संस्मरण : जसले प्रतिदान लिएन

~प्रदीप नेपाल~

२०६५ साल, भदौ ६ गतेको बिहान । पाँच बज्न केही मिनेट मात्र बाँकी थियो । हिमाञ्चल भट्टराईको फोन आयो, “एउटा अत्यन्तै दुःखद समाचार सुनाउँदैछु – अग्निशिखा हामीसँग रहनु भएन । म गङ्गालाल हृदयरोग केन्द्रबाट बोल्दैछु ।”

अपत्यारिलो थियो समाचार । अग्निशिखा बिमार भएर सुतेको सुनेको थिइन । उमेर मभन्दा झण्डै डेढ वर्ष कान्छै हुनुहुन्थ्यो । लामो समयदेखि हामी सँगसँगैको सहकार्यमा थियौँ । अग्निशिखा आन्तरिक बिमारीको शिकार भएको जानकारी पनि मसँग थिएन । त्यसैले त्यो फोन मेरा लागि पत्याउनै नसक्ने समाचार लिएर आइदियो । हो भन्न मनले नमान्ने, होइन भन्न परिस्थितिले नदिने किनभने हिमाञ्चल भट्टराई, अग्निशिखाको नाताभित्रको मान्छे हुनुुहुन्थ्यो । अग्नि र म दुवैको साथी हुनुहुन्थ्यो । एकछिन नौनारी गले । बाहिर उदास अनुहार बोकेको आकाश खुल्दै थियो ।

त्यतिबेला मलाई अन्तिम संस्कार कसरी गर्ने भन्ने चिन्ता लागेन । हतार-हतार मैले पत्रकार मित्रहरूको फोन मिलाउन थालेँ । जसलाई समाचार सुनाउँदा पनि ‘हँ ?’ भनेर झस्किएको मात्रै पाएँ मैले । उहाँका र मेरा केही साझा नातेदारहरूलाई पनि मैले फोनबाट यो समाचार दिएँ । उहाँहरूले पनि समाचारको सत्यतामाथि विश्वास गर्न चाहनु भएन । त्यस्तो सज्जन मान्छे , यत्तिकै हामीलाई छोडेर कहाँ जानसक्छ ? टेलिफोनमा नसुनिए पनि प्रत्येकको निश्वासमा यही सुस्केरा हुन्थ्यो । कसैलाई अत्तोपत्तो नदिई यति सजिलै अग्निशिखा जानुहुन्छ भनेर कसैले पत्याउनै मानेन ।

हामी कसैको मनले नमाने पनि अग्निशिखाले यो समाजलाई छोडिसक्नु भएको थियो । बढीमा दिनभरिका लागि उहाँको पार्थिव शरीर हामीसँग हुनसक्थ्यो । भरेको साँझले उहाँलाई हामी सबैबाट चुँडाएर लग्ने नै थियो ।

एफ.एम. रेडियोबाट साहित्यकार, पत्रकार अग्निशिखा रहनु भएन भन्ने समाचार सुनेपछि, टेलिभिजनको पर्दामा त्यही भाकाको समाचार पढेपछि मैले मनमनै अग्निशिखालाई बिदा गरेँ । गह्रुँगो र अँध्यारो शून्यताले छोप्यो मेरो मानसलाई शून्य भएजस्तो लाग्यो यो सिङ्गो संसार नै मलाई । किन ? थाहा छैन । एउटा सहयोद्धा गुमाएर ? त्यो पनि हुनसक्छ । एउटा घनिष्ट मित्र गुमाएर ? त्यो पनि हुनसक्छ । जे पनि हुनसक्छ । नौनारी गल्ने भन्छन् नि गाउँघरतिर । त्यस्तै भयो मलाई एक्कासि । केही लेख्न मन लागेन कम्प्युटरको पर्दामा किनभने बिदाइको त्यो क्षणमा धेरै सम्झनाहरू तरङ्गति भए ।

मैले कहिले चिनेँ अग्निशिखालाई ? थाहा छैन । हाम्रा पुर्खाहरू एउटै भएको हुनाले सायद त्यत्तिकै चिनाजान भयो होला । २०४२ सालमा म उपत्यकाको जिम्मेवारी सम्हालेर काठमाडौँ आएँ । काठमाडौँको पार्टी साह्रै कमजोर थियो त्यतिबेला । सहरभित्रको अलिअलि थालिएको काम धेरै सेलाएको थियो । बाहिरबाट आएका काठमाडौँको ठर्रो भाकाका पर्वतेहरू नै काठमाडौ जिल्ला कमिटीका सदस्य हुनुहुन्थ्यो । ललितपुर र भक्तपुरको स्थिति पनि झण्डैझण्डै उस्तै थियो । बाहिरबाट आएर काठमाडौँमा काम थाल्नु भनेको साह्रै गाह्रो काम थियो उतिबेला । त्यसैले उपत्यकाको जिम्मेवारी पाएपछि मै रैथाने साथीहरू खोज्ने काममा भिडेँ । यही खोजीको उपहार हुनुहुन्थ्यो अग्निशिखा ।

भूमिगत कालमा काठमाडौँमा घरबास भएका साथीहरूले हामीजस्ता पूर्णकालीन कार्यकर्तालाई आफ्नो घरमा दसैँ मान्न बोलाउनु हुन्थ्यो । जीवन अत्यन्तै आत्मीय र एकात्मक हुन्थ्यो त्यस्तो बेलामा । चाबहिलको कुनै घरमा एउटा कार्यक्रम आयोजना गरिएको थियो । परिचयको क्रममा मैले अग्निशिखालाई त्यहीँ ख्याल गरेको थिएँ किनभने उहाँले आफ्नो घर चाबहिलमै रहेको जानकारी गराउनु भएको थियो ।

राजनीति र पत्रकारिताको मैदानमा झ्वाम्लाङ्ग हामफाल्नु अघि अग्निशिखा शिक्षा मन्त्रालयको कर्मचारी

हुनुहुन्थ्यो- शुकदेव नेपालको नाममा । यद्यपि मैले उहाँलाई शुकदेव नेपालका रूपमा तीन वर्ष अघि मात्र चिनेको हुँ तर पनि सरकारी खातापाताहरूमा उहाँको नाम शुकदेव नेपाल नै रहिरहृयो । राजनीतिले नौलो मोड लिएपछि मैले नै उहाँलाई सल्लाह दिएँ, “पेन्सन भैसकेको छ भने तपाईं जागिर छोड्नुस् । हामीलाई साहित्य, पत्रकारिता र पार्टी तीनै क्षेत्रमा रैथाने साथीहरूको खाँचो छ । चाबहिल इलाका प्रगतिशील साहित्यको केन्द्र बनेको छ । रमेश विकलको अग्रज पुस्तादेखि तपाईंहरूसम्मको पुस्ता चाबहिलमै चलखेल गरिरहेको छ … ।”

भाषण मैले लामै गरेँ । उहाँलाई त्यसले छोयो कि अरूहरूसँग पनि सरसल्लाह गर्नुभयो – केही कालपछि उहाँले जागिरबाट राजीनामा दिएको जानकारी गराउनुभयो मलाई ।

झण्डै बीस वर्षको सहकार्य रहृयो हाम्रो बीचमा । उहाँले पत्रकारितालाई आफ्नो मूल पेसा बनाउनुभयो । म प्रचार विभागको प्रमुख भइरहेँ । पछिल्लो कालमा मैले उहाँलाई प्रचार विभागको सदस्यमा सिफारिस गरेँ र विभागले उहाँलाई सर्वसम्मतिबाट आफ्नो सचिव चुन्यो । १५ वर्ष उहाँले सचिवको कार्यभार सम्हाल्नु भयो । १० वर्ष मैले प्रचार विभागको जिम्मेवारी सम्हालेँ । प्रकारान्तरले पाँचौ महाधिवेशनपछिको १५ वर्ष हाम्रो सहकार्यको काल रहृयो ।

अग्निशिखामा एउटा प्रतीक्षा हुन्थ्यो सधैँभरि । अब के गर्ने ? उहाँका आँखाले प्रश्न गरिरहन्थे ।

अग्निशिखाले कविताबाट आफ्नो साहित्यिक जीवनको आरम्भ गर्नुभयो । विद्रोह ? उतिबेलाका, अर्थात् २०३० को दशकका युवाहरूको यो एउटा स्वभाविक गति थियो । पञ्चायती राजको निरङ्कुशताको चरम रूप गाउँर्फक राष्ट्रिय अभियान तथा त्यो चरमताका विरुद्धको ०३५/३६ को विद्यार्थी आन्दोलन र त्यो आन्दोलनको प्रतिफलका रूपमा जन्मिएको जनमत सङ्ग्रह ३० को दशकका नमूना परिचय हुन् । त्यो विद्रोहचेतलाई आत्मसात् गर्दै धेरै युवाहरूले कवितामार्फत त्यसमा प्रवेश गरे । समाजवादको सपना देख्ने नेपाली युवाहरूको एउटा प्रतिनिधि पात्र भएर अग्निशिखाले लेख्नुभएको रक्तबीज अहिले पनि विद्रोह बोलिरहेछ ।

कवितापछि उहाँ उत्रनु भयो नाटकमा । उहाँले गद्य र गीति, दुवै भाकामा नाटकहरू लेख्नुभयो । नेपाली समाजका भिन्नभिन्न समस्यालाई उद्घाटन र दिशावोध गराउने ती नाटकहरूले उहाँलाई साहित्यिक संसारमा परिचित गरायो । उहाँले लहर र उत्साहजस्ता साहित्यिक पत्रिकाहरूको सम्पादनमा पनि आफ्ना घनिष्ट मित्रहरूसँग सहकार्य गर्नुभयो ।

०४६/४७ को सफल जनआन्दोलनपछि उहाँ छलफल, दृष्टिजस्ता त्यतिबेला पार्टीद्वारा सञ्चालित साप्ताहिक पत्रिकाहरूको सम्पादक हुनुभयो । आफ्नो मिलनसार स्वभावका कारण उहाँ पार्टी बाहिरको पत्रकारितामा पनि सहज ग्राहृय व्यक्ति बन्नसक्नु भयो । एक्काइसौँ शताब्दी तथा प्रतिपक्षजस्ता पत्रिकाहरूमा पनि उहाँले सम्पादकको जिम्मेवारी अङ्भर गर्नुभयो ।

पछिल्ला दिनमा मैले उहाँलाई अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिक मञ्च र समाजवादी मान्यताका बारेमा टिप्पणीहरू लेख्ने जिम्मेवारी सुम्पिएँ । उहाँ पहिलेदेखि नै फाट्टफुट्ट अन्तर्राष्ट्रिय मुद्दाहरूमा टिप्पणी लेख्नुहुन्थ्यो । ती पठनीय लाग्थे । त्यसैले नवयुगको सम्पादन कार्यमा सहभागी भएपछि उहाँको भागमा अन्तर्राष्ट्रिय विषय, जिम्मेवारीको अंश हुनपुग्यो । आफ्नो समाजवादी मान्यतालाई प्रस्फुटीकरण गर्ने मौका पनि उहाँले त्यसमा पाउनुभयो । आखिरी दिनहरूमा उहाँको परिचय विश्व समाजवादी आन्दोलनका जराजुरी खोतल्ने लेखकमा रूपान्तरित भैसकेको थियो ।

खाली लेखक, कवि अथवा नाटककार भएर मैले अग्निशिखालाई सम्भिmन खोजेको होइन । अग्निशिखाजस्ता मानिसहरू समयका नमूना हुन्छन् । विशेष गरेर अहिलेको नेपाली राजनीतिका लागि अग्निशिखाहरू चाहिएका छन् । अग्निशिखाले वामपन्थताको राजनीति तीन दशक अगाडि आरम्भ गर्नुभयो । बहुदलको आगमनसँगै उहाँको राजनीतिचेत र कर्म हृवात्तै माथि उठेर गयो । जीविका साधनका लागि उहाँले कलमलाई आफ्नो साथी बनाउनुभयो भने पार्टीले सुम्पिएका जिम्मेवारीलाई उहाँले आफ्नो मुख्य काम बनाउनुभयो । अहिलेको नेपाली राजनीतिमा मैले यति वर्ष काम गरेँ, अब मेरो पनि ब्याज पाक्न थाल्यो भन्ने चेतना बाक्लरी हुर्किएको छ र यो धमिरे चेतनाले कुनै पनि पार्टीलाई मक्किएको काठ बनाउने कुरो पनि सुनिश्चित छ तर अग्निशिखाले कहिल्यै आफ्नो लगानीको ब्याज उठाउने कुरो सोच्नुभएन ।

पार्टीले जे दिन्छ त्यो अङ्भर गर्ने, जे दिँदैन त्यसका बारेमा आफूबाहेक अरूसँग कुनै गुनासो नगर्ने स्वभावका मानिसहरू अहिले नेकपा एमालेभित्रै पनि थोरै नै छन् । पछिल्लो कालमा एक साँझ उहाँले मलाई फोन गर्नुभयो र भन्नुभयो, “मैले नयाँ पत्रिका र अनुवादका काममा समय धेरै दिनुपर्ने भयो । त्यसैले मैले प्रचार विभागको सचिवबाट बिदा लिने विचार बनाएँ । काम थोर गर्ने, पद सचिव लिने कुरो मलाई त्यति राम्रो लागेन । तपाईं के भन्नुहुन्छ ?”

मैले भन्ने केही थिएन । त्यसैले मैले केही भनिन । हामीले केहीबेर प्रचार विभागमा सहकार्य गर्दाको संस्मरण गर्‍यौँ । नवयुगले निरन्तरता पाए हुन्थ्यो भन्ने चिन्ता जाहेर गर्‍यौँ ।

भदौ महिनाको आरम्भतिर हुनुपर्छ, अग्निले फोन गरेर मलाई भन्नुभएको थियो, “म एउटा पुस्तकको तयारी गर्दैछु समाजवादी आन्दोलनसम्बन्धी । त्यसैले यतिबेला नयाँ पत्रिकामा पनि ढुक्कले समय दिन पाइरहेको छैन । म तपाईंका टिप्पणीहरू चाहिँ नियमितरूपमै पढिरहेको छु ।”

माथिका शब्दहरू औपचारिक भएजस्तो लागिरहेछ । अग्नि र म बीचको सम्बन्ध यस्तो औपचारिक कहिल्यै रहेन । अरूसँग त्यस्तो सम्बन्ध रहृयो कि रहेन अग्निको मलाई थाहा छैन तर हामी कहिलेकाहीँ भावुक चर्चाहरू गथ्र्यौँ । त्यो चर्चा काभ्रे जिल्लाको मण्डनबाट आरम्भ हुन्थ्यो र जताततै छरिन्थ्यो । चैत महिनाका उराठ दिनहरूमा, प्रचार विभागको गर्मिलो छतमुनि बसेर, आफू दुई जना मात्र भएको बेलामा हामी बुद्ध जयन्तीका दिन मण्डनको जोगिटारमा जाने र रक्तपातरहीत मनाइने दिवालीमा सामेल हुने सपना देखिरहेका हुन्थ्यौँ । यद्यपि हामी सँगै दिवाली मनाउन कहिल्यै गएनौँ । २०६४ मा हामी दुई जना दिवालीपछिको पन्ध्र/सोह्र दिनमा जोगिटार पुगेका थियौँ र यहीँबाट हाम्रो बलो छुट्टयिो भनेर ठट्टा पनि गरेका थियौँ ।

अग्निशिखाकी छोरी र मेरी छोरी एकै ब्याचका चिकित्सा विज्ञानका विद्यार्थी थिए । दुवै अहिले डाक्टर बन्ने माथिल्लो सिँढीमा पुगेका छन् । ती छोरीहरूलाई सम्भिmँदै हामी हाम्रो मित्रताको दीर्घकालीनताको चर्चा गथ्र्यौँ र आफूहरूको गन्थनमा कल्पिदै खिस्खिस् हास्थ्यौँ पनि ।

सपनाहरू न हुन्, एकछिन देखिन्छन्, त्यसपछि हावासँगै उडेर कतै हराउने गर्छन् ।

शुकदेव नेपालहरू जन्मिएलान् समय समयमा, तर अग्निशिखाहरूको निरन्तरता असम्भव त भन्न हुँदैन तर शुकदेव जत्तिको सहज पनि मान्न सकिँदैन । अग्निशिखालाई निस्पृह त भन्दिन म तर आफ्ना लागि यो हुनैपर्छ भन्ने अहिलेका दर्जनौँ राजनीतिक नेताहरू भन्दा महान् व्यक्तित्व चाहिँ हामी सबैले कन्जुस्याइँ नगरी मान्नै पर्छ । अग्निभन्दा कम लगानीकर्ताहरू अहिले पनि सोझै सांसद र मन्त्रीको दावी गरिरहेका छन् तर अग्निले एकदिन पनि मलाई यो पद चाहिन्छ, तपाईंले यसमा सहयोग गरिदिनु पर्‍यो भनेर मलाई भन्नुभएन । यद्यपि त्यसरी भन्ने खालको सम्बन्ध हामी दुई बीचमा करिब पाँच वर्ष अघि नै तयार भइसकेको थियो ।

अग्निशिखाका अधुरा कामहरू पूरा गर्न पाइयोस् । आफ्नो मित्र,आफ्नो बन्धु, आफ्नो सखा अग्निशिखा, अर्थात् शुकदेव नेपालप्रति यही नै हुनेछ भावपूर्ण श्रद्धान्जलि ।

१९ असोज ०६५, काठमाडौँ

(स्रोत :मधुपर्क, मंसिर २०६५)

About Sahitya - sangrahalaya

We will try to publish as much literary work of different authors collected from different sources. All of these work is not used for our profit . All the creative work belongs to their respective authors and publication. If requested by the user we will promptly remove the article from the website.
This entry was posted in संस्मरण and tagged . Bookmark the permalink.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.