर शासक के के सोचिरहेको बेला रामको प्रवेश)

शासक: के भो काम छोरा ?

राम: अति राम्रो अनि अलिकति अप्ठ्यारो ।

शासक: भन्न खोजेको के हो . कतै भेटिनस कि ?

राम: भन्न खोजेको त्यही हो, भेटें ।

शासक: खोइ त ती भुतहरु ?

राम: ती भुतले मलाई खाए, अनि म यहाँ एउटा नरकंकालको रुपमा हजुरका सामु उपस्थित छु, जागित्र बनेर ।

शासक: छोरा, त यो के भन्दैछस ? तेरो भाषा नै बुझ्न सकिन त ।

राम: म मेरो मातृ भाषामा बोल्दैछु । जुन भाषा हजुर पनि बोल्नुहुन्छ । जुन भाषा हजुरले मलाई सानै उमेरदेखि सिकाउनु भो ।

शासक: (अलमल्म पर्छ । केही बेरपछि…) त भन्न खोजेको सही कुरा लुकाउदैछस । सिधा भन, सरल भाषामा ।

राम: म सरल भाषामा बोल्दैछ । यो देशको शासन प्रणालीमा सुधार आउनुपर्छ । नत्र भने ठीक मान्ने छैन ।

शासक: यहाँ भन्दा सुधार शासनमा आउदैन छोरा, यो देशमा । यो नै अन्तिम हो ।

राम: त्यसो हो भने मलाई उत्तराधिकारीको पद नदिनोस । म पनि तपाईकै विरुद्ध काम गर्दै जानेछु ।
(शासक अल्मलिन्छ । अक्क न बक्क हुन्छ । निसासिएर, उपाय निकाल्न नसकेर छटपटाए जस्तो देखिन्छ । केही बेरपछी छेउमै उभिएका केही प्रहरी जवानलाई रामलाई लगेर थुन्न आदेश दिन्छ । प्रहरी रामलाई लिएर जान्छन् । उ एकलै कोठाको ओल्लो छेउ र पल्लो छेउ गर्दै बस्छ । केही समयको सुनसान पछि कोठामा आवाज छिर्छ । सैन्य प्रमुख राधा र कृष्णलाई लिएर प्रवेश गर्छ ।)

सैन्य प्रमुख: बाघको पञ्जाबाट उम्कन खोज्ने मृग ।

शासक: स्याबास ! खागो विच्काउन खोजे पछी फेला त परिन्छ नै । मेरो खुन तातेको छ, मलाई आज रिस उठेको छ तर खुसी पनि छु हाहाहाहाह। राधा, तिमीलाई यहा के अपुग थियो ? तिम्रो सेवामा के अभाव थियो ?

राधा: आफ्नो पसिनाको, स्वभिमानको अनि स्वअस्तित्वको अभाव थियो । ‘मेरो’ को अभाव थियो अनि इज्जत र प्रतिष्ठामा प्रश्न उठेको थियो जो आज पनि कायमै छ । ममा हैन, यो देशको शासकमा शासकमा हुनु पर्ने राज्य कौशल र पञ्चगुणको अभाव थियो ।

शासक: वाह तिमी त अति नै दार्शनिक भैछौ । यस्तै प्रवृति बढ्दै गयो भने शायद यहाँ प्लेटो र अरस्तु पनि जन्मेलान ।

कृष्ण: यहा प्लेटो र अरस्तु हैन, जार पल्टाउने रुस जन्मदैछ, लुइस पल्टाउने भोल्टेयर अनि कालो नीतिको अन्त्य गर्ने गान्धी तथा वासिङटन जन्मदैछन । अरु कति योद्धा जन्मदैछन, गन्ति छैन ।

शासक: काल आएपछि मान्छे बढी उत्ताउलो हुन्छ । ताकत देखाउछ, फुर्ती बढ्छ । कृष्णे तेरो फुर्ती बढी हुन थालेको मैले देखे । त्यसैले तेरो अन्त्य गर्नै पर्छ । हा हा हा

राधा: मैले पनि थाहा पाए, राक्षसको काल आयो भने बढी हास्छ । मैसासुर पनि मर्नु अघि धेरै हासेको थियो । त्यसैले मैले यस निरंकुशताको अन्त्य देख्दैछु ।

(कृष्णलाई एउटा खाँबोमा बाधिन्छ । राधालाई भित्र जान भने पनि मान्दिन । छेवैमा दुइ प्रहरी जवान छन् ।)

शासक: म भन्दा त धेरै बुद्धीमानी रहिछस । तर अभाग्यवस त्यो बुद्धि अलि छोटो भएछ । तलाई अब त्यसै छाड्नु उचित छैन । त्यसैले मर्नु भन्दा अघि केही भन्नु छ भने भनिहाल । कसैका लागि सन्देश पठाउनु छ कि? (सबै चुपचाप) दोस्रो पटक – केही भन्नु छ ?

कृष्ण: यो जन्ममा तेरो अन्त्य गर्न सकिन । अर्को जन्ममा तेरो छोरो भएर जन्मने छु र अत्यचारको विरुद्ध लड्नेछु । अन्यायको अन्त्य गरेरै छाड्नेछु ।

शासक: ठीक छ । अब अन्तिम मौका । (छेउमा आएर) केही छ अरु ?
(कृष्णले शासकको अनुहारमा थुकी दिन्छ । त्यसको साथ साथ शासकको हातमा रहेको पेस्तोलबा गोली चल्छ, कृष्णको हत्या हुन्छ । प्रतिशोधमा राधाले पनि शासकलाई गोली हान्छे तर त्यो छेवैमा उभिएको प्रहरीले थाप्छ । प्रहरी मर्छ । रिसमा शासकले राधाको पनि हत्या गर्छ । रगतले भुइ पुरै भरिन्छ । शासक तीन लाशलाई लगेर फाल्ने आदेश दिएर निस्कन्छ ।)
(पर्दा खस्छ )

अगस्ट, १९९९
प्रदर्शन मिति: २९ सेप्टेम्बर १९९९
प्रदर्शन स्थल: भुटानी शरणार्थी शिविर, बेल्डागी २ विस्तारित

(स्रोत : IPAJournal.com)

About Sahitya - sangrahalaya

We will try to publish as much literary work of different authors collected from different sources. All of these work is not used for our profit . All the creative work belongs to their respective authors and publication. If requested by the user we will promptly remove the article from the website.
This entry was posted in नाटक and tagged , . Bookmark the permalink.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.