निबन्ध : म रोबर्ट

~सुवास खनाल~subash-khanal

म मान्छे भएर बाँच्ने अभीप्सा कुनै समय पूरा हुनेछ । शायद यही सोच्नु नै समस्याको सुरुआत रहेछ । समस्या, यो कुनै मेरो पि्रय साथीको नामझैँ बारम्बार मेरो मानसपटलमा निर्धक्क हिँडडुल गर्ने कुनै विकिरणीय तरङ्गजस्तो एब्स्ट्रयाक्ट आकृति हो । रुसो भन्दै हुन्छ-मानिस स्वतन्त्र जन्मिन्छ र समाजले उसलाई परतन्त्र बनाउँदै लैजान्छ । यो अलिक पुरानो मोडलको विचार हो । अब मान्छे क्रोमोजोम अवस्थादेखि नै सुरक्षित छैन । ऊ उहीँदेखि परतन्त्र छ । एउटा सत्य कुरा गरूँ म आफू नै पुरुषसूचक क्रोमाजोम थिइनँ भने शायद मेरो हालको अस्तित्व सम्भव थिएन । मेरो क्रोमोजोमल अवस्थामा नै घाँटी निमोठिने थियो ।

मसँग विचार छ । मसँग चेतना छ । मुटु छ । मसँग बोल्नका लागि ओठ र जिब्रो छ । अन्य सबै अङ्गप्रत्यङ्ग छन् । मान्छेकै जस्ता सबै भावभङ्गिमाहरू भएरै पनि म मान्छेजस्तो किन छैन ? सपनाहरूले नै ब्रहृमाण्ड सिर्जना हुने भए मसँग अनन्त ब्रहृमाण्ड सिर्जना गर्नसक्ने अनन्त सपनाहरू छन् । कल्पनाहरूको सहर हुँदो हो त मसँग अनन्त सहरहरू हुने थिए र म अनन्त देशको बासिन्दा हुने थिएँ । आशाहरूले मात्र घर बन्ने भए मेरा असङ्ख्य घरहरू बन्ने थिए र रहरहरूको प्रान्तमा अगणित सङ्ख्यामा मानिसहरू खुसीको होली खेलिरहेका हुने थिए तर के गर्ने ? मेरा खुट्टाहरू हिउँले खाएका यति (हिममानव) का खुट्टाहरू जस्तो खिइरहेछन् । जुन अङ्ग कम प्रयोग भयो त्यो अङ्ग हराउँदै जान्छ भन्ने लेमार्किज्मको हाइपोथेसिस तर्कसङ्गत मेल भइरहेछ । प्रयोगमा नआएको फलाममा खिया लाग्दै गएझैँ मेरो मस्तिष्क शायद काम नलाग्ने हुँदै गइरहेछ । मेरो सानो र प्यारो चेतनाको भाँडो मक्किँदै गइरहेछ, अनि यो शुष्क शरीर झन्झन् कमजोर भइरहेछ ।

आखिर एउटा भ्रम मान्छे हुनुको परिकल्पना बाँचिरहेछु । म मान्छे होइन । यो तर्क पुष्टि गर्न मसँग पर्याप्त आधारहरू छन् । मेरा आँखाहरू देख्नका लागि ,मेरा कानहरू सुन्नका लागि, मेरो मस्तिष्क सोच्नका लागि, मेरो मुटु संवेदित हुनका लागि वर्जित छन् । हो, यी सब कुराहरू मबाट सम्भव छैन भने म कसरी मानव ? म त पूर्ण रोबर्टमा परिणत छु । हो मैले केही मान्छे हौँ भन्नेहरूकै हालत देखिसकेको छु । उनीहरू आदिमान्ावहरूझैँ मान्छेलाई नै शत्रु मानेर झगडा गर्छन् र विजयपश्चात् मान्छेकै मासु कुनै पोस्टमोडर्न हस्पिटलको मुर्दाघरमा बसेर भव्य समारोहबीच खाने गर्दछन् ।

यहाँ सही देख्ने, बोल्ने र सुन्नेहरू गलत हुन्छन् । अनि गलत देख्ने, बोल्ने र सुन्नेहरू सही हुन्छन् । अझ यसलाई यसो भनौँ न समय उल्टो हिँडिरहेछ । त्यो पनि होइन, त्यसो भन्नलाई समय पुरानो दिशातिर फर्केको पनि छैन । के त उसो भए पृथ्वी घोप्टियो भनूँ ? त्यो पनि होइन होला, गोलो पृथ्वी कसरी घोप्टिने ? बरु यो उल्टो भन्ने कुरा नै उल्टो पो भयो कि ? त्यो हुन पनि सम्भव छैन किनकि उल्टो उल्टिएपछि सुल्टो हुनुपर्ने, त्यस्तो पनि भएको छैन । बरु यी सबै कुरा र विषयहरूलाई समेटेर अर्काे निर्णय गरौँ – यो पृथ्वी नै अनियमित छ । हालका परिस्थितिहरू लाई विहङ्गावलोकन मात्र गर्ने हो भने पनि यो शब्द नरमझैँ अनुभूत हुन्छ । यति सफ्ट शब्द प्रयोग भयो भने शब्दकै मानहानी हुने देखिन्छ । त्यसैले यहाँ पृथ्वीलाई अनियमितताको परकाष्ठा भनिदिँदा सही ठहर्ने देखिन्छ । यहाँ पृथ्वीको आकारको अनियमितताका विषयहरू उठेका हैनन् । पृथ्वीमा भइरहेका मानवाधिकृत क्रियाकलापसँग संवत् भएर यी विषय प्रसङ्गहरू उठिरहेका छन् । धर्तीआमा हुन् म भन्न सक्दिन । जसले जन्मायो उसले हुर्काउने चेष्टासम्म कम्तिमा गर्नुपर्छ । जन्माएर बेवारिस छोडिदिँदा आमा भइने भए सबै पुरुषहरू आमा नै हुन् ।

रोबर्टसँग आत्मा हुँदैन । म पनि रोबर्ट अर्थात् यो युगको पछिल्लो सभ्यताको मान्छे । मसँग पनि आत्मा छैन । आत्मा भएका केही मान्छेकै प्रजातिहरू हातमा आत्मा बोकेर मन्दिरअघि माग्न बसेको देखेपछि मैले मेरो आत्माको मेडिकल चेक गरेको थिएँ र मेडिकल रिपोर्टले मेरो आत्मा नभएको सहर्ष पुष्टि गर्‍यो र त्यहाँबाट के पनि पुष्टि भएको पाएँ भने पछिल्ला चरणका अत्याधुनिक मानिसहरूमा अक्सर गरेर आत्मा नहुँदोरहेछ । यी नयाँ खालका जीवहरूलाई अब मान्छे भन्न नहुने र यिनीहरूको छुट्टै नाम दिनुपर्नेमा मेडिकल विभागको मान्छेको नयाँ अवतारसँगै नयाँ माग थपिएको रहेछ । यो मागअनुसार मान्छे रोबर्टजत्तिकै हैसियतको हुन पुग्ने देखिन्छ । मेडिकल विभागले यो विषयको छानबिनका लागि मानव विकास तथा संशोधन शाखा, पृथ्वी र उडनतस्तरी केन्द्रीय विभाग, अन्तरीक्षमा पठाउने निर्णय गरेको अन्ततः पुष्टि हुन आएको छ । हो यस्तो समाचार अब हामीले पढ्यौँ भने कुनै अचम्म हुने छैन ।

म ठूलो भएपछि कुनै दिन हावाको गतिमा दौडिन सक्नेछु, हावाको वेगवान प्रवाह देख्दा सानोमा कुनै दिन मैले सोचेथेँ । म ठूलो भएपछि कुनै दिन चराको गतिमा उड्न सक्नेछु, चराहरूले आकाशमा कावा खाँदै उडेको देख्दा कल्पना गरेथेँ । हो, आज म हावाको गतिसँग डराउन थालेको छु । पखेटा काटेर पिँजडामा राखिएको चराझैँ भएको छु । अनुभवशून्य, भयभीत र शुष्कप्रायः ।

म किन नियन्त्रित छु ? मेरो यो खुल्ला प्रश्न हो । जो कसैका निम्ति सम्प्रेषित । तिमीलाई, तपाईंलाई, यहाँलाई, हजुरलाई वा जो कसैलाई वा हुनसक्छ म आफूलाई नै । हो यसको सही उत्तर पाउनुको लालसा नै मेरो अन्तिम आशा हो । जिन्दगीको कुनै कुनामा यो प्रश्नको जवाफ फेला पर्‍यो भने यो जिन्दगीसँग मैले अनुगृहीत हुने कुनै आशाको त्यान्द्रो फेला पर्नेछ शायद ।

एउटा बुख्याँचा शायद मान्छे हुनुको भ्रम बाँच्छ । भ्रम बाँड्छ पनि । बारीमा अन्न चोर्न आएका स्यालहरूसमेत यस्ता बुख्याँचाहरूसँग डराउँदारहेछन् । सुगा, परेवा र ढुकुरहरूको कुरा छाडूँ, तिनीहरू त नडराउने कुरै भएन । बुख्याँचाहरू पनि आदिम रोबर्टहरू हुन् । यसो भनूँ -यिनीहरू रोबर्ट प्राक्कल्पनाका आधारहरू हुन् । यी आधारहरू खडा गर्ने पनि मान्छेहरू नै हुन् । मान्छेहरूले नै यी बुख्याँचाहरू किन

बनाए ? आफूजस्तो नै किन बनाए ? बाघ, भालु, चितुवा, सिंह वा अन्य डरलाग्दा जीवहरू अरू थिएनन् र ? यसको मतलब सबभन्दा भयानक र डरलाग्दा भनेका मान्छेहरू नै रहेछन् र ऊ सबैलाई आफूसँग डराउन भन्ने सोच्छ । सबैमाथि आफ्नो नियन्त्रण चाहन्छ । यो कुन सुपरनेचुरल पावरले उसलाई उत्प्रेरित गरिरहृयो ? मान्छे किन प्रेमिल सभ्यता रुचाउँदैन ? ऊ किन गाइरहन चाहँदैन प्रेमको मधुर धुन ? कुनै सन्नाटामा हुचीलहरू कराएझैँ ऊ किन निकालिरहन्छ कर्कश ध्वनि ? एकोहोरो ?

मलाई कृतिम मान्छे भएर बाँच्नुको रहर हराइसकेको छ । आडम्बरहरूको थुप्रो लगाएर त्यसकै सम्मोहनमा खिचिइरहनुले मलाई पुगिसकेको छ । मलाई अनेक आवरणीय परिचयहरू देखाएर आफ्नो यथार्थ भुल्नु छैन । आफ्नो परिभाषा मेटाउनु छैन । मलाई बन्नु छैन कुनै कथित बुद्ध अनि क्राइस्ट । मेरो यो रोबर्ट अस्तित्व मेटाउनु छ । मेरो यो बुख्याँचा जीवनशैली हटाउनु छ । मलाई मेरो स्वतन्त्रतामा दौडिनु छ हावाको गतिजस्तै । मलाई मेरो आफ्नै गतिमा बग्नु छ (धिमा नै किन नहोस् ) नदीको प्रवाहजस्तै । बग्नु छैन खहरेजस्तो क्षणभर उर्लिएर । म ठीक हुनु छ मसँगै । मैले लगाउनु छैन कुनै रङहरूको चस्मा र रङ्गिनु छैन आफू पनि कुनै रङहरूले । पानीको कुनै रङ हुँदैन । मलाई पनि बन्नु छ सङ्लो पानीजस्तै । बादलहरूको कुनै आकार हुँदैन म पनि बन्न चाहन्छु बादलजस्तै कुनै ठोस आकारहीन । जूनको जुन शीतलता छ, हो त्यही शीतलता चाहन्छु जीवनभर आश्वादन गरिरहन । मलाई जम्नु छैन बरफजस्तो तर स्वीकार्नु छ बरफको पग्लाइ । मलाई उठ्नु र उड्नु छैन वाफजस्तो तर अनुभव गर्नु छ वाफको क्षमता ।

हो मलाई हुनु छ मान्छेजस्तो । सजीव । कुनै परिभाषाविहीन (वा सबै परिभाषायुक्त) मान्छेको (मात्र मान्छेको) आकार चाहन्छु मभित्र । शायद् पाउँछु या पाउँदिन । जय मान्छे भन्न ।

छतिवन : ८,पावस,मकवानपुर
हाल : भरतपुर, चितवन

(स्रोत : मधुपर्क २०६७ मंसिर)

This entry was posted in निबन्ध and tagged . Bookmark the permalink.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.